ODPOWIEDZIALNOŚĆ SOLIDARNA

Współpraca z podwykonawcami jest dla większości inwestorów nieodłącznym elementem realizacji obiektów budowlanych. W jaki sposób zagwarantować efektywne partnerstwo, uniknąć bezpodstawnych roszczeń oraz odpowiedzialności finansowej za zaniechania innych podmiotów? Oczywiście jasno i przejrzyście ustalić warunki współpracy oraz zawrzeć je w umowie.

Umowa o roboty budowlane jest umową cywilną, na mocy której wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.

Definicja ustawowa

Zgodnie z ustawą definicja umowy o roboty budowlane wskazuje, że celem tej umowy jest oddanie obiektu, a nie wykonanie robót budowlanych, dlatego też umowa o roboty budowlane nie jest umową, która wymagałaby osobistego zaangażowania stron w wykonywanie czynności prowadzących do osiągnięcia umówionego rezultatu. Oznacza to, że wykonawca może realizować własne zobowiązania przy pomocy innych osób, za działania których ponosi odpowiedzialność wobec inwestora (art. 474 kodeksu cywilnego). Co istotne – inwestor nie jest stroną stosunków umownych z podwykonawcami, przy pomocy których wykonawca realizuje własne zobowiązania wobec niego i nie ponosi w stosunku do nich odpowiedzialności kontraktowej. Oczywiście zgodnie z wyrażoną w art. 3531 kodeksu cywilnego zasadą swobody umów strony umowy o roboty budowlane mogą nadać czynnościom, do których wykonawca zobowiązuje się wobec inwestora, charakter działań wymagających jego osobistego zaangażowania i wyłączyć możliwość posługiwania się przez wykonawcę osobami trzecimi przy wykonywaniu jego zobowiązań. Praktyka wskazuje jednak, iż proces budowlany, zwłaszcza dotyczący dużych obiektów, wymusza zatrudnienie jednej lub kilku firm podwykonawczych, dlatego też celem zapewnienia właściwej koordynacji oraz sprawnej realizacji budowy niezbędne jest precyzyjne uregulowanie zasad współpracy oraz odpowiedzialności finansowej pomiędzy inwestorem wykonawcą a podwykonawcą, a także dalszymi podwykonawcami.

Uregulowania prawne

Kwestia prawnego uregulowania statusu podwykonawcy wobec wykonawcy oraz inwestora została uregulowana w polskim systemie prawnym stosunkowo późno – na mocy przepisu art. 6471 wprowadzonego do kodeksu cywilnego ustawą nowelizującą z dnia 14.02.2003 r. Wprowadzona na mocy powyższego przepisu odpowiedzialność solidarna inwestora i generalnego wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy, a także dalszego podwykonawcy, z uwagi na rozbieżne interpretacje przepisów oraz niejednolite orzecznictwo sądowe nie tylko nie rozwiązała problemów praktycznych, ale przede wszystkim naruszała zasadę równorzędności stron oraz narażała inwestora na ryzyko zapłaty podwójnego wynagrodzenia na rzecz wykonawcy i podwykonawcy. Zasadnicza zmiana art. 6471 kodeksu cywilnego została dokonana ustawą z dnia 7.04.2017 r. mającą na celu jednoznaczne uregulowanie najbardziej kontrowersyjnych aspektów poprzez wyeliminowanie dorozumianej zgody inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą oraz określenie górnej granicy odpowiedzialności inwestora. Ponadto do najistotniejszych zmian wprowadzonych na mocy wspomnianej nowelizacji należą: uproszczona procedura notyfikacji podwykonawcy, dokonywanie zgłoszenia zakresu robót podwykonawcy przed przystąpieniem do ich wykonania, możliwość dokonywania zgłoszenia zarówno przez wykonawcę, jak i podwykonawcę bez konieczności przedstawiania inwestorowi umowy o podwykonawstwo lub jej projektu, obligatoryjna pisemna forma zgłoszenia i sprzeciwu.

