BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE BUDYNKÓW

Jak poruszać się w gąszczu przepisów, w których zawarte są wymagania w zakresie ochrony przeciwpożarowej? Przepisów o zróżnicowanym stopniu szczegółowości, w większości jednak ogólnych, opisowych, często niejednoznacznych, bywa, że wręcz wykluczających się, różnie interpretowanych, a nawet nielogicznych. Gdzie szukać wsparcia podczas projektowania?

Ochrona przeciwpożarowa w pol­skim systemie prawnym jest re­gulowana przez szereg aktów prawnych, a w ramach szeroko rozumiane­go bezpieczeństwa kwestie te uwzględnia już Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej [1]. Należy przywołać tutaj art. 5 Konsty­tucji, gdzie wskazane jest, że zadaniem Rzeczpospolitej jest ochrona niepodległo­ści i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnienie wolności oraz praw człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwa obywateli.

Odpowiedzialność i podział ról

W ramach szeroko rozumianego bezpie­czeństwa ochrona przeciwpożarowa jest jednym z zadań państwa. Ponadto art. 66 Konstytucji daje każdemu z nas prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pra­cy. W końcu Konstytucja wskazuje orga­ny, które są odpowiedzialne za zapewnienie 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji przypisuje obo­wiązek zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego Radzie Ministrów.

Z kolei precyzyjne usankcjonowanie orga­nu właściwego w powyższym zakresie znaj­dujemy w ustawie o działach administra­cji rządowej [2], gdzie w art. 29 ust. 1 pkt 5 ochrona przeciwpożarowa jest wymienio­na w grupie obejmującej sprawy wewnętrz­ne. Tym działem administracji kieruje minister właściwy do spraw wewnętrznych i to ten or­gan jest władny do wydawania aktów wyko­nawczych w zakresie ochrony przeciwpo­żarowej w randze rozporządzeń. Należy też podkreślić, że sam termin ochrona przeciw-pożarowa, jej realizację oraz nadzór nad nią można opisać na wielu płaszczyznach.

Wieloaspektowość ochrony przeciwpożarowej

W powszechnym przekonaniu terminy z działaniami w zakresie likwidacji za­grożeń pożarowych, prowadzeniem akcji ratowniczych przez jednostki ochrony prze­ciwpożarowej, w szczególności przez Pań­stwową Straż Pożarną (PSP). Jest to bowiem jedno z podstawowych zadań, jakie ustawa o PSP nakłada na tę formację. Należy jednocześnie podkreślić, że ustawodawca nie wy­mienił w pierwszej kolejności tego zadania jako podstawowe dla PSP. Brzmienie prze­pisu art. 1 ust. 2 pkt 1 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej [3] wskazuje, iż w pierwszej kolejności zadaniem PSP jest rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń. W związku z powyższym wszelkie zadania, które prowadzą do rozpozna­nia zagrożenia, przygotowania się do ich zwalczania bądź zapobiegania powstawania im powinny mieć pierwszeństwo nad działaniami zmierzającymi do likwi­dacji zaistniałego zagrożenia. Podkreślenia wymaga sens postawienia przez ustawo­ dawcę zadań związanych z szeroko pojętą analizą zagrożeń jako działań pierwszorzęd­nych i priorytetowych. Logiczne wydaje się, iż na skutek poprawnie realizowanych dzia­łań związanych z analizą zagrożeń minima­lizujemy ilość działań związanych z likwida­cją zdarzeń zagrażających bezpieczeństwu. Działania takie mają również znaczenie przy ograniczaniu wielkości strat, które wystę­pują podczas zagrożeń pożarowych oraz wpływają na ułatwienia przy likwidacji tych zagrożeń. Nie można jednak uznać, że dzia­łania prowadzone w ramach analizy zagro­żeń przez odpowiednie działanie państwa całkowicie zapobiegną występowaniu za­grożeń pożarowych. Takie zdarzenia, w tym zagrożenia pożarowe, były obecne od za­wsze i będą dalej, niezależnie od postępu technicznego, który niewątpliwie ma wpływ w wielu wymiarach na ich liczbę czy rodzaj oraz skuteczność ich likwidacji. Samo wystąpienie zagrożenia pożarowego jest czę­sto związane z niezachowaniem podstawo­wych wymagań w zakresie bezpieczeństwa pożarowego. Powodem takiego stanu rzeczy jest często zaniedbanie, nieostrożność bądź niewiedza osób, które doprowadziły do nie­pożądanego stanu w zakresie ochrony prze­ciwpożarowej. Należy podkreślić, że rolą organów państwa nie jest sprawcze zapew­nienie bezpieczeństwa pożarowego, w tym np. bezpieczeństwa pożarowego użytkow­ników danego budynku. Rolą państwa jest określenie zasad bezpieczeństwa pożaro­wego, wskazanie podmiotów, które w świetle prawa będą odpowiedzialne za zapewnienie takiej ochrony przeciwpożarowej oraz wska­zanie sankcji za niewywiązanie się z tej roli.

