PREFABRYKACJA – TRANSFORMACJA

Branża prefabrykacji, obejmująca produkcję elementów konstrukcyjnych poza miejscem ich ostatecznego użycia i montaż na placu budowy, przeszła znaczącą transformację na przestrzeni ostatnich trzech dekad. Zmiany te są wynikiem postępu gospodarczego w Polsce, globalnego postępu technologicznego, zmian w przepisach budowlanych, rosnącej świadomości ekologicznej oraz nowych trendów w architekturze i inżynierii.

Masowe powstawanie „fabryk domów” – dużych spółdzielni budowlanych odpowiedzialnych za realizację osiedli mieszkaniowych – było ściśle powiązane z funkcjonowaniem całego systemu ekonomicznego, opartego na gospodarce planowej. Służyły przede wszystkim zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, a według źródeł jeszcze w 2013 r. w domach z wielkiej płyty mieszkało 12 mln osób. Od lat 60. do początku lat 90. zakłady prefabrykacji były w Polsce bardzo rozpowszechnione – na terenie kraju funkcjonowało ich ok. 160. Po okresie transformacji polityczno-gospodarczej niemal wszystkie upadły, do chwili obecnej pozostało z nich jedynie kilkanaście, o różnej formie własności.

Z końcem lat dwutysięcznych w Polsce pojawili się inwestorzy – producenci zagraniczni Consolis i Ergon. Dało to poważny impuls modernizacyjny, spowodowało wprowadzenie i upowszechnienie znaczących zmian technologicznych w całej branży prefabrykacji.

Eksport i nowe wzorce
Pierwsza dekada nowego wieku to wejście Polski do Unii Europejskiej, które pozwoliło na łatwiejsze nawiązywanie współpracy z zagranicą i otworzyło nowe drogi eksportu. Ponadto stworzyło możliwość korzystania z wzorców zachodnich organizacji, co stało się impulsem do kolejnych zmian.

Zmiany technologiczne
Rynek prefabrykacji, który działał w Polsce przed 1989 r., opierał się przede wszystkim na długich seriach powtarzalnych elementów, w których z gotowych katalogów powstawały obiekty mieszkaniowe i przemysłowe. Później te realia całkowicie się zmieniły, we wszystkich aspektach związanych zarówno z projektowaniem, jak i produkcją, nastąpiło zarzucenie ograniczających systemów do projektowania. Szczególnie było to widoczne w drugiej połowie lat 90., gdy należało zrealizować wiele nowoczesnych centrów handlowych w odpowiedzi na konkretne potrzeby klientów.

Zmiana: organizacja
Stale zmniejszające się bezrobocie i wzrost kosztów pracy przyczyniają się dziś do coraz większego wykorzystania elementów prefabrykowanych w budownictwie. W ostatnich latach na mapie Polski pojawiło się 7–8 nowych podmiotów – zakładów prefabrykacji. Trend ten będzie się utrzymywał z powodu coraz większej presji na wynagrodzenia i z drugiej strony – ze względu na coraz większy brak wykwalifikowanych pracowników. Czynnik ludzki ograniczany jest w całym procesie budowania dzięki postępującej automatyzacji, w tym w procesie produkcji.

Jakościowe elementy
Najtrafniejszym porównaniem dla zmian, które nastąpiły w ciągu ostatnich trzydziestu, czterdziestu lat w prefabrykacji, jest porównanie dzisiejszych fabryk branży automotive z produkcją samochodów w Polsce z lat 80.

Na przestrzeni dekad po upadku PRL zmiany gospodarcze były związane z przyspieszonym przejściem z gospodarki niedoboru, w której rynek akceptował każdą jakość, do gospodarki rynkowej. Również branża prefabrykacji musiała podążyć za oczekiwaniami rynku. I tak m.in. z elementów ściennych do budownictwa mieszkaniowego, które wymagały dalszego tynkowania, obecnie produkuje się nowoczesne elementy ścienne niewymagające wyprawek, z ciekawymi architektonicznie elewacjami i z instalacjami ukrytymi w środku.

