NOWA OCENA CYRKULARNOŚCI
Polskie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego PLGBC, we współpracy z Politechniką Śląską i Green Building Council Iceland, stworzyło projekt CIRCON pt. „Gospodarka o obiegu zamkniętym w budownictwie: projektowanie budynków cyrkularnych”, w ramach którego opracowano nową metodykę oceny cyrkularności, opartą na wskaźnikach, stanowiącą nowy i dodatkowy element pełnej ewaluacji budynków.
Sektor budowlany jest głównym konsumentem cementu, zużywa połowę światowej produkcji stali oraz około jednej czwartej aluminium i tworzyw sztucznych. To właśnie produkcja tych materiałów odpowiada za ponad połowę globalnych emisji gazów cieplarnianych [1]. Niestety, nadal znaczna większość nowo wznoszonych budynków opiera się na koncepcji liniowej, nie uwzględniając tej fundamentalnej zasady. Budownictwo nie wypada więc w powyższym zestawieniu najlepiej, a przyczynia się do tego również fakt, że zaledwie 20–30 proc. odpadów budowlanych i rozbiórkowych jest ponownie wykorzystywanych, głównie w postaci materiałów wypełniających [2, 3]. W związku z tym sektor ten powinien priorytetowo skierować się ku gospodarce o obiegu zamkniętym, która posiada potężny potencjał redukcji emisji gazów cieplarnianych i oszczędności zasobów naturalnych.
Skuteczna implementacja tego modelu powinna rozpocząć się już na etapie koncepcji materiałów i budynków. To pozwoli na maksymalne i efektywne wykorzystanie istniejących już materiałów poprzez projektowanie z myślą o dłuższym czasie użytkowania, naprawach i utrzymaniu zasobów naturalnych, a także umożliwi ponowne wykorzystanie lub recykling (rys. 1). W fazie projektowania budynku należy uwzględnić trwałe materiały i rozwiązania konstrukcyjne, które będą łatwe do ponownego wykorzystania lub recyklingu w przyszłości. Budynek powinien być elastyczny, umożliwiając łatwą adaptację i zaplanowane serwisowanie. W ramach zasady gospodarki o obiegu zamkniętym w pierwszej kolejności powinno się polegać na wykorzystaniu już istniejących zasobów budowlanych, a następnie materiałów z recyklingu, unikając w miarę możliwości korzystania z surowców pierwotnych. Kluczowym elementem jest również odpowiedzialne i zrównoważone zarządzanie odpadami budowlanymi w celu ograniczenia ich ilości i wzmocnienia roli recyklingu. Ostatecznym etapem jest rozbiórka budynku, która bez odpowiedniego zaplanowania już podczas projektowania nie będzie mogła być prowadzona zgodnie z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym.
Gospodarka cyrkularna w sektorze budownictwa
Implementacja gospodarki cyrkularnej w sektorze budowlanym wiąże się zatem z wieloma kwestiami, co stwarza wyzwanie w opracowaniu adekwatnej nomenklatury i definicji budynku cyrkularnego. Zwykle mówiąc o takim budynku, przyjmuje się, że został on wzniesiony i jest użytkowany bez nadmiernego wykorzystania zasobów naturalnych i zanieczyszczenia środowiska. To kierunek, w którym powinno rozwijać się cyrkularne budownictwo, lecz nie można tego uznać za definicję budynku cyrkularnego. Brak jednolitej definicji sprawia, że koncepcja gospodarki o obiegu zamkniętym w budownictwie nie jest jednoznacznie sprecyzowana. Powoduje to stosunkowo swobodne podejście tego sektora do przypisywania etykiety „cyrkularnych” rozwiązań, które wcale mogą takie nie być.
Stanowiło to jeden z głównych powodów, dla którego Polskie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego PLGBC, we współpracy z Politechniką Śląską i Green Building Council Iceland, stworzyło projekt CIRCON pt. „Gospodarka o obiegu zamkniętym w budownictwie: projektowanie budynków cyrkularnych”. W ramach tego projektu opracowano Kompendium GOZ w budownictwie, które zawiera m.in. proponowaną definicję budynku cyrkularnego: „budynek cyrkularny to budynek, który w całym cyklu życia nie zubaża zasobów nieodnawialnych Ziemi i nie powoduje degradacji ekosystemu” [3]. Aby osiągnąć ten cel, budynek powinien być w pełni wykonany z ponownie użytych materiałów oraz tak zaprojektowany, aby umożliwiać ponowne wykorzystanie materiałów w przyszłości. Ponadto powinien być elastyczny oraz zapewniać możliwość rozbudowy, adaptacji i maksymalnego wykorzystania w czasie swojego istnienia.
Ocena cyrkularności budynków
Jednakże spełnienie wszystkich powyższych warunków jednocześnie jest niemal niemożliwe, dlatego konieczne staje się wykorzystanie mechanizmu oceny, który pozwoli oszacować, w jakim stopniu budynek wpisuje się w kryteria gospodarki o obiegu zamkniętym. Podobnie jak w przypadku definicji budynku cyrkularnego brakuje również znormalizowanego mechanizmu oceny cyrkularności. Wcześniej opracowane wskaźniki często skupiały się na wartości monetarnej zastosowania rozwiązań cyrkularnych lub opierały się głównie na masie materiałów albo odpadów. Ambitniejsze metody, uwzględniające koszty środowiskowe, były zazwyczaj zbyt skomplikowane i czasochłonne do zastosowania w projektach. Ponadto, porównując istniejące wskaźniki, zauważyć można znaczące różnice pod względem skali zastosowania i przyjętego zakresu. W związku z tym w ramach wspomnianego wcześniej projektu opracowano nową metodykę oceny cyrkularności opartą na wskaźnikach, stanowiącą nowy i dodatkowy element pełnej ewaluacji budynków (rys. 2). Zaproponowana metodyka pozwala na uzupełnienie analizy o aspekty związane z cyrkularnością, takie jak efektywne wykorzystanie zasobów i implementacja głównych zasad gospodarki o obiegu zamkniętym.
