DOCIEPLENIA KOMPLEKSOWO
W artykule omówiono obowiązujące przepisy prawa oraz wymagania opracowane przez systemodawców, ITB oraz SSO, które muszą być przestrzegane i spełnione przez inwestora, projektanta oraz wykonawcę, aby prawidłowo zaprojektować i wykonać w technologii ETICS docieplenie ścian budynków, a następnie utrzymać je w dobrym stanie technicznym.
W artykule z nr 3/2019 autorzy opisali najczęściej stosowane obecnie w Polsce metody dociepleń ścian, tj. lekką mokrą (ETICS) oraz metody lekkie suche: z okładziną typu siding i systemy elewacji wentylowanych. W niniejszym artykule omówiono obowiązujące przepisy prawa i wymagania opracowane przez: systemodawców, ITB oraz Stowarzyszenie na Rzecz Systemów Ociepleń (SSO), które muszą być przestrzegane i spełnione przez inwestora, projektanta oraz wykonawcę, aby prawidłowo zaprojektować i wykonać – w technologii ETICS – docieplenie ścian budynków, a następnie utrzymać je w dobrym stanie technicznym.
Projektowanie
W fazie poprzedzającej rozpoczęcie robót dociepleniowych projektant ma za zadanie poprawnie opracować dokumentację techniczną, a inwestor – spełnić przepisy formalnoprawne, zapewnić finansowanie oraz dokonać wyboru wykonawcy robót dociepleniowych. Kwestie formalnoprawne (tj. aktualny stan prawny dotyczący wykonywania robót dociepleniowych ścian, wymagania przeciwpożarowe dociepleń ścian oraz inne przepisy i wymagania), a także możliwości dofinansowania robót dociepleniowych zostały szczegółowo opisane przez autorów w artykule w nr 2/2019 czasopisma „Builder”. Dlatego w niniejszej części autorzy omówią jedynie zagadnienia związane z projektowaniem i wyborem wykonawcy robót dociepleniowych w technologii ETICS. Roboty dociepleniowe ścian budynków w technologii ETICS powinny być wykonywane na podstawie dokumentacji technicznej (np. projektu budowlanego – w przypadku konieczności uzyskania przez inwestora pozwolenia na budowę). Przed przystąpieniem do opracowania dokumentacji technicznej na roboty dociepleniowe projektant powinien ocenić stan techniczny docieplanych ścian oraz określić sposób ich przygotowania do robót dociepleniowych. Szczególną uwagę należy zwrócić na stan techniczny podłoża, tj. powierzchni zewnętrznej docieplanych ścian, w tym jego: wytrzymałość, nośność, równość powierzchni, stopień oraz rodzaj zabrudzeń, stopień i źródła zawilgocenia oraz rodzaj materiału, z którego jest wykonane. Dla ścian zewnętrznych wykonanych z elementów wielkopłytowych (ściany trójwarstwowe) należy przeprowadzić ocenę stanu technicznego elementów mocujących warstwę fakturową do warstwy nośnej ściany (najczęściej stalowych wieszaków) oraz spoin pomiędzy płytami ściennymi.
