REWITALIZACJA – SZANSE I WYZWANIA

Realizacja  zadań  związanych  z  rewitalizacją  niesie  za  sobą  niezwykle  ważną  ideę  i  łączy  wszystkich  jej uczestników w jeden szczytny cel – ożywienia społecznego i gospodarczego miast, gmin i dzielnic, poprawy komfortu życia społeczności lokalnych. Wyczekana ustawa o rewitalizacji, ogromne wsparcie projektów środkami unijnego finansowania, bogaty kapitał wiedzy zdobyty już w poprzednich latach przez samorządy, projektantów i firmy budowlane – wszystko to daje nadzieję na udane inwestycje w kolejnych latach, do 2022, a nawet 2035 r.

Jakie szanse i wyzwania – dla społeczności lokalnych inwestorów, miast i gmin, firm budowlanych i projektantów – niosą za sobą realizowane i planowane projekty rewitalizacyjne, w jakich obszarach, m.in. w kontekście ustawy o rewitalizacji  i zapewnionych  przez  województwa  środków  unijnego  dofinansowania,  a także  w kontekście wypracowanych przez miasta programów rewitalizacyjnych? Zapytaliśmy godnych reprezentantów i Partnerów zainicjowanego przez miesięcznik „BUILDER” Ogólnopolskiego Programu METAMORFOZY – Rewitalizacja Polskich Miast.

TOMASZ ŻUKOWSKI
Podsekretarz Stanu
Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa

Rewitalizacja – swoiste odrodzenie, to przede wszystkim  kompleksowe  działania  prospołeczne przywracające do życia utracone walory  społeczno-urbanistyczno-ekonomiczne danego obszaru pod względem funkcjonalnym, które realizowane są przez lokalny samorząd. W centrum strefy objętej rewitalizacją musi  być  człowiek,  a wszystko  wokół  musi być skomponowane w taki sposób, aby ten, komu to służy, pozostał w tym miejscu, pracował, uczył się i czuł się dobrze. Dlatego  szczególny  i priorytetowy  nacisk kładziemy  na  aktywizację  społeczną,  aby głos  mieszkańców  był  słuchany  i uwzględniany w prowadzonych działaniach. Szansą dla skutecznej rewitalizacji jest aktywizacja  wszystkich  interesariuszy,  w tym przede wszystkim społeczeństwa lokalnego, oraz dobra komunikacja. Skuteczność działań wymaga od samorządów sprawności organizacyjnej i wiedzy. Warto prowadzić rewitalizację w sposób kompleksowy i zadbać o jak największy udział społeczeństwa,  w którym  najważniejsi  są  mieszkańcy i przedsiębiorcy z obszaru rewitalizacji oraz organizacje społeczne – warto pytać ludzi o zdanie. Przecież rewitalizacja to rozwiązywanie  problemów  społecznych  w danym miejscu. Mimo że najtrudniejszy, to jest to jednak najważniejszy aspekt rewitalizacji. Ponieważ  koordynacja  współdziałania  tak wielu  podmiotów  wymaga  dużej  sprawności organizacyjnej i może stanowić poważne wyzwanie, ustawa wprowadza przeznaczone dla samorządów  narzędzia  w tym  zakresie,  np. Komitet Rewitalizacji – ciało opiniodawczo-doradcze, które stanowi forum dialogu między interesariuszami. Rozbudowa sieci współpracy między wszystkimi interesariuszami nie tylko stanowi  podstawę  sukcesu  rewitalizacji,  lecz także  przynosi  dalej  idące  korzyści.  Intensyfikuje  powiązania  gospodarcze  i  społeczne oraz aktywizuje społeczności lokalne. Realizacja  przedsięwzięć  rewitalizacyjnych w oparciu o gminny program rewitalizacji,  który  stanowi  podstawowy  dokument strategiczny rewitalizacji, wymaga gruntownego  przygotowania  merytorycznego  oraz efektywnego  planowania  i  wydatkowania środków  finansowych,  Wychodząc  naprzeciw, przygotowaliśmy specjalny komentarz, jak  prowadzić  rewitalizację,  który  w maju 2016 r. został zamieszczony na stronie internetowej ministerstwa. Ustawa daje dodatkowe narzędzia, takie jak uchwalenie Specjalnej Strefy Rewitalizacji czy miejscowego planu rewitalizacji. Wyzwaniem są zdolność dotarcia do jak największej liczby ludzi i zainteresowania ich rewitalizacją, a także sposób przekazu, wysłuchania i podejmowania  decyzji  oraz  wybór  odpowiedniej  ścieżki  realizacji,  która  daje  duże możliwości wsparcia finansowego. Ustawa  nie  przewiduje  szczególnego  mechanizmu  finansowania  rewitalizacji  ze  środków budżetu państwa. Jej wdrożenie następuje jednak równolegle z przeznaczeniem na ten cel specjalnych środków finansowych w perspektywie unijnej 2014–2020. Na rewitalizację przewidziano we wszystkich programach operacyjnych  (krajowych  i  regionalnych)  wraz z wkładem krajowym ok. 22 mld zł.Dla wielu miast i miasteczek rewitalizacja stanowi ogromną szansę na polepszenie jakości życia mieszkańców, zatrzymanie ich na miejscu i co więcej – przyciągnięcie nowych, aby się osiedlali i zakładali rodziny. Deklarujemy pełne wsparcie dla samorządów w prowadzeniu tego procesu.