Proponowana ocena cyrkularności opiera się na czterech wskaźnikach cząstkowych, obejmujących cały cykl życia budynku. Pierwszy z nich to wskaźnik użycia surowców wtórnych (SMU), związany z etapem budowy. Następne dwa to wskaźnik odwracalności przestrzennej (SR) i wskaźnik potencjału współdzielenia (SSP), które dotyczą etapu użytkowania budynku. Ostatnim ze wskaźników cząstkowych jest wskaźnik potencjału ponownego wykorzystania budynku (MRP), ilustrujący procesy związane z zakończeniem eksploatacji. Jednym z kluczowych elementów SMU i MRP, wyróżniającym tę metodologię spośród innych, jest uwzględnienie wskaźnika potencjału wyczerpywania zasobów naturalnych (ADP). Określa on „cenę środowiskową” surowca na podstawie zużycia tego surowca i zasobów na skalę globalną, co stanowi miarę wartości danego materiału. ADP jest uwzględniany w deklaracjach środowiskowych wyrobów budowlanych, co znacząco ułatwia pozyskanie danych potrzebnych do sporządzania oceny cyrkularności, która może być wykonywana przy okazji an0alizy cyklu życia budynku. Poza tym wskaźnik SMU uwzględnia masę ponownie użytego materiału lub pochodzącego z upcyklingu, recyklingu i downcyklingu. Natomiast MRP przedstawia potencjał materiału do różnych form ponownego wykorzystania w przyszłości. W przeciwieństwie do nich wskaźniki SR i SSP skupiają się na funkcjonalności budynku, co jest również kluczowym aspektem cyrkularności, ponieważ dobrze zaprojektowany budynek powinien być łatwo adaptowalny do różnych funkcji, co odzwierciedla SR, oraz maksymalnie współużytkowany podczas użytkowania (SSP). Oba te wskaźniki świadczą więc o efektywności wykorzystania zastosowanych materiałów w fazie użytkowania budynku.
Wszystkie wyżej wymienione wskaźniki mogą zostać zagregowane do jednego wskaźnika cyrkularności, który stanowi miarę cyrkularności budynku (CI). Ten jednolity wskaźnik pozwala na łatwą interpretację i porównywanie różnych budynków pod względem ich cyrkularności, stanowiąc użyteczne narzędzie dla projektantów, inwestorów i innych interesariuszy branży budowlanej. Osiągnięcie wartości CI na poziomie 100 proc. będzie oznaczało, że budynek jest w pełni cyrkularny.
Podsumowanie
Wdrażanie zasad gospodarki o obiegu zamkniętym staje się imperatywem w kontekście zmieniającego się klimatu, rosnącej populacji oraz coraz bardziej ograniczonych zasobów naturalnych. Ostateczny sukces tego podejścia zależy od zaangażowania całej społeczności sektora budowlanego w kierunku bardziej zrównoważonych i przede wszystkim efektywnych praktyk. Niezbędne jest zaangażowanie wszystkich interesariuszy, w tym projektantów, deweloperów, producentów, ale również prawodawców i użytkowników budynków. Współpraca międzysektorowa oraz długofalowe planowanie stają się kluczowymi elementami sukcesu. Tylko poprzez zdecydowane działania na wszystkich etapach cyklu życia budynków możemy stworzyć zrównoważoną infrastrukturę. Odpowiedzialność za kształtowanie przyszłości spoczywa na naszych barkach, a gospodarka o obiegu zamkniętym staje się kluczowym narzędziem na drodze do ochrony naszego jedynego domu – Ziemi.
Wdrażanie gospodarki o obiegu zamkniętym, zwłaszcza w sektorze budownictwa, ma kluczowe znaczenie. Aby ten proces przebiegał efektywnie, konieczne było opracowanie systemu oceny cyrkularności poszczególnych rozwiązań. Wskaźniki cyrkularności stworzone w ramach projektu CIRCON odznaczają się kompleksowością podejścia i holistycznym charakterem. Uwzględniają one pełen cykl życia, aspekty materiałowe i funkcjonalne budynków. Najważniejszą ich cechą jest jednak to, że wzięto pod uwagę nie tylko ilości zużytych materiałów, ich pochodzenie i możliwość wykorzystania po zakończeniu okresu eksploatacji budynków, ale również ich wartość środowiskową poprzez wykorzystanie danych dotyczących rzadkości, dostępności i światowych zasobów poszczególnych materiałów. Jest to jak do tej pory najbardziej zaawansowane podejście i czyni stworzoną w projekcie metodologię najbardziej odpowiadającą celom GOZ.
Literatura:
- SWECO, Budowanie przyszłości na podstawie
danych z gospodarki o obiegu zamkniętym
– Narzędzia do wydobywania „zielonego
złota”, 2022. - Ellen MacArthur Foundation, Circularity indicators:
An approach to measuring circularity,
2015. - Polskie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego
PLGBC, Kompendium GOZ w budownictwie,
2023. - World Economic Forum, Breene K., Can the
circular economy transform the world’s number
one consumer of raw materials?, 2016,
https://www.weforum.org/agenda/2016/05/
can-the-circular-economy-transform-theworld-
s-number-one-consumerof-rawmaterials/
(dostęp: 24.04.2023).