Poziom wykonawstwa w prefabrykacji osiąga obecnie tak wysokie standardy, że może konkurować dokładnością z elementami z innych materiałów, np. ze stali. Tolerancje mogą wynosić nawet 0,2 mm.

Kolejne bariery są przekraczane nie tylko w zakresie standardów jakościowych czy rozpiętości poszczególnych elementów (kiedyś bardzo wygórowaną barierą było 30 m, a teraz przekraczamy 50 m). Pozwalają na to produkcyjne możliwości zakładów, doświadczenie i wiedza projektowa czy też dostępność środków transportu.

Zrównoważony rozwój
Prefabrykacja jest także wygodnym poligonem doświadczalnym dla nowinek technicznych, które są wprowadzane w budownictwie, gdyż można je tu sprawdzać w warunkach kontrolowanych, a następnie szybciej i efektywniej zaimplementować.

Tak jest m.in. z kwestiami ograniczania śladu węglowego i gospodarki obiegu zamkniętego. W ramach prefabrykacji prowadzi się badania na bazie niskoemisyjnych betonów, zbrojeń niemetalicznych. Rosnąca świadomość ekologiczna społeczeństwa ma coraz większy wpływ na rozwój branży prefabrykacji, gdyż ta metoda budowlana generuje mniej odpadów oraz pozwala na efektywniejsze wykorzystanie zasobów naturalnych. Dzięki produkcji elementów w kontrolowanych warunkach fabrycznych możliwe jest dokładne planowanie zużycia materiałów i minimalizacja marnotrawstwa.

Coraz większa liczba inwestorów i deweloperów zwraca uwagę na aspekty zrównoważonego rozwoju, co skłania firmy prefabrykacyjne do stosowania materiałów o niskim wpływie na środowisko. W rezultacie prefabrykacja stała się ważnym elementem w realizacji zielonych budynków oraz certyfikacji BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method) czy LEED (Leadership in Energy and Environmental Design).

Jednym z najważniejszych czynników wpływających na rozwój prefabrykacji jest postęp technologiczny. Wprowadzenie BETONOWAzaawansowanych narzędzi CAD (computer-aided design) oraz BIM (building information modeling) znacznie ułatwiło proces projektowania i produkcji elementów prefabrykowanych. Dzięki temu możliwe stały się precyzyjne zaplanowanie wszystkich etapów budowy, minimalizacja błędów oraz optymalizacja zużycia materiałów.

Bezpieczeństwo ludzi
Po przyjeździe na budowę gotowe elementy w ramach procesu montażu prefabrykatów szybko i bezpiecznie umieszczane są na właściwych miejscach przez profesjonalne, nieduże zespoły, które podlegają częstym szkoleniom. Oznacza to, że technologia prefabrykacji jest jedną z najbezpieczniejszych metod, w przypadku której wypadkowość jest dalece mniejsza niż średnia dla całej branży.

Dziś i jutro
Ostatnie lata przynoszą zmiany w przepisach budowlanych, które mają istotny wpływ na branżę prefabrykacji. Wiele krajów wprowadza coraz bardziej rygorystyczne normy dotyczące efektywności energetycznej, bezpieczeństwa oraz ochrony środowiska. Prefabrykacja, jako metoda budowlana charakteryzująca się precyzyjnym kontrolowaniem procesu produkcji, idealnie wpisuje się w te nowe wymagania.

Na przestrzeni ostatnich 30 lat powstało wiele innowacyjnych projektów, które pokazują możliwości nowoczesnej prefabrykacji. Przykładami mogą być obiekty mieszkaniowe, biurowe, przemysłowe czy infrastrukturalne. Dzięki wartościowym doświadczeniom z przeszłości, ale i ciągłemu rozwojowi technologii i innowacjom, branża prefabrykacji ma przed sobą obiecującą przyszłość, pełną nowych możliwości i wyzwań.