ANDRZEJ ULFIG
Prezes Zarządu
Selena SA

Ustawa  o  rewitalizacji, która  opracowana  została  przez  Departament  Polityki  Przestrzennej  Ministerstwa Infrastruktury  i Budownictwa,  weszła  w życie z końcem ubiegłego roku. Stanowiła ona odpowiedź  na  potrzeby  samorządów  w  zakresie rewitalizacji  niezależnie od skali problemu, wielkości  jednostki  terytorialnej czy źródeł finansowania.  Przepisy przedmiotowej  ustawy eksponują  wiele  praktycznych narzędzi, które są niezbędne do prawidłowego wdrożenia i realizacji procesu rewitalizacji  w  Polsce.  Warto zaznaczyć,  że  aktywność w tym zakresie odbywała  się  wcześniej bez jakichkolwiek regulacji  i  najczęściej  nie miała ona charakteru skoncentrowanego czy stałego, a raczej formę działań doraźnych i jednorazowych, które nie wpływały znacząco na jakość życiamieszkańców gmin. Nowa ustawa pozwala na kompleksowe podejście,  czyli  wyprowadzenie  obszarów  zdegradowanych  z kryzysu, podniesienie jakości stanu technicznego budynków oraz nadanie przestrzeniom gminnym zupełnie nowego wymiaru. Kluczem do sukcesu całego programu jest zaangażowanie i wielowymiarowe podejście wszystkich interesariuszy procesu, w tym także SELENY. Jako producent chemii budowlanej z najszerszym asortymentem w branży po prostu jesteśmy zobligowani do aktywnego udziału w skomplikowanym  procesie  działań  rewitalizacyjnych,  głównie  pod  kątem współpracy zarówno z inwestorami, jak i wykonawcami. Po naszej stronie leży zaproponowanie produktu idealnego dla wcześniej zdiagnozowanych potrzeb, obszaru prac remontowych i oczekiwań. Zjawiska takie jak energochłonność starej zabudowy czy niski standard mieszkań to dla nas duże wyzwanie, ale jeszcze większa szansa na modyfikację produktów już istniejących na rynku, a także kreowanie zupełnie nowych rozwiązań. W kontekście przedmiotowej ustawy naszym nadrzędnym celem jest poprawa efektywności energetycznej i podwyższenie komfortu cieplnego mieszkań. Idealnym przykładem, a tym samym wyrobem budowlanym niezbędnym w całościowym procesie rewitalizacji może być nasz TYTAN Professional ProEnergy System. To pierwszy certyfikowany przez ITB system do energooszczędnego montażu warstwowego, który niweluje utraty ciepła w solarce otworowej nawet do 60%. Oczywiście produktów, które są wsparciem dla długiego i mozolnego procesu rewitalizacji w Polsce, mamy w swojej ofercie zdecydowanie więcej.  Program rewitalizacji polskich miast i nasza misja – „Razem budujemy sprawniej i lepiej” – mają bardzo ważny wspólny mianownik – trwałość, bezpieczeństwo i wysoką jakość realizowanych przedsięwzięć inwestycyjnych i dlatego SELENY nie mogło zabraknąć w projekcie Metamorfozy.