Projektant, w poprawnie opracowanej dokumentacji technicznej robót dociepleniowych ścian w technologii ETICS,
powinien m.in.:
• zaprojektować dodatkowe zakotwienia w przypadku wykrycia korozji wieszaków ścian trójwarstwowych;
• podać sposoby napraw występujących uszkodzeń, usterek i wad docieplanych ścian oraz sposób oczyszczenia zabrudzonego podłoża ścian;
• dokonać wyboru (na izolację cieplną) materiału spełniającego aktualne wymagania ppoż.,
• szczegółowo opisać sposób wykonania poszczególnych warstw układu dociepleniowego;
• przeprowadzić obliczenia cieplno-wilgotnościowe docieplanych ścian, tj. obliczyć rzeczywistą wartość współczynnika przenikania ciepła U z uwzględnieniem mostków termicznych oraz sprawdzić możliwość wystąpienia kondensacji pary wodnej – szczególnie w płaszczyźnie styku izolacji cieplnej z płyt styropianowych i podłoża docieplanej ściany;
• opracować szczegółowe rozwiązania (przedstawione na rysunkach) dociepleń detali architektonicznych i konstrukcyjnych budynku, tzw. miejsc trudnych w budynku, takich jak: ścianki attykowe, szczeliny dylatacyjne, ościeża drzwiowe i okienne, cokoły, połączenia płyt balkonowych ze ścianą zewnętrzną, loggie, narożniki wklęsłe i wypukłe ścian budynku, krawędzie styku docieplenia ścian z innymi rodzajami elewacji;
• stworzyć projekt architektoniczny elewacji – podczas opracowania dokumentacji technicznej należy mieć na uwadze fakt, że efektem docieplenia ścian zewnętrznych jest nie tylko zmniejszenie strat ciepła w budynku (i związane z tym zyski finansowe), ale również poprawa walorów estetycznych elewacji budynku.
Prawidłowy dobór przez projektanta kolorystyki, wzorów oraz faktury wyprawy tynkarskiej może zarówno zamienić szarą i monotonną elewację budynku w powierzchnię o ciekawej formie architektonicznej, jak i zapewnić długie, bezusterkowe użytkowanie docieplonej elewacji. Dlatego w wyprawach tynkarskich nie zaleca sie stosować chropowatych faktur oraz zbyt ciemnych i zbyt jasnych kolorów (zaleca się stosowanie kolorów o współczynniku odbicia światła powyżej 25). W okresie letnim bowiem pomalowane na ciemne kolory wyprawy tynkarskie szybko i nadmiernie się nagrzewają, przez co powstają naprężenia, które mogą doprowadzić do spękania wypraw tynkarskich oraz poszerzenia istniejących na ich powierzchni rys i spękań. Z kolei wyprawy tynkarskie o jasnych kolorach ulegają szybszemu zabrudzeniu (szczególnie na budynkach usytuowanych w centrach miast, blisko ruchliwych ulic). Natomiast chropowate faktury wypraw tynkarskich (np. typu kornik, baranek) szybciej ulegają zabrudzeniu z powodu gromadzących się w ich zagłębieniach (tzw. pułapki kurzu) zanieczyszczeń miejskich oraz wody opadowej. Zaleca się, aby projektant, w trakcie wykonywania robót dociepleniowych ścian budynków w technologii ETICS, sprawował nadzór autorski w zakresie stwierdzenia zgodności wykonywanych robót z opracowaną dokumentacją techniczną.
Wybór wykonawcy
Ze względu na fakt, że system ETICS składa się w zasadzie z czterech materiałów (tj. izolacji cieplnej, masy klejącej, siatki zbrojącej i wyprawy tynkarskiej) oraz kilku akcesoriów wykończeniowych, panuje powszechne przekonanie, że wykonanie docieplenia tą metodą jest proste, szybkie i każdy wykonawca może wykonywać tego rodzaju roboty. Tymczasem praktyka dowodzi, że wykonanie docieplenia w technologii ETICS nie jest ani proste (konieczność wykonania cienkich, ciągłych, bezspoinowych warstw układu dociepleniowego), ani szybkie (konieczność zachowania przerw technologicznych, podatność robót dociepleniowych na warunki atmosferyczne) i wymaga od wykonawców wiedzy, ale przede wszystkim doświadczenia – szczególnie przy nakładaniu wypraw tynkarskich będących warstwami tynku o grubości kilku milimetrów. Dlatego, zdaniem autorów artykułu, przy wyborze wykonawcy inwestor powinien brać pod uwagę, oprócz ceny ofertowej, przede wszystkim długoletnie doświadczenie wykonawcy w wykonywaniu robót dociepleniowych ścian w technologii ETICS. W zapytaniu ofertowym należy żądać od wykonawców podania referencji, które następnie należy sprawdzić! Dodatkowymi kryteriami oceny wykonawcy mogą być termin zakończenia robót dociepleniowych oraz warunki udzielonej gwarancji.