Kto odpowiada za bezpieczeństwo pożarowe budynku?

Podstawową kwestią do dalszych rozwa­żań jest wskazanie podmiotu, który w świe­tle polskiego porządku prawnego jest obo­wiązany do zabezpieczenia przed pożarem budynku bądź terenu oraz określenie odpo­wiedzialności za brak takich działań. W tym zakresie należy przytoczyć przepis art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie przeciwpożarowej [4], którego treść precyzyjnie wskazuje, że „oso­ba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające ze środowiska, bu­dynku, obiektu lub terenu są obowiązane za­bezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem”. W ust. 2 ustawodawca wskazuje, że „właściciel, za-rządca lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu, a także podmioty, o których mowa w ust. 1, ponoszą odpowiedzialność za naru­szenie przepisów przeciwpożarowych w try­bie i na zasadach określonych w innych prze­pisach”. Niekiedy bywa też tak, że ustalenie konkretnego podmiotu odpowiedzialnego za bezpieczeństwo pożarowe w danym obiekcie jest skomplikowane, jednak co do zasady na­leży przyjąć, że taki podmiot istnieje, a jego działania mają zmierzać do zapewnienia bez­pieczeństwa pożarowego w danym budynku.

W zależności od rodzaju materiału z którego wykonano konstrukcję, bardzo różnie ona reaguje na działanie temperatur pożarowych. Przykładowo konstrukcja stalowa dosyć szybko uzyskuje temperaturę krytyczną, a więc traci nośność, co powoduje, że w przypadku tego typu elementów, w celu ich ochrony, stosuje się rozwiązania z zakresu biernej ochrony przeciwpożarowej.

Wymagania w zakresie ochrony przeciwpożarowej w budynkach

Spełnienie wymogu zapewnienia bez­pieczeństwa pożarowego należy zrealizo­wać poprzez konkretne działania, które tak­że wymienione są w ustawie [4]. Należą do nich m.in. „przestrzeganie przeciwpożaro­wych wymagań techniczno-budowlanych, in­stalacyjnych oraz technologicznych; wypo­sażenie budynku, obiektu budowlanego lub terenu w wymagane urządzenia przeciwpo­żarowe i gaśnice; zapewnienie konserwacji oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie; zapewnienie osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na jego terenie bezpieczeń­stwa i możliwości ewakuacji; przygotowanie budynku, obiektu budowlanego lub terenu do prowadzenia akcji ratowniczej; zapozna­nie pracowników z przepisami przeciwpoża­rowymi; ustalenie sposobów postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywio­łowej lub innego miejscowego zagrożenia”. Należy także zaznaczyć, że z ustawy pra­wo budowlane [5] wynika istotna rola zapew­nienia bezpieczeństwa pożarowego, która wśród wymagań podstawowych wymienio­na jest na drugim miejscu zaraz po nośności i stateczności konstrukcji budynku. Zapisy ustawy w tym zakresie wynikają bezpośred­nio z treści rozporządzenia Parlamentu Euro­pejskiego [6], który to przepis wymaga, aby obiekty budowlane jako całość oraz ich po­szczególne części nadawały się do użycia zgodnie z ich zamierzonym zastosowaniem, przy czym należy w szczególności brać pod uwagę zdrowie i bezpieczeństwo osób mają­cych z nimi kontakt przez cały cykl życia tych obiektów. Przy normalnej konserwacji obiekty budowlane muszą spełniać 7 wymagań pod­stawowych przez gospodarczo uzasadnio­ny okres użytkowania, przy czym w interesującym nas aspekcie wymaga się, by obiekty budowlane były zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby w przypadku wybuchu po­żaru: „nośność konstrukcji została zachowana przez określony czas; powstawanie i rozprze­strzenianie się ognia i dymu w obiektach bu­dowlanych było ograniczone; rozprzestrzenia­nie się ognia na sąsiednie obiekty budowlane było ograniczone; osoby znajdujące się we­wnątrz mogły opuścić obiekt budowlany lub być uratowane w inny sposób; uwzględnione było bezpieczeństwo ekip ratowniczych”.

