FAKTORY OPÓŹNIEŃ

Na przebieg procesu budowlanego w czasie ma wpływ wiele czynników, które w efekcie mogą stać się przyczyną nieterminowego ukończenia przedsięwzięcia. W artykule przedstawiono hierarchię ważności tych czynników w zależności od systemu realizacji przedsięwzięcia.

Na podstawie wyników badań przeprowadzonych wśród uczestników przedsięwzięcia budowlanego w niniejszym artykule zaproponowano klasyfikację ważności czynników opóźniających termin zakończenia przedsięwzięć budowlanych realizowanych w oparciu o tradycyjny system (ang. Design – Bid – Build), gdzie etap projektowania jest oddzielony od etapu budowy, oraz o system „zaprojektuj i wybuduj” (ang. Design & Build), który polega na powierzeniu prac projektowych i realizacji robót jednemu Wykonawcy. Pomimo zaawansowanej współczesnej technologii oraz wielu narzędzi wspomagających zarządzanie procesem budowlanym opóźnienie czasu realizacji budowy jest zjawiskiem często spotykanym i ma istotne znaczenie zarówno dla inwestora, jak i wykonawcy. Badania przeprowadzone w różnych krajach wykazały, że opóźnienia w realizacji przedsięwzięć budowlanych są często powtarzającym się problemem [1]. W Polsce zagadnienia opóźnień poruszano w pracach [2], [3], [4], [5], [6]. Liczba dotychczas zidentyfikowanych przyczyn opóźnień w budownictwie jest znaczna, stąd w literaturze podejmowane są próby różnego ich grupowania [4], [6]. Dla inwestora opóźnienie może oznaczać niemożność uzyskania korzyści z inwestycji w zaplanowanym czasie. Dla wykonawcy może to być wzrost kosztów. Wczesna identyfikacja i późniejsze ograniczenie lub nawet eliminacja potencjalnych przyczyn opóźnień mogą przyczynić się do sprawnego i terminowego zakończenia przedsięwzięcia budowlanego.

Badania

W 2017 roku przeprowadzono badania ankietowe w celu zidentyfikowania przyczyn opóźnień realizacji przedsięwzięć budowlanych zarówno w systemie tradycyjnym (D-B-B), jak i w systemie „zaprojektuj i wybuduj” (D&B). Wykorzystano technikę badawczą CAWI/CAII (ang. Computer-Assisted Web/Internet Interviewing), w której ankieta internetowa nadzorowana jest przez system komputerowy. Kwestionariusz ankiety opracowany został za pomocą platformy internetowej Profitest.pl, był anonimowy i służył wyłącznie celom badawczym. Link do kwestionariusza został rozesłany za pomocą poczty elektronicznej do zamawiających, inżynierów kontraktu, inspektorów nadzoru, projektantów, wykonawców i innych podmiotów biorących udział w procesie budowlanym. Ankietę otrzymało w sumie 752 respondentów z terenu całej Polski. Uzyskano łącznie153 poprawnie wypełnione ankiety, co stanowi 20% zwrotu. Wyniki tych badań były obszernie prezentowane we wcześniejszych pracach autorów [4], [5]. Kwestionariusz obejmował dwie części. Pierwsza z nich zawierała trzy pytania dotyczące roli, jaką respondent pełnił w procesie budowlanym, doświadczenia w zawodzie osoby wypełniającej ankietę oraz zasięgu działania przedsiębiorstwa. Druga część kwestionariusza zawierała zaproponowane przez Autorów czynniki, które mogą powodować opóźnienia w pracach budowlanych przedsięwzięć budowlanych w zależności od systemu realizacji przedsięwzięcia. Respondenci oceniali ważność każdego czynnika, wyrażając swoją opinię liczbowo w pięciostopniowej skali: 1 – nieważny; 2 – mało ważny; 3 – średnio ważny; 4 – ważny; 5 – bardzo ważny.

Czynniki opóźniające realizację w systemie tradycyjnym

W tradycyjnej formie realizacji przedsięwzięcia budowlanego (ang. Design – Bid – Build, co można tłumaczyć jako Zaprojektuj – Zleć – Wybuduj) etap projektowania jest oddzielony od etapu budowy. System ten polega na tym, że inwestor najpierw zleca sporządzenie projektu, a następnie, po jego wykonaniu, poszukuje wykonawcy robót budowlanych [7]. W badaniach zaproponowano 25 czynników dostrzegalnych na etapie realizacji przedsięwzięć budowlanych w systemie tradycyjnym i mogących powodować opóźnienia. Na rys. 1. przedstawiono hierarchię ważności czynników ustaloną w oparciu o średnią ocen wskazanych przez uczestniczących w badaniach. Najistotniejszymi czynnikami powodującymi opóźnienia okazały się: zła kalkulacja oferty, brak wystarczającej i kompetentnej kadry Wykonawcy, brak doświadczenia Wykonawcy. Ta grupa czynników związana jest bezpośrednio z działaniami Wykonawcy robót. Potencjał wykonawcy jest niezwykle ważny do wypracowania efektywnych rozwiązań metod obejmujących etap planowania i realizacji robót. Za najmniej ważne uznano: protesty i roszczenia osób zamieszkujących obszar w bliskim otoczeniu budowy, problemy z dostawą materiałów, brak optymalizacji sprzętu i dostępności sprzętu specjalistycznego, problemy logistyczne. Uczestniczący w badaniach zaproponowali również inne czynniki mające w ich opinii wpływ na opóźnienia na etapie realizacji robót. Były to m.in.: brak na rynku budowlanym wystarczającej liczby podwykonawców, brak współpracy wśród kadry kierowniczej Wykonawcy, brak mobilizacji Wykonawcy przed rozpoczęciem robót, zmiany organizacyjne w strukturach Wykonawcy, brak nadzoru reprezentującego Inwestora na placu budowy. Czynniki te nie zostały jednak przez respondentów ocenione pod względem ważności.
…w systemie „zaprojektuj  i wybuduj”

