CERAMIKA – WCIĄŻ ŻYWA CZY PRZEŻYTEK?

Czy tradycyjne materiały budowlane, takie jak cegła czy płytki, mają jeszcze poczesne miejsce w nowoczesnej architekturze? Jeśli tak, to jakie są najnowsze trendy w projektowaniu z użyciem materiałów ceramicznych? A jeśli nie, to czym je zastąpić? Na łamach niniejszego wydania „Buildera” ceramice mówimy: „sprawdzam”, odwołując się do doświadczeń wybranych architektów.

Moja opinia i odpowiedź na powyższe pytanie będzie dotyczyła szeroko rozumianej architektury medycznej. Zapewne wszyscy kojarzą zdjęcia sal operacyjnych wyłożonych zielonymi kafelkami – drugim „obowiązującym” kolorem był niebieski. Obecnie na szczęście mamy do dyspozycji znacznie szerszą gamę materiałów dostosowanych do specyficznych wymogów szpitalnych. Na salach operacyjnych kafelki zastąpiono blachą, tapetami, corianem, a czasami nawet specjalnymi farbami – te materiały są bezfugowe (czyli prostsze w czyszczeniu) i łatwiej w nich osadzać bezpiecznie wszystkie instalacje oraz urządzenia wychodzące ze ścian. Podłogi są homogeniczne, z PVC lub kauczuku, i prądoprzewodzące, co jest praktycznie niemożliwe do uzyskania w ceramice. Jasno więc widać, że w strefach „intensywnej” medycyny ceramika została zastąpiona przez bardziej specjalistyczne materiały. Nie oznacza to jednak, że ceramika z obiektów medycznych zniknęła. Nowoczesne ceramiczne materiały wewnętrzne często stosujemy w łazienkach pacjentów, w których ich naturalny wygląd i wysoka odporność na zniszczenie są doceniane przez użytkowników. Cegła i inne okładziny ceramiczne to wciąż jeden z najlepszych materiałów elewacyjnych i zacieniających. Nowoczesna architektura ceglana to doskonały wybór dla szpitali – wspomaga działanie zasad healing environment, nadając budynkom medycznym naturalny i przyjazny dla użytkowników wygląd.

Ceramika od wieków pełniła funkcję jednego z podstawowych materiałów w architekturze. W ostatnich latach jej znaczenie rośnie dzięki nowoczesnym technologiom i kreatywnym zastosowaniom. Współczesne budownictwo korzysta z ceramiki nie tylko ze względu na jej estetyczne walory, ale także z powodu ekologiczności i wszechstronności tego materiału. W porównaniu z wyrobami betonowymi pustaki i cegły ceramiczne charakteryzują się niższym wydatkiem energii i emisji CO2 w produkcji materiału, są trwałe, podatne na recycling i posiadają bardzo dobrą izolacyjność termiczną. Płytki, pustaki i cegły ceramiczne są fundamentem nowoczesnych projektów architektonicznych, łącząc tradycję z innowacją. Te cechy sprawiają, że ceramika stanowi zrównoważony wybór w budownictwie, wspierając jednocześnie ochronę środowiska i redukcję zużycia zasobów naturalnych. Przykładem obiektu, w którym ceramika odegrała ważną rolę dla rozwiązań architektury, jest osiedle Nordic Bemowo w Warszawie, autorstwa Kuryłowicz & Associates. Użyta na elewacji okładzina ceramiczna stanowi wizytówkę całego zespołu, która uwidacznia zastosowanie rozwiązań sprzyjających użytkownikom: otwartej, ogólnodostępnej przestrzeni placu, zieleni, lokalnych usług: sklepów i kawiarni. Ten przykład wskazuje, że dzięki ceramice architekci mogą tworzyć budynki, które są zarówno estetyczne i funkcjonalne, jak i odpowiadające na wyzwania XXI wieku.

Ceramika wciąż zajmuje swoje należne miejsce w architekturze, czego dowodem są liczne przykłady wspaniałych, inspirujących realizacji z jej użyciem, jak i niesłabnące zainteresowanie, jakim materiały ceramiczne cieszą się wśród architektów i projektantów wnętrz, dla których często są formą odwołania do przeszłości i okazją do zaproponowania nowych jakości. Współcześnie ceramika z powodzeniem jest wykorzystywana we wnętrzach, a także jako materiał zewnętrzny, na elewacjach. Ceramika, np. w postaci cegły, jest klasycznym, na swój wyjątkowy sposób szlachetnym materiałem, który dobrze się starzeje. W przypadku projektów renowacji budynków osobiście bardzo często namawiam naszych inwestorów do zachowania – jeśli jest to możliwe – oryginalnych ceglanych elewacji bądź np. ścian wyłożonych cegłami we wnętrzach. To rozwiązanie dodaje estetycznej szlachetności i podkreśla tożsamość i charakter miejsca. W nowych projektach ceramika pozwala zaś wprowadzić storytelling i local touch. Na takiej zasadzie ceramiczne elementy zastosowaliśmy w naszych projektach wnętrz Crowne Plaza w Budapeszcie oraz Ibis Styles w Bolesławcu, gdzie odnieśliśmy się do lokalnego dziedzictwa. Jednym z innych moich ulubionych przykładów ze świata jest wykorzystanie ceramiki we wnętrzach Canopy by Hilton w Cannes, gdzie autorzy zaproponowali ściany udekorowane rzędami glinianych waz, które tworzą niepowtarzalną, śródziemnomorską atmosferę.