Analizując przepisy, w których zawarte są wymagania w zakresie ochrony przeciwpo­żarowej, możemy zauważyć, że większość wymagań ma charakter ogólny, opisowy. Przepisy te nie definiują celu, jakiemu ma służyć dane rozwiązanie techniczne (z nie­licznymi wyjątkami), a jedynie wskazują na obowiązek jego stosowania. Poziom szcze­gółowości tych przepisów jest zróżnicowany i w wybranych przypadkach, np. gdy mamy do czynienia z budynkami, w których skut­ki pożaru byłyby tragiczne, przykładowo bu­dynki ZL II, a więc obiekty przeznaczone przede wszystkim dla osób o ograniczonej zdolności poruszania się lub z grupy wyso­kościowej WW, a więc budynków najwyż­szych, stawiane wymagania są bardziej re­strykcyjne, a do tego bardziej szczegółowo opisane. Generalnie jednak, pomimo szczegółowości zapisów, przepisy ciągle mają charakter ogólny, bo w większości przypad­ków nie narzucają stosowania konkretnego rozwiązania materiałowego, ale konieczność spełnienia pewnych kryteriów.

Wymogi w zakresie ochrony przeciwpo­żarowej w budynkach są zawarte w kon­kretnych aktach prawnych. Do takich za­liczamy w szczególności: rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [7], rozporządzenie w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, in­nych obiektów budowlanych i terenów [8] oraz rozporządzenie w sprawie przeciwpo­żarowego zaopatrzenia w wodę i dróg po­żarowych [9]. Opierając się na tych trzech aktach prawnych, jesteśmy w stanie sprecy­zować wymagania w zakresie ochrony prze­ciwpożarowej, jakie powinien spełniać dany budynek. Oprócz wspomnianych przepisów możemy wyróżnić szereg aktów prawnych, w których zawarty jest niewielki fragment do­tyczący spraw ochrony przeciwpożarowej. 

Przypadki szczególne zależne od przeznaczenia obiektu

Jako przykład można podać przepisy do­tyczące warunków lokalowych, jakie powin­ny zostać spełnione w miejscach, w których prowadzone są kluby dziecięce czy punk­ty przedszkolne. Przepisy rozporządzenia w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i orga­nizowania tych form oraz sposobu ich dzia­łania [10] i rozporządzenia w sprawie wyma­gań lokalowych oraz sanitarnych, jakie musi spełniać lokal, w którym ma być prowadzo­ny żłobek lub klub dziecięcy [11], w większo­ści dotykają innych kwestii niż tych związa­nych z ochroną przeciwpożarową, jednak w niewielkiej części wskazują na szczegól­ne wymagania dotyczące ochrony przeciwpożarowej. Mieszczą się one w zakresie wy­posażenia lokalu w odpowiednie gaśnice, zapewnienie określonej ilości wyjść ewaku­acyjnych z lokalu czy obowiązku lokalizacji takich punktów na parterze budynku. Wymo­gi w tym zakresie nie są zawarte w przepi­sach ogólnych dotyczących ochrony prze­ciwpożarowej i stanowią ich uzupełnienie odnoszące się do konkretnego przypadku zastosowania.

Podobnie w przypadku, gdy mamy do czynienia z obiektami występującymi mniej powszechnie, takimi jak bazy i stacje paliw płynnych, obiekty metra, budowle rolnicze czy drogowe obiekty inżynierskie. Z uwa­gi na specyfikę ww. obiektów wszystkie wy­mogi, w tym te w zakresie bezpieczeństwa pożarowego, opisane są szczegółowo w odrębnych aktach prawnych [17], [18]. [19], [20], dopasowując się do specyfiki budowli. Akty te są dedykowane jedynie tej wąskiej kategorii obiektów. Przy czym każdy z tych aktów prawnych zawiera dział stricte poświę­cony warunkom bezpieczeństwa pożarowe­go w tych szczególnych obiektach.

Warunki Techniczne – kluczowy akt prawny w projektowaniu zapewniającym bezpieczeństwo pożarowe

Z budowlanego punktu widzenia kluczo­wym aktem prawnym w zakresie bezpie­czeństwa pożarowego dla projektanta jest rozporządzenie [7], w szczególności dział VI. Akt ten określa m.in podstawowe de­finicje wykorzystywane na potrzeby roz­porządzenia oraz wskazuje podział bu­dynków na 4 grupy wysokości (N – niskie, ŚW – średniowysokie, W – wysokie i WW – wysokościowe). Ważny w kontek­ście rozważań jest podział budynków ze względu na sposób ich użytkowania. Zgod­nie z kryteriami zawartymi w rozporządze­niu możemy podzielić budynki na mieszkal­ne, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej charakteryzowane kategorią za­grożenia ludzi (ZL). Wyróżniamy też budynki produkcyjne i magazynowe określane jako PM oraz inwentarskie, służące do hodowli inwentarza, oznaczone IN.