Korzyści dla stron

Odpowiedzialność solidarna jest najdalej idącą odpowiedzialnością za powstałe zobowiązanie, polegającą na tym, iż kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Przekładając powyższą regulację na potrzeby umów o roboty budowlane, należy wskazać, iż w przypadku gdy podwykonawca nie otrzyma wynagrodzenia od wykonawcy, obowiązek ten przechodzi na inwestora, nawet jeśli wypłacił on wcześniej wszelkie należności wykonawcy. Co istotne, inwestor jest zobowiązany aż do całkowitego zaspokojenia podwykonawcy. W konsekwencji reżim odpowiedzialności solidarnej stanowi dla podwykonawcy dodatkową gwarancję wypłaty wynagrodzenia nie tylko od wykonawcy, z którym łączy go umowa o wykonanie określonego zakresu robót, lecz również od inwestora. Z drugiej strony odpowiedzialność solidarna inwestora wobec podwykonawców wymusza na inwestorze dodatkowe akty staranności w stosunkach umownych między inwestorem a wykonawcą. Przed podpisaniem umowy inwestor powinien dokonać wnikliwej oceny kondycji finansowej i zdolności kredytowej wykonawcy, a w przypadku wątpliwości – powinien zażądać zabezpieczenia prawidłowego wykonania umowy – na przykład w postaci gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej. W tej kwestii korzystną alternatywą dla inwestora jest również możliwość ubezpieczenia od tego rodzaju odpowiedzialności na koszt wykonawcy.

Przesłanki

Podstawą powstania odpowiedzialności solidarnej inwestora oraz wykonawcy wobec podwykonawcy jest: 1. określenie w umowie o roboty budowlane zawartej między inwestorem a wykonawcą (generalnym wykonawcą) zakresu robót, które wykonawca będzie wykonywał osobiście lub z pomocą podwykonawców; 2. zgłoszenie inwestorowi przez wykonawcę lub podwykonawcę przed przystąpieniem do wykonywania robót szczegółowego przedmiotu robót podwykonawcy oraz brak zgłoszenia przez inwestora, podwykonawcy i wykonawcy sprzeciwu wobec wykonywania tych robót przez podwykonawcę w terminie 30 dni. Co istotne – zarówno zgłoszenie, jak i sprzeciw wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności. Obowiązujące przepisy nie wymagają przedstawienia inwestorowi umowy z podwykonawcą, lecz obligują jedynie do określenia zakresu prac, które ma wykonać podwykonawca. Ponadto obecna linia orzecznictwa wskazuje, iż zgoda inwestora musi być wyraźna, nie może mieć charakteru blankietowego, musi dotyczyć konkretnego podwykonawcy, konkretnej umowy oraz konkretnego zakresu robót. Warunkiem jej skuteczności jest wiedza inwestora o treści tej umowy, zwłaszcza co do postanowień wyznaczających zakres jego odpowiedzialności. Kwestia prawidłowego zgłoszenia inwestorowi faktu wykonywania robót przez podwykonawcę oraz dokładnego określenia ich zakresu ma fundamentalne znaczenie dla powstania odpowiedzialności solidarnej inwestora i określenia limitu odpowiedzialności inwestora. Co do zasady inwestor ponosi odpowiedzialność za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia w wysokości ustalonej w umowie między podwykonawcą a wykonawcą – chyba że ta wartość przekracza wysokość wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty budowlane. W takim przypadku odpowiedzialność inwestora za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia jest ograniczona do wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy.

Nieprawidłowe zgłoszenie wykonawcy

Zgodnie z art. 6471 kodeksu cywilnego przepisy regulujące solidarną odpowiedzialność inwestora z wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy mają charakter bezwzględnie obowiązujący – strony nie mogą ich odmiennie uregulować w umowie, a wszelkie postanowienia umowne zmieniające ustawowe zasady solidarnej odpowiedzialności inwestora oraz wykonawcy byłyby nieważne i nie wywołałyby skutków prawnych. W konsekwencji skutkiem niezachowania przewidzianej prawem formy zgłoszenia podwykonawcy jest wyłączenie solidarnej odpowiedzialności inwestora oraz podmiotu zawierającego umowę z podwykonawcą za wypłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Podkreślenia wymaga również fakt, iż omówione w niniejszym artykule regulacje mają odpowiednie zastosowanie do ochrony roszczeń dalszych podwykonawców względem inwestora, wykonawcy i podwykonawcy. Jak wskazuje praktyka, wprowadzone na mocy nowelizacji z dnia 07.04.2017 r. przepisy, ustalając przejrzyste zasady odpowiedzialności finansowej i zmniejszając formalizm zgłaszania podwykonawców, nie tylko wytyczyły korzystny kierunek zmian, ale przede wszystkim zwiększyły ochronę interesów wszystkich podmiotów oraz bezpieczeństwo obrotu. W obecnym stanie prawnym, poprzez wyeliminowanie konieczności każdorazowego kontraktowania z podwykonawcami zakresu i warunków wykonania robót budowlanych, istnieje realna możliwość przyspieszenia procesu budowlanego oraz poświęcania większej uwagi stricte wykonaniu robót budowlanych, które to aspekty z pewnością stanowią priorytet dla wszystkich uczestników procesu budowlanego.

Alicja Głowacka-Michalak radca prawny, ekspert z zakresu prawa budowlanego, zagospodarowania przestrzennego i obrotu nieruchomościami