System „zaprojektuj i wybuduj” (D&B) jest szeroko stosowany w wielu krajach i uważany za bardzo korzystny oraz wydajny [9]. W Polsce w obszarze zamówień publicznych system „zaprojektuj i wybuduj” nie jest powszechnie oraz często stosowany [9], [10]. W przypadku badań nad czynnikami powodującymi opóźnienia w realizacji przedsięwzięć w systemie „zaprojektuj i wybuduj” autorzy zaproponowali w ankiecie 29 czynników dostrzegalnych na etapie realizacji. Hierarchię czynników uzyskaną w wyniku uśrednienia ocen stopnia ważności przez uczestniczących w badaniach zaprezentowano na rys. 2. Najważniejszymi czynnikami opóźniającymi realizację przedsięwzięcia budowlanego w oparciu o system „zaprojektuj i wybuduj” są: niedotrzymanie umownych terminów przygotowania dokumentacji projektowej, brak rzetelnej koordynacji międzybranżowej, brak zdecydowania/opieszałość w podejmowaniu przez Inwestora decyzji dotyczących akceptacji koncepcji projektowej, krótki „wymagany” przez Inwestora czas na opracowanie dokumentacji projektowej.
Ta grupa czynników dotyczy etapu projektowania, a szczególnie opracowania koncepcji i dokumentacji projektowej. Wyniki badań wskazują na konieczność współpracy stron umowy (wykonawca i inwestora), by ograniczyć lub wyeliminować czynniki mogące generować opóźnienia. Za najmniej istotne uznano: niezgodności projektu budowlanego mające wpływ na wydanie decyzji, niekompletne wnioski o wydanie uzgodnień – złożone przez Wykonawcę, brak optymalnego wykorzystania zasobów koniecznych do opracowania dokumentacji projektowej, błędne opracowanie koncepcji projektowej przez Wykonawcę niezgodnie z wymaganiami Inwestora/Zamawiającego, nieprzewidziane zwiększenie kosztów związane z przygotowaniem dokumentacji projektowej. Podczas prowadzenia badań Autorzy odnotowali duże zaangażowanie uczestników, którzy wielokrotnie wskazywali dodatkowe czynniki, takie jak: brak nadzoru autorskiego w trakcie realizacji, brak decyzyjności personelu, brak nadzoru nad etapem projektowania – co ma istotny wpływ na etap realizacji, procedury wewnątrzkorporacyjne zarówno u Zamawiającego, jak i Wykonawcy, zachwiana płynność finansowa Wykonawcy, brak jasnych kryteriów oceny rozwiązań projektowych, brak świadomości Zamawiającego co do stopnia skomplikowania procesu inwestycyjnego, wymagania Zamawiającego często niezgodne z wyborem najlepszego rozwiązania, brak stałej rzeczowej współpracy pomiędzy Projektantem i Wykonawcą, brak egzekwowania planów od projektantów.

Wnioski

Przeprowadzone wśród uczestników budowlanego procesu inwestycyjnego badania pozwoliły na sporządzenie wykazu najbardziej i najmniej istotnych czynników wpływających na opóźnienia podczas realizacji przedsięwzięć budowlanych. Uzyskane wyniki wskazują, że przyczyną opóźnień w budownictwie są zarówno działania Wykonawcy czy Zamawiającego, jak również urzędów i instytucji zaangażowanych w proces inwestycyjny. Niektóre czynniki mogą zostać zidentyfikowane na wczesnym etapie realizacji przedsięwzięć budowlanych. Należy pamiętać, że przedsięwzięcia budowlane, nawet wzorowo zaplanowane, niosą ze sobą ryzyko wystąpienia nieprzewidzianych zdarzeń, które w efekcie mogą stać się przyczyną nieterminowego ukończenia robót. Wiedza na ten temat i odpowiednio wcześnie podjęte działania w celu ograniczenia zaistnienia czynników,
a być może ich eliminacja, z pewnością przyczyni się do zmniejszenia skali opóźnień w przedsięwzięciach budowlanych. Warto podkreślić, iż bez względu na rodzaj systemu realizacji przedsięwzięcia najważniejsze czynniki generujące opóźnienia związane są z finansowaniem, terminowością działania uczestników i brakiem zasobów wystarczających do zrealizowania przedsięwzięć budowlanych w Polsce.

dr hab. inż. Agnieszka Leśniak, prof. PK Kierownik Katedry Zarządzania i Ekonomiki Budownictwa Instytut Zarządzania w Budownictwie Wydział Inżynierii Lądowej Politechnika Krakowska

mgr inż. Grzegorz Piskorz Studia doktoranckie – student IV roku Wydział Inżynierii Lądowej Politechnika Krakowska Przewodniczący Koła Młodych Profesjonalistów SIDIR