W grupie budynków ZL możemy wyróżnić pięć kategorii: ZL I – zawierające pomiesz­czenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami, a nieprzezna­czone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się; ZL II – przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poru­szania się, takie jak szpitale, żłobki, przed­szkola, domy dla osób starszych; ZL III – użyteczności publicznej, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II; ZL IV – mieszkalne oraz ZL V – zamieszkania zbiorowego, niezakwalifiko­wane do ZL I i ZL II. Natomiast podział ka­tegorii PM jest zrealizowany poprzez wystę­pującą w pomieszczeniu gęstość obciążenia ogniowego. Możemy wyróżnić budynki PM, gdzie występujące obciążenie ogniowe jest mniejsze od 500 MJ/m2. W takim przypad­ku wymagania w zakresie ochrony przeciw-pożarowej są najniższe. Najbardziej restryk­cyjne wymagania występują w budynkach PM, gdzie projektowane obciążenie ognio­we będzie większe niż 4000 MJ/m2 oraz bę­dzie występowało pomieszczenie zagrożone wybuchem.

Szczególną uwagę należy zwrócić również na to, kiedy rozporządzenie należy stosować w kontekście wymagań dotyczących ochro­ny przeciwpożarowej. Co do zasady rozpo­rządzenie to dotyczy przypadków projekto­wania budynków. Podkreślenia wymaga tu fakt, że wymagania w zakresie bezpieczeń­stwa pożarowego są w tym akcie prawnym traktowane ze szczególną atencją i mo­gą być także obowiązujące względem bu­dynków istniejących, w których stwierdzony zostanie stan zagrożenia życia ludzi. Na to bezpośrednio wskazuje nam przepis art. 207 ust. 2, gdzie jest mowa o tym, że przepisy rozporządzenia dotyczące bezpieczeństwa pożarowego, wymiarów schodów, o których mowa w § 68 ust. 1 i 2, a także oświetlenia awaryjnego, o którym mowa w § 181, stosu­je się, z uwzględnieniem § 2 ust. 2, również do użytkowanych budynków istniejących, które na podstawie przepisów odrębnych uznaje się za zagrażające życiu ludzi. War­to nadmienić że te odrębne przepisy [8] za­wierają otwarty katalog warunków, które w przypadku stwierdzenia ich występowania w budynku pozwalają nam kwalifikować go jako zagrażający życiu ludzi. Przy czym na­leży zwrócić uwagę, że kryteria te doty­kają problematyki bezpiecznej ewakuacji. Z kolei te wymagania w sposób szczegó­łowy zawarte są w przepisach warunków technicznych.

Klasy odporności pożarowej budynków

Niejako miarą restrykcji w zakresie wyma­gań przeciwpożarowych jest przyporząd­kowanie danemu budynkowi klasy odpor­ności pożarowej. Ten parametr determinuje wartość odporności ogniowej poszczegól­nych elementów budynku. Głównym kryte­rium w zakresie określania klasy odporno­ści pożarowej (mamy 5 klas od A do E) dla budynków ZL jest wysokość, liczba kondy­gnacji i kategoria zagrożenia ludzi. Nato­miast w budynkach PM tym kryterium będzie wysokość oraz przewidywane obciążenie ogniowe. Najwyższa klasa odporności poża­rowej A jest przewidziana dla budynków WW (ZL) z wyjątkiem budynków mieszkalnych, gdzie przepisy dopuszczają zaprojektowa­nie takiego budynku w klasie B. Odnosząc się do budynków PM, klasa A odporno­ści pożarowej jest wymagana dla obiektów, w których projektowana gęstość obciąże­nia ogniowego jest większa niż 4000 MJ/m2 bez względu na wysokość budynku, przy czym nie można budować przy takim ob­ciążeniu ogniowym budynków wyższych niż średniowysokie.

Klasy odporności ogniowej elementów budynku

Konsekwencją przyjęcia odpowiedniej klasy odporności pożarowej budynku jest właściwe przyporządkowanie klasy odpor­ności ogniowej poszczególnym elemen­tom budynku. Projektując budynek w klasie A odporności pożarowej, trzeba respekto­wać najbardziej wyśrubowane wymagania w zakresie odporności ogniowej elementów budynku. Odpowiednio dla budynku zalicza­nego do klasy E odporności pożarowej ele­menty te będą, przynajmniej teoretycznie, zwolnione z wymagań dotyczących odpor­ności ogniowej. Klasy odporności ogniowej elementów związane są zarówno z czasem działania na element pożaru standardowe­go, wyrażonym w minutach (np. 30, 60, 120 czy 240), jak i kryteriami odporności ognio­wej, wśród których najpowszechniej wyma­gana jest nośność ogniowa R, szczelność ogniowa E oraz izolacyjność ogniowa I. Kry­teria te są szczegółowo opisane w normie klasyfikacyjnej [12].

Określenie palności materiału

Kolejnym ważnym elementem jest okre­ślenie palności materiału z uwagi na fakt wy­stępowania przepisów w rozporządzeniu [7], które nie pozwalają na stosowanie w wybra­nych przypadkach materiałów palnych np. w oddzieleniach przeciwpożarowych zgod­nie z § 232 [7]. Kwestie palności, ale i innych określeń (np. trudno zapalny, niekapiący) stosowanych w rozporządzeniu [7] opisane są w załączniku 3, w którym przypisano je do Euroklas wg normy klasyfikacyjnej [13].