Wykonywanie
Ogólne zalecenia wykonania robót dociepleniowych w technologii ETICS zostały podane w WTWiORB [1] oraz w wytycznych opracowanych i wydanych przez SSO [2]. Szczegółowe, kompleksowe warianty rozwiązań materiałowych oraz technologii wykonania robót dociepleniowych dla poszczególnych systemów ETICS zostały opracowane przez producentów i można je pobrać z ich stron internetowych. Roboty dociepleniowe powinny być zlecane do wykonania jedynie wyspecjalizowanym firmom zatrudniającym przeszkolonych pracowników wyposażonych w niezbędne narzędzia i sprzęt. Roboty dociepleniowe należy wykonywać na podstawie opracowanej wcześniej dokumentacji technicznej, specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót (jeżeli została opracowana) oraz zgodnie z zaleceniami producentów systemów ETICS (tzw. systemodawców). Zaleca się, aby w nowo wznoszonych budynkach roboty dociepleniowe ścian w technologii ETICS rozpocząć dopiero po wykonaniu wszystkich robót „mokrych” wewnątrz budynku. W budynkach istniejących należy, przed rozpoczęciem robót, usunąć wszystkie elementy mogące utrudniać lub uniemożliwiać prowadzenie robót dociepleniowych ścian, tj. instalacje RTV, obróbki blacharskie czy system odwadniania dachu (rynny, rury spustowe). Stolarkę okienną i zewnętrzną drzwiową należy zabezpieczyć (np. folią budowlaną) przed zabrudzeniem. Przed rozpoczęciem docieplania ścian należy skontrolować podłoże oraz materiały. Zgodnie z pkt. 4.1.2. WTWiORB [1] podłoże pod docieplenie powinno spełniać wymagania fizykochemiczne oraz geometryczne. Pomimo wcześniejszej oceny podłoża przez projektanta wykonawca powinien zawsze potwierdzić przydatność podłoża do prowadzenia robót dociepleniowych. Przydatność tę ocenia się kilkoma metodami (np. test równości i gładkości, test metodą pull-off). W razie konieczności należy wykonać roboty przygotowawcze, których zakres rzeczowy zależy od rodzaju i stanu technicznego podłoża (czyszczenie wodą, sprężonym powietrzem, skucie/wymiana uszkodzonych elementów itp.) oraz roboty naprawcze, np. wykonanie dodatkowych zakotwień ścian trójwarstwowych. Kontrola materiałów polega na sprawdzeniu ich wyglądu zewnętrznego, właściwego oznakowania, zgodności parametrów technicznych z dokumentacją techniczną i aprobatami technicznymi. Zgodnie z pkt. 5. WTWiORB [1] oraz pkt. 3.2. wytycznych SSO [2] do robót dociepleniowych należy stosować wyłącznie materiały jednego systemu, objętego jedną aprobatą techniczną. Niedopuszczalne jest wykonanie układu dociepleniowego z wykorzystaniem elementów kilku systemów. Technologiczna kolejność wykonania poszczególnych warstw układu dociepleniowego ETICS jest następująca:
• warstwa izolacji termicznej: gruntowanie podłoża (jeżeli jest konieczne), montaż listwy cokołowej (opcjonalnie), przygotowanie zaprawy klejącej, nakładanie kleju (metodą obwodowo-punktową, grzebieniową) na płyty izolacji cieplnej, przyklejanie płyt izolacji cieplnej w kierunku od dołu do góry ściany pasami poziomymi, z mijankowym układem spoin, z przewiązaniem na narożach, z wypełnieniem szczelin pomiędzy płytami materiałem termoizolacyjnym (jeżeli jest konieczne), szlifowanie