PIOTR ANDRZEJEWSKI
Architekt IARP, Członek Krajowej Rady IARP,
Przewodniczący Komisji ds. Legislacji KRIA

Otoczenie, w którym żyjemy, podlega ciągłym przekształceniom oraz  naturalnym  procesom  „zużycia”  i  degradacji.  Wymaga w związku z tym ciągłych i coraz bardziej świadomych działań, w których rewitalizacja we wszystkich swoich aspektach to jeden z podstawowych procesów. Zachodzi on ciągle i w różnej skali, niezależnie od tego, czy proces ten formalnie zdefiniujemy jako rewitalizację. W warunkach polskich potrzeba działań rewitalizacyjnych obejmuje duże obszary gospodarcze, społeczne i funkcjonalno-przestrzenne przy jednoczesnym deficycie instrumentów  i doświadczeń  w prowadzeniu  złożonych  programów  społecznych i inwestycyjnych. Ustawa o rewitalizacji, wprowadzona w połowie zeszłego roku, jest długo oczekiwanym krokiem w kierunku zredukowania tego deficytu. Spotykała się ona z zarzutem, że  skrojona  została  na  wąski  zakres  związany  z aplikowaniem o środki unijne. Odpowiedzią na  ten zarzut było  wskazanie,  że ustawa  zawiera  instrumenty  i mechanizmy,  które  pozwalają  na prowadzenie rewitalizacji w dowolnie szerokim zakresie, choć tylko programy oparte na szczególnej kwalifikacji będą mogły sięgnąć po finansowanie unijne. I to wymaga podkreślenia, rewitalizację z jej instrumentami i mechanizmami trzeba bowiem widzieć jako jeden z podstawowych, ciągłych procesów przekształcania przestrzeni, w której żyjemy. Dzisiaj trudno o konkretne wnioski z funkcjonowania tej ustawy, bo to wymaga zmierzenia się z nią w praktyce. Niewątpliwie próbą  ognia  będą  dla  niej  zarówno  konieczność  sięgnięcia  po środki unijne, jak i Narodowy Program Mieszkaniowy, którego cały segment dotyczy działań rewitalizacyjnych. W aspekcie funkcjonalno-przestrzennym rewitalizacja to pole, na którym  urbanistyka i architektura najdobitniej podporządkowane są celom społecznym. Tu ich rola jest najbliżej misji architekta, czyli kształtowania przestrzeni, w której żyjemy, we wszystkich jej aspektach. Niestety, rewitalizacja nie znajduje dziś oparcia  w  niezbędnych  instrumentach  urbanistyki operacyjnej. Wprowadzony w ustawie  o planowaniu  przestrzennym  Miejscowy Plan Rewitalizacji  jest  jedynie  półśrodkiem mogącym  wręcz potęgować  problemy z metodycznym przechodzeniem od regulacji do rozwiązań projektowych i realizacyjnych. Stąd wielkie zadanie dla Kodeksu Urbanistyczno-Budowlanego – wypełnienie tej luki.

PAWEŁ ADAMOWICZ
Prezydent Miasta Gdańsk

Działania  rewitalizacyjne  w  Gdańsku  koncentrujemy przede wszystkim na poprawie jakości życia mieszkańców konkretnego obszaru, zarówno w ujęciu inwestycyjnym, jak i społecznym. Już dziś możemy mówić o sukcesie projektów dotąd zrealizowanych, czego przykładami są m.in. Dolne Miasto czy Dolny Wrzeszcz. Przykłady te pokazują, że po przeprowadzeniu rewitalizacji obszar nie  tylko  zyskuje  nowe  walory  estetyczne,  lecz  także przyciąga nowych inwestorów czy przedsiębiorców. Na Dolnym Mieście po remoncie głównego ciągu komunikacyjnego właściciele wspólnot mieszkaniowych rozpoczęli remonty elewacji budynków, przedsiębiorcy zainteresowali się pustymi lokalami usługowymi, rozpoczęto budowę mieszkań Towarzystwa Budownictwa Społecznego,  zakupiony  został  także  duży  zespół poszpitalny mieszczący się przy ul. Kieturakisa przez jedną ze spółek zajmujących się inwestowaniem w zabytkowe budynki z przeznaczeniem na działalność hotelową. Pojawił się obecnie również pewien projekt zawiązania partnerstwa publiczno-prywatnego.  Jak  widać,  zainteresowanie dzielnicą jest nieporównywalnie większe niż przed rozpoczęciem przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Działania już zrealizowane niosą za sobą wiele korzy-ści i są ogromną szansą dla rozwoju obszaru. W świetle wyzwań, jakie pojawiają się  przed Gdańskiem  w kontekście  planowanych  projektów  rewitalizacyjnych, w pierwszej kolejności czeka nas opracowanie i uchwalenie  Gminnego  Programu  Rewitalizacji  oraz  przeprowadzenie w tej sprawie konsultacji z mieszkańcami. Kolejnym ważnym etapem jest opracowanie następnych projektów, na które miasto Gdańsk będzie ubiegało się o dofinansowanie z funduszy europejskich (dotychczasowe były bardzo dobrze przygotowane i dofinasowanie uzyskały). Należy także podkreślić, że głównymi beneficjentami przedsięwzięć będą mieszkańcy rewitalizowanych obszarów i to ze względu na nich miasto podejmuje kroki w celu poprawy jakości życia.