Wymagań z zakresu rozprzestrzeniania ognia, wentylacji pożarowej, ewakuacji, stref pożarowych szukaj w warunkach technicznych

Z innych istotnych zagadnień rozporzą­dzenie [7] przedstawia wymagania z zakre­su rozprzestrzeniania ognia, wentylacji po­żarowej, ewakuacji, stref pożarowych i wielu innych, mających wpływ na bezpieczeństwo pożarowe budynków, przy czym, tak jak wspomniano, przepisy te mają w większości charakter ogólny.

Współpracuj z rzeczoznawcą

Żeby przedstawić zindywidualizowane wymagania z zakresu bezpieczeństwa po­żarowego dla konkretnego budynku, nie-zbędna jest współpraca z rzeczoznaw­cą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. Rzeczoznawca taki nie zawsze ma komfort precyzyjnego określenia wymagań z uwa­gi na fakt niejednoznaczności wielu zapi­sów, bywa, że wręcz przepisów wykluczających się, które potrafią być bardzo różnie interpretowane przez różnych specjalistów. Bardzo pomocne w takim wypadku jest sta­nowisko Komendy Głównej PSP, która od czasu do czasu wydaje swoje wyjaśnienie do przepisów, powszechnie uważane potem za obowiązujące. Niestety nie jest to proces samoistny, więc każdorazowo wymaga wy­stąpienia z takim zapytaniem i oczekiwania na udzielenie pisemnej odpowiedzi.

Bardzo pomocne są w takim przypad­ku wyjaśnienia KG PSP do konkretnych przypadków i rozwiązań w zakresie ochrony przeciwpożarowej wydane w ramach od­powiedzi udzielanej podmiotom indywidual­nym. Zbiór takich wyjaśnień stanowi istotną pomoc zarówno dla projektantów, jak i rze­czoznawców ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. Wieloletnia praktyka pokazała, że wskazane wyjaśnienia mają w przeważa­jącej części charakter wiążący dla organów uczestniczących w procesie budowlanym, w szczególności dla organów Państwowej Straży Pożarnej.

Odnosząc się do współpracy z rzeczo­znawcą, można stwierdzić, że pozwala ona często na uniknięcie kontrowersyjnych bądź błędnych rozwiązań projektowych. Mogą one powstać na skutek nieprawidłowej inter­pretacji przepisów techniczno-budowlanych, które na pierwszy rzut oka wydają się jasne. Jaskrawym przykładem może być zapis za­warty w warunkach technicznych o dopusz­czeniu ewakuacji do odrębnej strefy poża­rowej. Przy czym wymóg ten trzeba czytać łącznie z wyrażeniem zawartym w ww. prze­pisie brzmiącym: „w bezpieczne miejsce”. To z kolei przekłada się na to, że z sąsied­niej strefy pożarowej, do której prowadzimy ewakuację, powinna być możliwość wyjścia na zewnątrz budynku. A więc zaprojektowa­nie swoistej „komory przetrwania”, z której nie ma możliwości ewakuacji w przypadku po­żaru w strefie, z której prowadzimy ewaku­ację, nie jest traktowane jako miejsce bez­pieczne. Wielokrotnie zdarzało się, że zapis ten był błędnie interpretowany, a rozwiąza­nia projektowe przewidywały m.in. ewakuację do przestrzeni, z której nie było innych dróg ewakuacji. 

Projektancie, edukuj się

Częste zmiany przepisów nie ułatwiają ży­cia projektantom, dlatego też cenną inicjaty­wą jest publikowanie przez ekspertów refera­tów i artykułów omawiających przepisy, które są poddane dyskusji na forum publicznym. Bardzo znaczącą rolę w tym zakresie odgry­wają wszelkie inicjatywy Stowarzyszenia In­żynierów i Techników Pożarnictwa (SITP), któ­re współpracując z PSP, omawia najbardziej istotne dla środowiska zagadnienia. Przy­kładem takiego działania była konferencja (31.03.2021 r.) Oddziału Stołecznego SITP przy Komendzie Głównej PSP pt. Rozwią­zywanie trudnych problemów ochrony prze­ciwpożarowej – aspekty inżynierskie i formal­ne, podczas której zostały omówione m.in. ostatnie zmiany w ustawie prawo budow­lane, przepisach wykonawczych dotyczą­cych zakresu i formy projektu budowlanego, rozwiązania zamienne w zakresie ochrony przeciwpożarowej czy zapisy rozporządze­nia w sprawie wymagań w zakresie ochrony przeciwpożarowej, jakie mają spełniać obiek­ty budowlane lub ich części oraz inne miej­sca przeznaczone do zbierania, magazyno­wania lub przetwarzania odpadów. Podobną rolę odegrały liczne publikacje po ostatniej zmianie rozporządzenia [7], wśród których można wymienić m.in. opracowania [14–16].