Cegła to materiał o wielowiekowej tradycji. Jest obecny w budownictwie w różnych odsłonach i kontekstach od czasów starożytnych do dziś. Ma prostą formę, a szerokie możliwości – pozwala na uzyskanie zarówno fantazyjnych kształtów, jak i struktury jednorodnej w odbiorze. Jej rysunek, kolor i proporcje tworzą niepowtarzalny klimat architektury historycznej, współczesnej oraz architektury wnętrz. Opierając się na swoim doświadczeniu, skupię się na współczesnym zastosowaniu cegły na fasadach. Pojawiła się ona na większości elewacji projektowanych przez nas na gdańskim osiedlu Riverview. Cegła pozwoliła nam na uzyskanie prostych form z minimalistycznym i ponadczasowym detalem, na którym nam bardzo zależało, a jednocześnie umożliwiła wpisanie się w historyczny charakter i kontekst Głównego Miasta w Gdańsku. Pracowaliśmy przy okazji tej realizacji z polską cegielnią z ponad 100-letnią tradycją. Była to bardzo ciekawa przygoda, gdyż cegła jest materiałem „żywym”, zależnym od danej partii gliny, od kaprysu ziemi, więc dobór właściwych odcieni był przedmiotem wielu ćwiczeń, konstruowania kilku mock-upów. Uzyskany efekt wynagradza jednak włożony wysiłek, co zostało też docenione przez jury konkursu Brick Award. Co więcej, jest to efekt na lata, gdyż cegła z czasem szlachetnieje, jest też odporna na warunki atmosferyczne i nie wymaga skomplikowanej konserwacji.

Nowe technologie, takie jak druk 3D czy prefabrykacja skomplikowanych form, znacząco rozszerzają wachlarz zastosowań ceramiki we współczesnej architekturze. Budulec ten, dzięki swoim wyjątkowym właściwościom fizycznym, znajduje szerokie zastosowanie w nowoczesnych projektach architektonicznych. Przykładem nowatorskiego podejścia do ceramiki są obiekty budowane w technologii 2226 – czyli według autorskiej metody wykreowanej w studiu Baumschlager Eberle. Opiera się ona na unikatowym podejściu do zapewnienia komfortowych warunków bytowych bez użycia tradycyjnych systemów grzewczych, chłodzących czy wentylacyjnych. Dzięki połączeniu architektury low-tech z automatycznym systemem otwierania okien wewnętrzna temperatura budynków utrzymuje się w granicach 22–26°C przez cały rok. I to właśnie ceramika, dzięki swojej masie termalnej, odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu komfortu i stabilności termicznej budynku. Grube, 76-centymetrowe ściany nośne wykonane są z ceramicznych pustaków, które służą jednocześnie za element nośny i izolujący, doskonale magazynując ciepło i chłód. Zawiasowe panele wentylacyjne z czujnikami automatycznie reagują na wzrost poziomu CO2 czy temperatury, otwierając się, aby zapewnić wentylację. Latem panele otwierają się nocą, wykorzystując naturalne przewiewy do schłodzenia budynku i magazynowania chłodu w ceramicznej masie termalnej. Modelowy obiekt wybudowany w tym systemie to siedziba austriackiego biura Baumschlager Eberle w Lustenau. To nie tylko przykład zrównoważonej ekologicznie architektury, ale także dowód na to, że ceramika może łączyć nowoczesne myślenie o architekturze z tradycyjnymi metodami budowlanymi.