FEDERICO TONETTI
Prezes Zarządu
LafargeHolcim w Polsce

Większość osób kojarzy rewitalizację z remontem kamienicy lub odnowionym parkiem. To jednak bardziej złożony proces, w którym chodzi o poprawę  jakości  życia  mieszkańców  na  wielu  poziomach,  na  przykład  przez kompleksową modernizację budynków mieszkalnych, budowanie nowych obiektów, przywracanie miastu terenów poprzemysłowych lub przebudowę dróg, aby uwzględnić miejsce dla nowych ścieżek rowerowych i deptaków. Dzięki  zeszłorocznej  ustawie  o rewitalizacji  temat  ten  stał  się  wyjątkowo istotny.  Z radością patrzę na  liczne  inicjatywy  w zakresie  rewitalizacji  miast w całej Polsce, dużą liczbę debat i spotkań z ekspertami, aktywistami miejskimi, lokalnymi stowarzyszeniami, organizacjami pozarządowymi i mieszkańcami. Wiem też, że odbyło się w tym zakresie wiele konsultacji społecznych. Bardzo się cieszę, że jako firma zaangażowaliśmy się w projekt dotyczący  rewitalizacji  polskich miast magazynu „Builder” – program  Metamorfozy. Jako  wiodący  producent materiałów  budowlanych jesteśmy  świadomi ogromnej  skali  potrzeb miast w tym zakresie. Według ostatnich znanych mi danych  pochodzących z  opracowania  Instytutu Rozwoju  Miast Skala  degradacji  miast  w  Polsce –  nawet  20%  obszarów miejskich wymaga rewitalizacji.  Dotyczy  to  niemal 2,4 mln mieszkańców naszego kraju. Jako firma staramy się odpowiadać  na  te  wyzwania  na  wiele  sposobów.  Nasze  produkty i rozwiązania na co dzień sprawiają, że miasta stają się coraz lepszymi  miejscami  do  życia,  i są  wykorzystywane w wielu inwestycjach budowlanych i drogowych. Wśród nich znajdują się zarówno duże realizacje, takie jak PGE Narodowy czy most im. Elżbiety Zawackiej w Toruniu, jak i mniejsze, np.  Muzeum Martyrologii  Wsi  Polskich  w Michniowie,  Miasteczko  Ruchu Drogowego w Żorach oraz zmodernizowana droga krajowa DK-7 na odcinku Jazowa–Elbląg. Angażujemy się również w liczne projekty rewitalizacyjne, byliśmy np. współorganizatorem konkursu na odnowienie pawilonu Zodiak w Warszawie wraz z jego otoczeniem. W tym roku powołaliśmy również do życia WSPÓLNIE – Fundację LafargeHolcim,  której  celem  są  inspirowanie i wspieranie  lokalnych  inicjatyw oraz edukacja w zakresie architektury i ekologii. Nasza fundacja prowadzi już wspaniały projekt budowy placu zabaw w Brzezinach. Projekt rozpoczęły warsztaty zorganizowane przez nas oraz gminę Morawica, podczas których  staraliśmy  się uwrażliwić  dzieci  na  otaczające  je  piękno  otoczenia i przyrody oraz wspólnie wypracować pomysł na nowy plac, który spełni ich oczekiwania. Fundacja koordynuje również w Polsce konkurs LafargeHolcim Awards, w którym nagradzamy ciekawe inicjatywy i projekty architektoniczne. Pula nagród wynosi aż 2 mln dolarów! Wierzę, że procesy rewitalizacyjne  wkrótce  przyniosą  skutek  i jakość życia w polskich miastach w dalszym ciągu będzie ulegała poprawie. Cieszę się, że nasza firma, której misją jest „budowa lepszych miast”, może również brać w tym udział.