Jak wspomniano, nie wszystkie przepisy rozporządzenia [7] są proste w interpretacji, a bywają i takie, które wydają się nielogicz­ne. Dla zobrazowania tematu zostaną omó­wione trzy z nich.

Case study czyli wiedza praktyczna

1. HALA
Pierwszy przypadek dotyczy hali w klasie odporności pożarowej E, dla której zgodnie z § 216 nie stawia się wymagań w zakresie odporności ogniowej dla głównej konstrukcji nośnej, konstrukcji dachu, przekrycia dachu czy ścian zewnętrznych lub wewnętrznych. Tymczasem § 219 mówi: „Przekrycie dachu o powierzchni większej niż 1000 m2 powin­no być nierozprzestrzeniające ognia, a pal­na izolacja cieplna przekrycia powinna być oddzielona od wnętrza budynku przegrodą o klasie odporności ogniowej nie niższej niż RE 15”. Abstrahując od konieczności usta­lenia, czym jest przekrycie dachu, a czym przegroda, bo wbrew pozorom w normach występują różne wersje tych definicji, war­to się zastanowić, na czym ten dach będzie się opierał. Skoro od ścian czy słupów nie jest wymagana nośność ogniowa, to trzeba założyć, że spełnienie § 219 będzie wyma­gało od dachu umiejętności lewitacji w sy­tuacji ogniowej, co oczywiście jest niemoż­liwe. Tym samym pomimo braku wymagań w § 216 w zakresie odporności ogniowej ta­kie wymagania trzeba postawić i zapew­nić podparciu dachu nośność ogniową min. R 15. Przypadek ten pokazuje jednocze­śnie, że pomimo bezproblemowego spełnie­nia wymagań dla hali o powierzchni mniej­szej niż 1000 m2 w przypadku hali o większej powierzchni i palnej izolacji implikowane są zmiany w innych przepisach. Praktyka pro­jektowa niestety nie jest w tym zakresie kon­sekwentna i częściej uwzględniany jest wy­łącznie literalny zapis przepisu, a nie przepis oraz prawa fizyki związane z grawitacją.

W tym miejscu należy podnieść jeszcze jedną kwestię związaną z samym oddziele­niem palnej izolacji cieplnej przekrycia. Jak wskazano, przepis określa, że takie oddziele­nie powinno być zrealizowane poprzez prze­grodę o klasie RE 15, przy czym nie wska­zuje się, że ma to być przegroda wykonana z materiału niepalnego. W związku z powyż­szym jak postąpić w przypadku, gdy izolację cieplną przekrycia stanowi palny rdzeń płyty warstwowej, której klasa odporności ognio­wej wynosi RE 15? Czy w takiej sytuacji na­leży przewidzieć dodatkowe oddzielenie tej płyty warstwowej kolejną płytą, która posiada parametr nie niższy niż RE 15? Czy stan ta­ki, gdy palną izolację przekrycia oddzielamy również palnym elementem, ale posiadają­cym klasę RE 15, jest zgodny z literą prawa? Należy jednak pamiętać, że płyta warstwowa występuje jako element nierozdzielny, gdzie rdzeń i okładziny blachy są ze sobą połączo­ne na stałe, więc nie można jej rozpatrywać jak typowego dachu warstwowego, np. na blasze trapezowej, na której układa się izola­cję termiczną i wodochronną.

2. SCHODY
Ten przypadek dotyczy wymagań z zakre­su odporności ogniowej stawianych scho­dom. § 249 ust. 3. Brzmi: „Biegi i spoczniki schodów oraz pochylnie służące do ewaku­acji powinny być wykonane z materiałów nie­palnych i mieć klasę odporności ogniowej co najmniej:

1) w budynkach o klasie odporności poża­rowej A, B i C – R 60;
2) w budynkach o klasie odporności poża­rowej D i E – R 30”.

