WSPÓŁCZESNY WERNAKULARYZM

Beyond Ordinary to hasło przewodnie EXPO 2018 w Bangkoku w Tajlandii. W ramach wystawy organizatorzy przeprowadzili konkurs poświęcony tematowi Vernacular Living. Przed uczestnikami postawione zostało zadanie poszukiwania nowych znaczeń pojęcia, odnalezienia jego miejsca w przyszłości.

Verna znaczy „urodzony w domu Pana”. W odwołaniu do architektury może być odczytane jako właściwy danemu miejscu. W ujęciu współczesnym wernakularyzm często utożsamiany jest z regionalizmem i ludowością. Koncentruje się więc głównie na tym, co było dawniej. Być może to jest przyczyną jego coraz mniejszej popularności? Jest to styl, który przestaje się rozwijać.

Przeszłość

Nasza wiedza na temat architektury i jej dziejów, w odwołaniu do początków istnienia naszego osadnictwa, jest niewielka. Historii uczymy się od starożytności, w zapomnienie odkładając architekturę, która pozwalała nam przetrwać. Po raz pierwszy na ten temat zwrócił uwagę Bernard Rudofsky, organizując w 1964 roku w nowojorskim Museum of Modern Art wystawę Architektura bez architektów. W swojej publikacji zauważa, że „Historia Architektury, jak pisano i nauczano w świecie zachodnim, nigdy nie zajmowała się więcej niż kilkoma wybranymi kulturami”. Architektura pierwszych ludów jako główny cel stawiała sobie zapewnienie najlepszego schronienia. Wynikała bezpośrednio z potrzeb. Sztuka budowania opierała się na doświadczeniach pokoleń, była odpowiedzią na poziom ekonomiczny regionu. Na wystawie pojawiło się wiele rozwiązań budowlanych z całego świata. Wiele powinno być dla nas źródłem inspiracji. Zróżnicowane w różnych częściach świata, nawiązują do tego, co w danym miejscu jest prawdziwe.

Kontekst nie jest już lasem

Wieś X sukcesywnie przekształca się w modne przedmieścia miasta Y. To rozrastająca się siatka osiedli domów i infrastruktury, która zmienia krajobraz z wiejskiego na podmiejski. Pojawia się inwestor, który chce wrócić do czasów drewnianych chat. Jednak czy to nawiązanie można uznać za element wynikający z otoczenia, gdy kontekst się zmienia? Nasze miejsce zamieszkania jest zupełnie inne niż wcześniej. Większość ludzi żyje w środowisku, które nie jest już naturalne. Nasze widoki z okien, z dużym prawdopodobieństwem, mają wiele cech wspólnych. Architektura XX wieku przyniosła dużo zmian na lepsze, poprawiając warunki życia wielu ludzi. Była też początkiem standaryzacji. Czasy postępującej globalizacji powodują zanikanie tożsamości lokalnych. Podobne rozwiązania zobaczysz bez względu na to, gdzie czytasz te słowa. Tendencje współczesnego świata dążą do unifikacji. Nasze środowisko przekształca się w globalną wioskę. Proces ten powoduje, że lokalny genius loci ulatnia się. Czy więc wernakularyzm jest nurtem, który możemy nazwać minionym? Architektura wernakularna często nazywana jest „architekturą bez architekta”. Jest wynikiem działań społeczności. Współcześnie prawdziwego wernakularyzmu powinniśmy szukać tam, gdzie sytuacja gospodarcza sprawia, że walka o schronienie wciąż trwa. W slumsach większość zabudowań jest tworzona z tego, co mieszkańcy zdołali znaleźć; jest przekształcone i przystosowane do zapewnienia warunków życia. Te zabudowania są prawdziwe, bez dekoracji, dalekie od panującej mody. Zaskakująco podobne do miejscowych domów dawnych ludów.

Przyszłość

Powinniśmy ponownie omówić temat wernakularności, zwłaszcza w miastach. Stanowią one obraz działań wielu pokoleń. Gromadzi się w nich wiele odpadów przemijających fabryk, miejskich śmieci. Nieużywane budynki, drogi, które zmieniły trasy, struktury, które utraciły funkcje – te elementy są częścią nowoczesnego krajobrazu. Ich ponowne wykorzystanie może nadać tożsamość – podkreślić istniejące pomiędzy nimi różnice. Architektura wernakularna powinna być zgodna ze środowiskiem. Stosowanie rozwiązań dostosowanych do lokalizacji jest efektywne energetycznie, wykorzystuje lokalne zasoby. Tworzy specjalną więź człowieka z jego miejscem zamieszkania. Dziś wernakularyzm ma misję, której wcześniej nie miał. Staje w opozycji do globalizacji. Jego wyzwaniem jest bycie kontrpropozycją dla stałej produkcji. Nie powinien naśladować tego, co było dawniej. Powinien być generatywny. Nie powinien już pochodzić z naturalnego otoczenia, ponieważ ostatecznie zniszczy naturę. Zamiast tego może uzdrawiać środowisko. Sprawiać, że las znów urośnie.

Praca wyróżniona w konkursie „VEX” ASA International Design Competition, organizator: The Association of Siamese Architects under Royal Patronage.

arch. Dobrochna Lata Wydział Architektury, Politechnika Śląska

Bibliografia: Wikisłownik, wolny słownik wielojęzyczny, https://pl.wiktionary.org/wiki/wernakularna (dostęp: 18.09.2018). Rudofsky Bernard, Architecture without architects, an introduction to nonpedigreed architecture. Nowy York, 1964 ,Wydawnictwo Doubleday & Company,Inc. ISBN 0-385-07487-5.