WŁADYSŁAW ORTYL
Marszałek Województwa Podkarpackiego

Jako  samorząd  województwa  mamy  pobudzać  aktywność gospodarczą, pielęgnować i rozwijać tożsamość lokalną, a także zachowywać wartość środowiska kulturowego  i  przyrodniczego  dla  przyszłych  pokoleń  oraz kształtować  ład  przestrzenny.  Doskonale  zdajemy  sobie sprawę z wagi tych zadań, dlatego Podkarpacie wspiera procesy rewitalizacji.W poprzedniej perspektywie finansowej przewidzieliśmy na rewitalizację specjalne środki. W ramach RPO WP 2007–2013 zrealizowane zostały 143 projekty, o łącznym dofinansowaniu ponad 323 mln zł. Dzięki nim zbudowano, przebudowano lub doposażono 266 obiektów, zrewitalizowano 65 obszarów i ponad 104 ha. Ponadto 113 ha terenów poprzemysłowych oraz powojskowych zostało zrekultywowanych. Dzięki badaniom ewaluacyjnym wiemy, że wszystkie dofinansowane projekty spełniły swoje zadania, tworząc nową przestrzeń w różnych częściach regionu. Nowe wyzwania w zakresie rewitalizacji niesie ustawa o rewitalizacji z października  2015  r.  Wprowadza  ona  nowe  rozwiązania,  które  mają uporządkować proces rewitalizacji, a także wprowadzić jednolitą ścieżkę proceduralną dla tworzenia gminnych programów rewitalizacji (GPR). Wyzwania te dotyczą głównie gmin. Największym jest kwestia finansowania działań rewitalizacyjnych. Szansą dla gmin są przewidziane na lata 2014–2020 środki na działania rewitalizacyjne w wysokości 25 mld zł, z czego ok. 22 mld zł z programów unijnych, a ok. 3 mld z budżetu państwa oraz budżetów samorządów. W ramach RPO WP 2014–2020 projekty rewitalizacyjne będą na Podkarpaciu  realizowane  głównie  w oparciu  o Działanie  6.3  Rewitalizacja przestrzeni  regionalnej  (środki  UE  przeznaczone  na  realizację  działania wynoszą 37,8 mln euro) oraz o Działanie 6.5 Rewitalizacja przestrzeni regionalnej – ZIT (środki UE przeznaczone na realizację działania wynoszą 14,7 mln euro). Celem tych działań jest niwelowanie problemów społecznych na terenach zdegradowanych. Uzupełniające inwestycje, niezbędne do  rewitalizacji  danego  obszaru,  przewidziane  zostały  także  w innych działaniach i poddziałaniach. Wprowadziliśmy  metody  preferencji dla  projektów  rewitalizacyjnych w ramach  RPO  WP  2014–2020  i są  to  konkursy  poświęcone  wyłącznie projektom rewitalizacyjnym MOF, możliwość uzyskania wyższego poziomu dofinansowania, zastosowanie trybu pozakonkursowego dla ZIT oraz możliwość realizacji projektów partnerskich i hybrydowych. W grudniu 2015 r. minister rozwoju zawarł z województwem podkarpackim umowę o przekazaniu dotacji celowej na wsparcie gmin w opracowaniu albo aktualizacji programów rewitalizacji. Mamy na to prawie 5 mln zł. W pierwszym kwartale roku przeprowadziliśmy w regionie nabór wniosków w konkursie na dotacje przeznaczone na przygotowanie programów rewitalizacji gmin. Wpłynęło aż 88 wniosków z wnioskowanym dofinansowaniem na łączną kwotę 5 654 121,59 zł. Obecnie kończy się ich ocena merytoryczna. W październiku planujemy podpisanie umów z gminami.