Wymaganie w zakresie odporności ognio­wej stawiane typowym biegom i spoczni­kom schodów służących do ewakuacji można określić jako co najmniej niejedno­znaczne. Wiąże się to z rozbieżnymi wyma­ganiami stawianymi konstrukcji i warunkom ewakuacji prowadzonej po tej konstruk­cji. Oznaczenie R 60 jednoznacznie sugeru­je, że mamy do czynienia z oddziaływaniem standardowym temperatura–czas, a to ozna­cza, że w 30. minucie mamy do czynienia z temperaturą ~840°C, natomiast w 60. mi­nucie z temperaturą ~945°C. Zakładając, że ważniejszą funkcją schodów jest ich funk­cja ewakuacyjna, a nie nośna (np. R 60), należy liczyć się z koniecznością utrzyma­nia, przynajmniej w początkowej fazie poża­ru, kiedy prowadzona jest ewakuacja, warun­ków ją umożliwiających. Wartości graniczne przyjmowane w literaturze mówią o nadmier­nym przekroczeniu stężenia gazów toksycz­nych, np. CO >700 ppm, CO2 >5% obj., przekroczeniu dopuszczalnej podsufitowej warstwy dymu – wysokość przestrzeni wol­nej od dymu <1,8 m (2,0 m), spadek widzial­ności znaków ewakuacyjnych, zbyt wyso­ka temperatura lub promieniowanie cieplne – temperatura >60°C. Oznacza to, że albo w przestrzeni schodów jest możliwa ewakuacja, albo temperatura jest zbyt wysoka i nie jest ona prowadzona, co oznacza brak obciążeń użytkowych działających na schody, a jak wiemy, nośność ogniowa jest powiązana z działającymi obciążeniami. Inaczej rzecz ujmując, albo mamy możliwość ewakuacji i związane z nią obciążenia przy braku wysokich temperatur, więc nie są potrzebne wymagania z zakresu nośności ogniowej, albo nie ma możliwości ewakuacji i nie ma obciążeń działających na schody, przy czym mamy temperatury pożarowe, więc mamy do czynienia w zasadzie z elementem bez nośności ogniowej, co najwyżej z elementem samonośnym. Trochę przypomina to spełnienie jednocześnie dwóch wykluczających się warunków.

Niezależnie w tym wypadku należy rozważyć również bezpieczeństwo ekip ratowniczych, które z uwagi na indywidualne środki ochrony ratowników mogą przebywać w środowisku, w którym ewakuujący się by nie przetrwali, oraz pracę statyczną budowli, gdzie schody poza funkcją komunikacyjną mogą pełnić np. również funkcję usztywniającą, wpływającą na stateczność konstrukcji.

3. MATERIAŁY PALNE I ROZPRZESTRZENIANIE OGNIA, ZABEZPIECZENIA OGNIOCHRONNE
Ostatni przykład dotyczy stosowania materiałów palnych i związanego z tym rozprzestrzeniania ognia. Powszechnie uważa się, że ze względów pożarowych lepiej jest stosować materiały niepalne. W zakresie wpływu na rozwój pożaru takie stwierdzenie wydaje się uzasadnione, natomiast z punktu widzenia bezpieczeństwa pożarowego budynku już nie zawsze. Przykładowo stal jest materiałem niepalnym, ale mimo tego bardzo szybko traci nośność w sytuacji ogniowej, szybko się nagrzewa i deformuje, więc trzeba ją zabezpieczać ogniochronnie. Taki sam element wykonany z drewna, np. słup, pomimo swojej palności zachowuje się dużo stabilniej, nie deformuje się i charakteryzuje się bez zabezpieczenia ogniochronnego dużo wyższą odpornością ogniową od elementu stalowego. Chcąc zabezpieczyć element stalowy przed działaniem temperatur pożarowych, przy zastosowaniu pęczniejących systemów powłokowych natrafiamy na kolejny problem. Mało kto zwraca na to uwagę, ale tego typu zestawy malarskie są palne. Z uwagi na rodzaj rozcieńczalnika mamy farby na bazie rozpuszczalników, które stosuje się najczęściej w warunkach korozyjności środowiska C3 do C4 i taki zestaw charakteryzuje się najczęściej klasą reakcji na ogień D-s2,d0, a więc wyrób palny, łatwo zapalny lub na bazie wody o przeznaczeniu do środowiska korozyjności C1 do C2, i tu większość wyrobów charakteryzuje się klasą reakcji na ogień B-s1,d0, a więc wyrób co prawda niezapalny, ale jednocześnie nie niepalny, co teoretycznie wyklucza go ze stosowania w miejscach, gdzie jest wymóg stosowania materiałów niepalnych. Oczywiście tak się nie dzieje i maluje się takimi zestawami np. stalowe biegi i spoczniki, niemniej jednak literalnie interpretując przepisy, jest to niezgodne z nimi. Nieco inaczej jest w przypadku rozprzestrzeniania ognia. W przypadku tej cechy zestaw „na wodzie” jest nierozprzestrzeniający ognia, natomiast zestaw „na rozpuszczalniku” rozprzestrzenia ogień, co w zasadzie wyklucza go ze stosowania zgodnie z § 216 p. 2. Bywa, że w takich przypadkach stosuje się nadinterpretację z Załącznika 3 [7], kiedy to za elementy nierozprzestrzeniające ognia uznaje się te stanowiące wyrób o klasie reakcji na ogień zgodnie z [13]: A2-s1, d0; A2-s2, d0; A2-s3, d0; B-s1, d0; B-s2, d0 oraz B-s3, d0, przy czym warstwa izolacyjna elementów warstwowych powinna mieć klasę reakcji na ogień co najmniej E. Traktując powłoki malarskie jako izolację, którą z technicznego punktu widzenia są, wszystko może się wydawać w porządku, o ile ktoś nie zacznie zastanawiać się, jaka była intencja legislatora tworzącego przepis. Logika wskazuje, że miał on na myśli stosowanie izolacji palnych czymś przykrytych, co zapewni odpowiednia klasę reakcji na ogień, a nie narażonych na bezpośrednie działanie ognia, z jakim mamy do czynienia w omawianym przypadku. Potwierdza to wymaganie stawiane przegrodzie, więc taka nadinterpretacja przepisu jest błędna. Warto wziąć pod uwagę również oddziaływania podczas poszczególnych badań przy wyznaczaniu konkretnych właściwości. W przypadku określania klasy reakcji na ogień dla klas B, C i D korzysta się z metody zwanej SBI, czyli pojedynczy płonący przedmiot oraz badania zapalności małym płomieniem, gdzie oddziaływania termiczne są generalnie niższe, charakterystyczne dla pożaru nierozwiniętego, przy czym na próbkę działa płomień, niż w przypadku badań odporności ogniowej dla pożaru standardowego, a więc pełnego rozgorzenia, gdzie na próbkę działa temperatura. Mechanizm działania farb pęczniejących wymusza możliwość spęcznienia i powstania rodzaju szkieletu, który tak spęczniałą warstwę utrzyma, zapewniając odpowiednią izolację termiczną dla chronionej powierzchni, a w konsekwencji bezpieczeństwo pożarowe. Produkty spalania oceniane w metodzie SBI powstają przede wszystkim w początkowej fazie i po teoretycznym spęcznieniu powłoki, które odbywa się przykładowo w temperaturze 200– 250°C, powinny już być znacznie mniejsze, przy czym należy pamiętać, że bezpośrednie działanie płomienia powoduje zapalenie powłoki, ale już nie zawsze spęcznienie, do którego potrzebna jest odpowiednia temperatura oraz niczym nieograniczona przestrzeń. Wydaje się więc, że jest zdecydowanie więcej potencjalnych zysków ze stosowania takich zabezpieczeń ogniochronnych niż strat i dlatego warto popatrzeć na zagadnienie z szerszej, a nie wyłącznie jednowymiarowej perspektywy.