powierzchni zewnętrznej izolacji cieplnej w celu uzyskania równej, jednolitej płaszczyzny, dodatkowe mocowanie przyklejonych płyt izolacji cieplnej prawidłowo dobranymi łącznikami mechanicznymi z przestrzeganiem zalecanej liczby i rozmieszczenia łączników (nie mniej niż 4 szt./1 m2), montaż obróbek blacharskich, wykonanie szczelin dylatacyjnych z zastosowaniem profili dylatacyjnych i uszczelnionych taśmami elastycznymi, ocieplenie ościeży okien i drzwi, ochrona narożników oraz innych krawędzi;
• warstwa zbrojona: nałożenie na przyklejone płyty izolacji cieplnej, warstwy masy/ zaprawy klejącej, zatopienie w niej siatki zbrojącej, ponowne nałożenie masy/zaprawy klejącej – tak aby siatka zbrojąca była obustronnie zatopiona w masie/zaprawie klejącej; • warstwa zewnętrzna: nałożenie na warstwę klejącą podkładu tynkarskiego (gruntu), naniesienie wyprawy tynkarskiej: akrylowej (polimerowej), silikonowej, silikatowej lub innej dostępnej kombinacji żywic (np. silikonowo-silikatowej, elastomerowej, itp.), mineralnej, wykonanie powłoki malarskiej (opcjonalnie, a dla wyprawy mineralnej obowiązkowe). W trakcie robót dociepleniowych w technologii ETICS należy kontrolować i odbierać poszczególne etapy robót (szczególnie roboty zanikające – warstwy układu dociepleniowego ulegające zakryciu).
Po zakończeniu robót należy przeprowadzić kontrolę i odbiór końcowy całego docieplenia, w tym ocenę wizualną wyglądu zewnętrznego wyprawy tynkarskiej. Odbiory robót powinny być ujęte w protokole odbioru robót, dzienniku budowy (jeżeli był prowadzony) oraz dokumentacji fotograficznej (zdjęcia warstw ulegających zakryciu, opakowań materiałów z numerem serii, nazwami własnymi i parametrami technicznymi). Po zakończeniu robót wykonawca powinien opracować i przekazać inwestorowi dokumentację powykonawczą, która powinna zawierać: uaktualnioną istniejącą dokumentację techniczną (uaktualnienie polega na naniesieniu zmian dokonanych w trakcie wykonywania robót w stosunku do opracowanej dokumentacji technicznej), dziennik budowy (jeżeli był prowadzony), dokumenty potwierdzające dopuszczenie do stosowania użytych wyrobów budowlanych zgodnie z ustawą o wyrobach budowanych [3] (np. deklaracje zgodności lub certyfikaty), protokoły odbiorów częściowych i końcowych robót z protokołami z badań kontrolnych, a także dokumentację fotograficzną. Roboty dociepleniowe ścian budynku w technologii ETICS są wrażliwe na warunki atmosferyczne. Dlategow trakcie ich wykonywania należy kontrolować podstawowe parametry otoczenia, tj. temperaturę i wilgotność powietrza, siłę wiatru oraz nasłonecznienie. Zgodnie z wymaganiami systemodawców zabrania się wykonywania robót dociepleniowych: w czasie silnego wiatru i opadów atmosferycznych, na silnie nasłonecznionych elewacjach, w temperaturach powietrza poniżej +5°C i powyżej +25°C oraz w przypadku przewidywanego spadku temperatury powietrza poniżej 0°C w ciągu 24 godzin po zakończeniu robót. W trakcie docieplenia ścian w technologii ETICS wykonywane są głównie roboty mokre, dlatego należy przestrzegać przerw technologicznych zgodnie z wymaganiami systemodawców określonymi w kartach technicznych wyrobów.