HANNA ZDANOWSKA
Prezydent Miasta Łódź

Program rewitalizacji Łodzi obejmuje kilkadziesiąt projektów, z których większość zostanie zrealizowana z unijnym dofinansowaniem. Podstawą jest osiem projektów rewitalizacji obszarowej na terenie centrum miasta. Inwestycje obejmują remonty ponad 80 budynków, modernizacje 40 ulic i trzech parków, budowę pięciu nowych ulic wewnątrz kwartałów, utworzenie nowych skwerów, uspokojenie ruchu oraz utworzenie kilku centrów obywatelskich, nowoczesnych domów dziecka, świetlic środowiskowych, mieszkań chronionych i siedzib instytucji kultury. Wartość tych inwestycji jest szacowana na ponad miliard złotych.700 mln zł to wartość projektów uzupełniających program rewitalizacji obszarowej. Obejmuje on blisko 25 inwestycji z zakresu kultury, komunikacji, promocji gospodarczej, turystyki, edukacji i ochrony środowiska.Kolejne projekty obejmujące szeroki program rewitalizacji, nazywane potocznie miękkimi, zrealizujemy z dofinansowaniem Europejskiego Funduszu Społecznego. Ich wartość szacujemy na ponad 330 mln zł. Są toprojekty obejmujące aktywizację zawodową, wsparcie przedsiębiorczości i edukację. Wszystkie te projekty zamierzamy zrealizować w ciągu najbliższych kilku lat i będzieto największa koncentracja inwestycji w historii miasta. To ogromna szansa dla Łodzii jej mieszkańców, a także wyzwanie, prace będą bowiem prowadzone równoległe na różnych polach działalności. Przy okazji remontów nie będziemy jedynie odnawiali centrum, ale będziemy też zmieniali sposób korzystania z niego. W parterach kamienic utworzymy lokale użytkowe, na ulicach poszerzymy chodniki, posadzimy szpalery drzew, dzięki przebiciu nowych dróg wprowadzimy życie do wnętrz kwartałów i bę-dziemy tworzyli nowe możliwości inwestycyjne. Będziemy wspierali łodzian w rozpoczynaniu działalności gospodarczej oraz rozwijaniu jej, w podnoszeniu kwalifikacji i zdobywaniu nowych umiejętności. Chcemy, aby byli dumni z miasta, w którym mieszkają już od najmłodszych lat, dlatego realizujemy w szkołach program edukacyjny z wykorzystaniem autorskich gier i zabaw. Będziemy poligonem doświadczalnym dla całej Polski w obszarze rewitalizacji i to właśnie z naszych doświadczeń będą korzystały inne miasta. Między innymi po to na zlecenie Ministerstwa Rozwoju powstało w Łodzi centrum wiedzy o rewitalizacji.

ADAM STRUZIK
Marszałek Województwa Mazowieckiego

Nowa perspektywa finansowa 2014–2020 przyniosła za sobą wiele zmian  w sposobie  i kierunkach  wykorzystania  funduszy  unijnych. Jedną z zasadniczych różnic w stosunku do poprzednich rozwiązań jest nowe podejście do finansowania projektów rewitalizacyjnych. Rewitalizację należy zatem rozumieć kompleksowo, jako proces społeczno-gospodarczy, a nie pojedynczy projekt infrastrukturalny, którego celem jest jedynie np. remont kamienicy. Nie da się zatem ukryć, że nie jest to zadanie łatwe. Zgodnie z założeniami działania rewitalizacyjne powinny być ukierunkowane przede wszystkim na aktywizację i integrację społeczno-zawodową mieszkańców obszarów problematycznych. W związku z tym cały proces wymaga zaangażowania wielu stron i znajomości nowych przepisów prawnych, ale efekty są tego warte. Dlatego na Mazowszu powołaliśmy zespół do spraw rewitalizacji, który wspiera lokalne samorządy w tworzeniu właściwych programów  rewitalizacji.  Stanowią  one  dokumenty  programowo-wdrożeniowe przedstawiające pełną wizję zmian na danym obszarze i sposób realizacji tej wizji. Ponadto są one konieczne, aby projekty miały szansę uzyskać dofinansowanie z UE. Warto podejmować takie działania,  bo  sama  rewitalizacja  jest  ogromną  szansą  na  ożywienie miast  i gmin.  Z  jednej  strony  bowiem  przywracamy opuszczonym i  zniszczonym  budynkom  lub  terenom  poprzemysłowym  dawną świetność, przy okazji poprawiając estetykę miasta czy gminy. Z drugiej zaś – i to jest szczególnie ważne – dajemy ludziom szansę na prowadzenie  w nich  różnego  rodzaju  aktywności  społecznych  czy gospodarczych. Rewitalizacja to więc szansa na nowe życie – miast i ludzi w nich mieszkających.