Omówione zagadnienia stanowią wstęp do cennego dodatku branżowego w miesięczniku „Builder”, dotyczącego wybranych zagadnień z zakresu bezpieczeństwa pożarowego budynków.

Literatura:
[1] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
[2] Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz.U. z 2020 r., poz. 1220 z późn. zm.).
[3] Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. z 2020 r., poz. 1123 z późn. zm.).
[4] Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2020 r., poz. 961 z późn. zm.).
[5] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 2020 r., poz. 1333 z późn. zm.).
[6] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (EU) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG (Dz.U. UE 4.4.2011 L88).
[7] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 r., poz. 1065 z późn. zm.).
[8] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. nr 109, poz. 719 z późn. zm.).
[9] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz.U. nr 124, poz. 1030).
[10] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2017 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz.U. z 2020 r., poz. 1520).
[11] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 lipca 2014 r. w sprawie wymagań lokalowych i sanitarnych jakie musi spełniać lokal, w którym ma być prowadzony żłobek lub klub dziecięcy (Dz.U. z 2019 r. poz.
72).
[12] PN-EN 13501-2:2016-07 Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków Część 2: Klasyfikacja na podstawie badań odporności ogniowej, z wyłączeniem instalacji wentylacyjnej. [13] PN-EN 13501-1:2019 Klasyfikacja wyrobów budowlanych i elementów budynków – Część 1: Klasyfikacja na podstawie wyników badań reakcji na ogień.
[14] Burda M. i in. (2018) Wpływ zmian w przepisach techniczno- budowlanych na proces budowlany. Część 1. „Materiały Budowlane” 2018 nr 7, s. 2–5.
[15] Krupa R. i in. (2018) Wpływ zmian w przepisach techniczno- budowlanych na proces budowlany. Część 2. „Materiały Budowlane” 2018 nr 10, s. 135–139.
[16] Kubica P. i in. (2018) Wpływ zmian w przepisach techniczno- budowlanych na proces budowlany. Część 3. „Materiały Budowlane” 2018 nr 11, s. 46–49.
[17] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz.U. z 2014 r., poz. 1853 ze zm.).
[18] Rozporządzenie Ministra Rolnictwa I Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz.U. z 2014 r., poz. 81 ze zm.).
[19] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 czerwca 2011 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane metra i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 144, poz. 859 ze zm.).
[20] Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (Dz.U. nr 63, poz. 735 ze zm.).