Utrzymanie
Zgodnie z aktualnym stanem prawnym – art. 62. ust. 1. pkt. 1) lit. a) ustawy Prawo budowlane (dalej: Pb) [4]: „Obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli: okresowej, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego: elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu”. Powyższy przepis precyzuje akt wykonawczy do ustawy Pb, tj. Rozporządzenie MSWiA [5], § 5.1.: „Okresowej kontroli, o której mowa w art. 62. ust. 1 pkt. 1 lit a) ustawy, podlegają elementy budynku narażone na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania, których uszkodzenia mogą powodować zagrożenie […]”, oraz § 5.2.: „W toku kontroli, o której mowa w ust. 1, szczegółowym sprawdzeniem należy objąć stan techniczny: pkt. 1) zewnętrznych warstw przegród zewnętrznych (warstwa fakturowa), elementów ścian zewnętrznych (attyki, filary, gzymsy) […]”. Przytoczone przepisy nakładają zatem na właścicieli lub zarządców budynków, w czasie ich użytkowania, obowiązek poddawania kontroli okresowej stanu technicznego elementów budynku, np. zewnętrznych warstw przegród zewnętrznych i ich elementów – a zatem również wykonanych na elewacjach budynków dociepleń ścian. Przy czym należy dodać, że kontrola okresowa stanu technicznego nie powinna się ograniczać tylko do samego docieplenia ścian, ale również do elementów budynku mających bezpośredni lub pośredni wpływ na docieplenie.SSO oraz niektórzy systemodawcy ETICS opracowali instrukcje/wytyczne, dla właścicieli i zarządców docieplonych budynków, zawierające najważniejsze informacje dotyczące użytkowania elewacji budynków docieplo nych w technologii ETICS. Instrukcja opracowana przez SSO [6] zawiera zasady utrzymania elewacji w należytym stanie estetycznym i technicznym. Podaje zakres, częstotliwość i wykaz czynności, które standardowo należy wykonać podczas przeprowadzania kontroli okresowych, w tym informację, które elementy budynku, w toku kontroli okresowej, należy objąć szczegółowym sprawdzeniem stanu technicznego. Wynikiem kontroli okresowej powinien być protokół. W instrukcji zamieszczono, zalecany przez SSO do stosowania, wzór Protokołu okresowej kontroli elewacji. Instrukcja SSO dodatkowo podaje zalecane sposoby konser wacji elewacji, a w przypadku wystąpie nia wad, usterek bądź uszkodzeń – spo soby ich napraw/usunięcia. Naprawy należy przeprowadzać (w oparciu o wyniki kontroli okresowych) w jak najszybszym możliwym terminie w celu zabezpieczenia układu dociepleniowego przed narastaniem uszkodzeń.
Podsumowanie
Poprawne opracowanie przez projektanta dokumentacji technicznej robót dociepleniowych w technologii ETICS, rygorystyczne przestrzeganie przez wykonawcę wymagań wykonawczych, a przez właściciela/zarządcę budynku przepisów i wymagań użytkowych zapewnia docieplonym ścianom zewnętrznym budynku wymaganą normą izolacyjność cieplną, a elewacji budynku estetyczny wygląd. Ogranicza również do minimum ryzyko wystąpienia wad i usterek oraz uszkodzeń w okresie użytkowania docieplenia. Należy mieć jednak na uwadze fakt, że przepisy prawa i wymagania podlegają nieustannym zmianom, dlatego należy na bieżąco śledzić nowelizacje ustaw i rozporządzeń oraz brać udział w szkoleniach podnoszących wiedzę z zakresu robót dociepleniowych ścian. W artykule nie omówiono, z uwagi na brak miejsca, zagadnień i robót towarzyszących dociepleniu ścian w technologii ETICS, takich jak: dobór, montaż i demontaż rusztowań oraz osłon na rusztowaniach, przygotowanie i organizacja placu budowy, warunki składowania materiałów, przestrzeganie przepisów BHP przy robotach dociepleniowych
dr inż. Mariusz Rejment Zakład Technologii i Zarządzania w Budownictwie Wydział Budownictwa Lądowego i Wodnego Politechnika Wrocławska
dr inż. Agnieszka Dziadosz Zakład Technologii i Organizacji Budownictwa Instytut Konstrukcji Budowlanych Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechnika Poznańska