PIOTR GRZMOWICZ
Prezydent Miasta Olsztyn

Ustawa o rewitalizacji jest dokumentem wyczekanym i bardzo potrzebnym, ale też trudnym. To nowość, zapewne dlatego do końca 2023 r. samorządy zwolnione są przy rewitalizacji z obligatoryjnego korzystania z rozwiązań tam zawartych. My również dajemy sobie czas na zastanowienie się nad skorzystaniem z oferowanych przez ustawę narzędzi prawnych, mając jednocześnie komfort podpatrywania innych samorządów, jak poradzą sobie z jej wdrażaniem. Ale nie pozostajemy bierni. Rewitalizację zamierzamy w Olsztynie przeprowadzić przy pomocy  Miejskiego  Programu  Rewitalizacji  Olsztyna  2020,  przyjętego przez Radę Miasta w czerwcu bieżącego roku. Jednak podstawą prawną przyjęcia tego programu jest ustawa o samorządzie gminnym. Miejski  Program  Rewitalizacji  Olsztyna  2020  został  wypracowany podczas wielosesyjnych warsztatów, z dużym udziałem strony społecznej.  Diagnoza  z jednej  strony  wskazuje  najistotniejsze  problemy miasta oraz miejsca ich występowania, z drugiej – określa metody kompleksowego  ich  rozwiązywania  w trzech  sferach:  społecznej, przestrzennej i gospodarczej. Obszar, który zamierzmy zrewitalizować, zlokalizowany jest w centralnej  części  Olsztyna  i obejmuje  ponad  9%  powierzchni  miasta. Mieszka tam niemal co trzeci olsztynianin. Niestety, z danych Miejskiego  Ośrodka  Pomocy  Społecznej  i  Miejskiego  Urzędu  Pracy w Olsztynie wynika, że ponad połowa tych osób jest bezrobotna i pobiera świadczenia społeczne. Jednocześnie mamy tam do czynienia z historyczną strukturą urbanistyczną dzielnic, powstałych najczęściej na przełomie XIX i XX w., ze wszystkimi ich problemami: niewydolnością komunikacyjną, niedoborem miejsc postojowych, niskim standardem zasobów mieszkaniowych w zabytkowych kamienicach i zaniedbanymi podwórzami. Głównym wyzwaniem rewitalizacji będzie doprowadzenie do pozytywnych zmian w tkance społecznej – i na tym właśnie będą się koncentrować nasze wysiłki do 2020 r. Priorytetem będzie zarówno aktywizacja zawodowa i społeczna osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym, jak i pobudzenie aktywności i integracja mieszkańców rewitalizowanego obszaru. Chcemy doprowadzić do utożsamiania się człowieka z obszarem, na którym mieszka. Tak, by z jednej strony miał wpływ na zmiany wokół siebie i sam je inicjował, z drugiej zaś – żeby wziął odpowiedzialność za efekty tych zmian. Niezbędnym wsparciem tego procesu muszą być również inwestycje infrastrukturalne o różnej skali, bez których rewitalizacja nie byłaby kompleksowa – m.in. duże i trudne inwestycje w komunalne zasoby mieszkaniowe. Ponadto będziemy tworzyć i uatrakcyjniać przestrzeń publiczną, przede wszystkim tę lokalną, służącą uaktywnianiu postaw mieszkańców i wzmacniającą ich integrację. Odnosi się to także do podwórek, które w naturalny sposób mogą służyć budowaniu i umacnianiu więzi społecznych. Nie zapominamy również o niezwykle ważnej roli kultury w kreowaniu tożsamości lokalnej i budowaniu związków mieszkańców z miastem. Ważnym  przedsięwzięciem  będzie  też  zwiększanie  mobilności mieszkańców  obszaru  rewitalizacji,  szczególnie  istotne  z punktu  widzenia osób o ograniczonej sprawności, gdyż łatwo dostępny transport publiczny zwiększy ich szanse na poprawę sytuacji społecznej i zawodowej. Mamy świadomość, że ogromnym wsparciem finansowym rewitalizacji będą fundusze europejskie, więc przygotowujemy się, by z nich jak najpełniej skorzystać.  Potrzeby są tak duże, że część  naszych przedsięwzięć będziemy mogli zrealizować wyłącznie ze wsparciem dotacji z Unii Europejskiej. Pamiętamy przy tym, co legło u podstaw programu rewitalizacji – że realizacja inwestycji infrastrukturalnych nie jest celem samym w sobie. Ona ma jedynie stworzyć warunki do ożywienia społecznego i gospodarczego. Patrząc z takiej perspektywy na efekty, mamy świadomość, że być może trzeba będzie poczekać na nie kilka lat, ale uważamy, że nie trzeba się tym zniechęcać, gdyż są to najlepsze, bo społeczne inwestycje.

