ŁĄCZĄC WCZORAJ, DZIŚ I JUTRO
Projekt Granaria materializuje ideę uszanowania bogatego dziedzictwa i sposobu upamiętnienia znaczenia Gdańska na arenie międzynarodowej, którego najpełniejszy rozkwit nastąpił w wiekach XVI i XVII. Wtedy też, dzięki korzystnemu położeniu na przecięciu szlaków handlowych, Gdańsk został jednym z najważniejszych europejskich portów hanzeatyckich tamtych czasów, a sama Wyspa Spichrzów była zespołem magazynów, gdzie w spichlerzach, nierzadko ciekawych architektonicznie, przechowywano różnorodne towary i kwitł handel.
Wyspa Spichrzów w Gdańsku została prawie całkowicie zniszczona w trakcie II wojny światowej, a dokładniej w 1945 r., podczas walk między Wehrmachtem a Armią Czerwoną. W wyniku tych działań wojennych większość historycznych spichlerzy spłonęła lub uległa zniszczeniu do tego stopnia, że po dawnej zabudowie pozostały jedynie ruiny i zgliszcza. Po wojnie przez wiele lat teren Wyspy Spichrzów pozostawał zdewastowany i zaniedbany, a odbudowa rozpoczęła się dopiero w latach 70.XX wieku. Sam rejon północnegocypla Wyspy Spichrzów, którym objętyjest projekt Granaria, pozostawał nietknięty przez prawie 70 lat.
Założenia autorskie
Zabudowa drugiego etapu, dopełniającego całe założenie urbanistyczne rewitalizacji północnego cypla Wyspy Spichrzów, jest rozwinięciem idei zawartej w koncepcji programowo-przestrzennej z 2015 r. (autorstwaRKW) oraz dopełnieniem zrealizowanego niedawno pierwszego etapuinwestycji (autorstwa RKW Architektur oraz Studia Architektonicznego Kwadrat).
Przestrzenie wszystkich kwartałów II etapu projektu Granaria zostały ze sobą powiązane funkcjonalnie poprzez wyznaczony zapisami MPZP ogólnodostępny, całoroczny pasaż mający swój początek przy ul. Stągiewnej. Zakończeniem pasażu w kwartale IV jest największa przestrzeń publiczna, rozpięta pomiędzy ulicą Chmielną a ulicą Motławską. Bogaty pogram funkcjonalny jest przeznaczony dla szerokiej grupy: użytkowników całego zespołu, gdańszczan oraz odwiedzających miasto gości. W ten sposób program inwestycji synergicznie z nowo powstającą zabudową na działkach sąsiednich wypełnia i wzbogaca tkankę miejską o nowe, tętniące całorocznym życiem miejsce. Co bardzo wartościowe, udostępnił cały program parteru do użytku publicznego. Dodatkowym atutem projektu, sprzyjającym integracji, są wewnętrzne dziedzińce urządzone nad parterem, na dachu pasażu. We wszystkich kwartałach pozostają zieloną enklawą dla użytkowników zespołu.
Na terenie inwestycji znajdują się pozostałości spichlerzy w różnym stanie zachowania, z czego dwa wpisane są do rejestru zabytków („Steffen” i „Turek”). Ponadto relikty spichlerzy „Żołędź” i „Kamienny Niedźwiedź” chronione są zapisami planu miejscowego i od początku 2020 r. wpisane jako zabytki rejestrowe, z kolei relikty spichlerzy „Pokój” i „Jedność” chronione są wpisem urbanistycznym. Ta niewielka ilość zachowanej zabytkowej substancji w relacji do skali zamierzenia stała się dla nas inspiracją do jak najszerszego pokazania reliktów zabudowy w projekcie.
Pierwotny układ urbanistyczny oraz pozostałości spichlerzy materializują się w postaci uczytelnienia i ekspozycji dawnej zabudowy przeplatającej się z nowo projektowanymi budynkami. Idea tej integracji od początku prac projektowych stanowiła dla nas wyzwanie i poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: jak nowa zabudowa korespondować powinna z istniejącymi reliktami?