Tradycyjne materiały budowlane, takie jak cegła i płytki, nadal odgrywają istotną rolę w nowoczesnej architekturze, chociaż ich zastosowanie ulega ewolucji. Z jednej strony cegła, jako materiał konstrukcyjny na ściany nośne, odeszła w zapomnienie. Ustępuje ona miejsca bardziej ekonomicznym materiałom, takim jak pustaki o większym formacie, które lepiej spełniają wymagania termiczne i akustyczne. Do realizacji ścian działowych najczęściej używa się natomiast wielkoformatowych paneli, co przyspiesza proces budowy i eliminuje potrzebę tynkowania. Jednak patrząc z drugiej strony, cegła wciąż cieszy się uznaniem zarówno architektów, jak i mieszkańców – głównie jednak z powodów estetycznych, a nie praktycznych. Często zastępuje się ją więc materiałami przypominającymi prawdziwą cegłę, wykonanymi z naturalnego materiału mineralnego, który wiernie odwzorowuje jej wygląd. Przykładem może być nasza inwestycja Greendustry Zabłocie, gdzie zastosowano okładziny bardzo dobrze imitujące klinkier elewacyjny. Trzeba zaznaczyć, że tego typu nowoczesne materiały budowlane w efekcie mają wpływ na lepszą izolację termiczną ścian oraz oszczędności, eliminując konieczność budowy podkonstrukcji stalowych wymaganych przy tradycyjnych elewacjach. Jeśli chodzi o płytki ceramiczne, nadal są one powszechnie używane, głównie do wykończeń wnętrz i części wspólnych budynków. W ostatnich latach popularność zyskały materiały wielkoformatowe, produkowane ze spieków ceramicznych lub kompozytów, których trwałość zdecydowanie przewyższa tradycyjną ceramikę. Poza tym te nowoczesne płytki charakteryzują się nie tylko wysokimi walorami praktycznymi i estetycznymi, ale także znacznym ograniczeniem usterkowości elewacji, co jest bardzo istotne w naszym klimacie. Stosowane są one zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz budynków, nadając im elegancki wygląd. Podsumowując, tradycyjne materiały budowlane nie znikają z nowoczesnej architektury, ale ich rola i forma ulegają zmianom. Nowoczesne technologie i materiały imitujące tradycyjne rozwiązania pozwalają na budowanie wyjątkowych form estetycznych, zachowanie trwałości, jednocześnie spełniając nowe wymagania funkcjonalne i ekologiczne.

Ceramika to wciąż bardzo popularny i jednocześnie niesamowicie plastyczny materiał budowlany. Pozwala realizować nam w BXB studio kreatywne pomysły. Właśnie ceramika umożliwiła nam uformowanie fasady Domu z Grotą. Fasada głównej bryły budynku wykończona zostanie dynamicznie układaną cegłą Wienerberger, która przywołuje na myśl łuski baśniowego Smoka Wawelskiego. Ceramika odwołuje się również do krakowskich tradycji budowlanych – wszechobecnej tutaj cegły, formującej okoliczne domy, kamienice czy fortyfikacje, np. na Wzgórzu Wawelskim. To ceramika formuje fasadę Mikrokamienicy – budynku wyróżnionego Nagrodą Roku SARP 2023. Charakterystycznym elementem tego budynku jest bardzo starannie i nowatorsko ułożona cegła, która definiuje pierzeje ulicy, zaskakując zmiennym w czasie światłocieniem, uzależnionym od kąta padania promieni słonecznych. Ceramika pozwala nam tworzyć unikatowe przestrzenie mieszkalne, jak np. wnętrze domu Made in Poland, którego forma jest wypadkową różnych typów polskich domów jednorodzinnych. Tutaj pojawia się kolejne nawiązanie do tradycyjnego budownictwa – cegła, w swej naturalnej, ciepłej czerwonej barwie. Zwarte ułożenie cegieł w dolnej części ściany salonu przechodzi płynnie w subtelny ażur pod sufitem, co nadaje kompozycji lekkość i dodatkowo – w połączeniu z oświetleniem – tworzy ciekawy efekt wizualny. Z kolei wnętrze warszawskiego apartamentu inspirowanego polską sztuką zostało zaprojektowane przez nas tak, aby uzyskać nieodparte wrażenie przenikania wnętrza oraz zewnętrznego tarasu. Uzyskaliśmy to dzięki wkomponowaniu we wnętrzu strefy dziennej cegły, która zastosowana została również na elewacji budynku. Ceramika to materiał budowlany, który pozwolił nam odkryć piękno projektowanego hotelu pod Wawelem – Krakowskiej Kamienicy, uznanej przez włoski magazyn „The Plan” za najlepszy projekt hotelowy 2023 roku. Zdecydowaliśmy się przywrócić kamienicy pierwotny blask i piękne proporcje, używając zabiegów projektowych adekwatnych do aktualnych czasów, kontekstu miejsca, wartości historycznej oraz możliwości współczesnej technologii. Rewitalizacja zakłada przywrócenie pierwotnej cegły i historycznych zdobień oraz likwidację niedbale nadbudowanej ostatniej kondygnacji, dzięki czemu kamienica odzyska wygląd z 1900 roku.