MARIUSZ FERENC
Prezes Zarządu
Polbruk SA

Obowiązujące przepisy wynikające z ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji regulują kwestie dotyczące gminnych programów rewitalizacji, ułatwiają procedury administracyjne i przyznawanie dotacji remontowych. Przy czym rewitalizacja nie jest rozumiana tu jako modernizacja obiektu, lecz zespół działań mających na celu pełne przywrócenie do życia konkretnego obszaru. Kompleksowy proces zmian nie tylko przestrzennych, lecz także społecznych jest o wiele bardziej wymagający niż techniczne uratowanie zdegradowanego obszaru  bądź  nieruchomości.  Jest  to  wyzwanie,  z którym  muszą  się  zmierzyć przede wszystkim przedstawiciele gmin, miast oraz urbaniści. Rewitalizacja wymaga od wszystkich zaangażowanych partnerskiej współpracy (konsultacje społeczne, badanie oczekiwań i potencjału obszaru). W efekcie proces przemiany może się nieco wydłużyć, ale z pewnością będzie bardziej efektywny i zadowalający dla wszystkich zainteresowanych. Rozwój architektury i myśli urbanistycznej oparty jest obecnie na ścisłej współpracy z lokalną społecznością. Co więcej – priorytet mają inwestycje typu brownfield (zamiast greenfield), dzięki czemu wszelkie zmarginalizowane tereny oraz  obiekty  w tkance  miejskiej  zostaną  ponownie  wykorzystane  i będą  miały  nowe funkcje. Za tym jest wielu urbanistów i deweloperów, ponieważ projekty tego typu zwykle wymagają o wiele mniejszych nakładów na rozbudowę dodatkowej infrastruktury – ulic, węzłów itd. W skali makro będzie miało to wpływ na rozwój gospodarczy, powrót ludzi do miast i ich większe zaangażowanie w rozwój przestrzeni, w której żyją, a także samo polepszenie jakości życia. Jak  to  wszystko  natomiast  wygląda  z perspektywy  wiodącego  producenta kostki betonowej i elementów drogowych? Jest to dla nas zachęta do jeszcze większej  współpracy  z samorządami  i urbanistami.  Okazja  do  współudziału  w wielkim programie przemian przestrzennych i podglądania dobrych praktyk na podstawie doświadczenia miast, które z sukcesem realizowały i prowadzą programy rewitalizacyjne. Mamy świadomość, że za działaniami, których celem jest rewitalizacja, musi iść też modernizacja ciągów komunikacyjnych, skwerów, terenów zielonych, ekspozycja stref rekreacyjnych i usługowych. W zakresie wszystkich prac swoje zastosowanie mogą znaleźć produkty firmy Polbruk – elementy nawierzchniowe i integralne z nimi krawężniki, obrzeża czy murki. Co bardziej cieszy  – najwięcej  skorzystamy  na  tym  my  sami  oraz społeczności,  w których  żyjemy.  Prywatnie  każdy z nas jest przecież adresatem ustawy i powinien wykorzystać możliwość partycypacji w rozwoju miejsca, w którym mieszka czy spędza czas wolny.

WACŁAW OLSZEWSKI
Burmistrz Miasta Olecko

Definicji rewitalizacji jest wiele, ale mówiąc najprościej, jest  to  proces  przemian  przestrzennych,  społecznych i  ekonomicznych  w  zdegradowanych  dzielnicach, przyczyniający  się  do  poprawy  jakości  życia  mieszkańców, przywrócenia  ładu  przestrzennego,  gospodarczego i odbudowy więzi społecznych. W dawnym podejściu do tematu rewitalizacji dominowało postrzeganie tematu najczęściej w kontekście wypełniania  „luki  remontowej”  czy  też  ochrony  dóbr kultury. Kontekst rewitalizacji jest zaś znacznie szerszy i obejmuje złożone problemy środowiskowe i rozwojowe, w tym kwestię rewitalizacji miast ściśle związaną z ideą zrównoważonego i trwałego rozwoju. To proces wieloletni, prowadzony przez wiele podmiotów, w tym m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli  nieruchomości,  organy  władzy  publicznej, a przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością. Gmina Olecko obecnie pracuje nad aktualizacją Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Olecko do roku 2022.  Powstała  już  diagnoza  zjawisk  kryzysowych, analizujemy dane, wyznaczyliśmy obszar rewitalizacji. Praca wchodzi w najważniejszy obszar – opracowanie planu zintegrowanych działań rewitalizacyjnych na wybranych do rewitalizacji obszarach. Trwa etap zgłaszania  projektów,  a niebawem  rozpoczniemy  konsultacje społeczne w tym zakresie. Obecnie jednym z dyskutowanych  przedsięwzięć  jest  rewitalizacja  Legi  – rzeki, która wypływa z jeziora Oleckiego Wielkiego i przepływa przez większą część miasta, mijając obszary, które wymagają  inwestycji  nie  tylko  w infrastrukturę  techniczną, lecz także, czy przede wszystkim, społeczną. Samorządy będą mogły pozyskać dofinansowanie na inwestycje związane z rewitalizacją, ale co należy wyraźnie podkreślić, muszą być to przedsięwzięcia komplementarne,  zawierające  zadania  wpływające  na zmianę  społeczną.  Z  tego  też  powodu  rewitalizacja jest i szansą, i wyzwaniem.