Kolorystyka elewacji kwartałów kontynuuje ideę gradientu/stopniowania kolorystyki elewacji/pierzei całego zespołu, w której najjaśniejszym akcentem jest zrealizowany hotel w północno-wschodniej części wyspy ze stopniowym przyciemnianiem kolorystyki w kierunku południowym aż do narożnika Chmielna/Stągiewna. Z jednym wyjątkiem – dla podkreślenia i wydobycia ze struktury całego założenia wejść do funkcji publicznych oraz wyznaczonego przez MPZP ciągu pieszego przebiegającego przez przestrzeń parteru wszystkich kwartałów, a mającego swoje zakończenie agorą wewnątrz kwartału IV, który to pasaż stanowi ważny element funkcjonowania całego zespołu, spajający nowo powstałą zabudowę z przestrzenią publiczną miasta, zaakcentowanie lokalizacji tej przestrzeni osiągnięto poprzez użycie ciemniejszego kodu kolorystycznego na elewacjach.
W planowanej zabudowie wyróżnić można cztery podstawowe grupy form i materiałów determinujące typologię form architektury. Są to: cegła historyczna, zachowana i odtworzona w rewitalizowanych zabytkach; cegła współczesna i płytka cięta z cegły; nowa interpretacja szachulcowej architektury spichlerza; prefabrykaty mineralne oraz szlachetny tynk.
W pierwszym przypadku substancja historyczna i jej ceglany charakter zostały zachowane i wyeksponowane zgodnie z zaleceniami urzędu konserwatorskiego. Drugi typ materiału to cegła współczesna w kilku odsłonach: cegła ręcznie formowana, cegła maszynowa oraz wykonane z tej cegły płytki elewacyjne w ciepłych, naturalnych kolorach (pomarańczowym, pomarańczowobrązowym oraz jasnobeżowym/piaskowym) – układana w różnych wątkach, z wykorzystaniem możliwości układania wzorów ozdobnych czy fragmentów perforowanych/ażurowych.
Nowa interpretacja szachulcowej architektury spichlerza opiera się głównie na wykorzystaniu elementów elewacyjnych z prefabrykatów mineralnych w ciemniejszym kolorze burgundu i brązu, z zaakcentowaniem tym samym wejścia do poszczególnych kwartałów. Podobną stylistykę znajdujemy w lokalach/przestrzeniach dostępnych publicznie, gdzie element tworzący atmosferę wnętrza stanowi czarna stal zestawiona z naturalnym, surowym betonem oraz eksponowaną zabytkową cegłą widoczną w reliktach zabytkowej zabudowy. Ekspozycja pozostałości spichlerzy we wnętrzach całego zespołu jest istotnym elementem projektu, podkreślającym jego historyczne dziedzictwo.
Indywidualnie projektowane prefabrykaty mineralne, stanowiące kolejną grupę materiałową, charakteryzują się estetyczną fakturą i rysunkiem. Użyte w zróżnicowanych kolorach: burgundy, ochra, beż, brąz – korespondują z kolorystyką cegły zastosowaną w poszczególnych budynkach. Materiał ten występuje również na elewacjach będących reminiscencją zabudowy szachulcowej. Kolorystyka witryn parteru, głównych wejść do zespołu, wejść dla mieszkańców, jak również kolorystyka zastosowanej aluminiowej ślusarki okiennej współgra z przyjętym kodem kolorystycznym dla poszczególnych budynków, tworzących większe kwartały zabudowy, i odwołuje się do historycznych kanonów obecnych w tkance miejskiej składającej się na zespół Wyspy Spichrzów.
Materiałami wykorzystanymi na pokrycia dachowe są dachówka i blacha powlekana o kolorystyce odpowiadającej barwom elewacji konkretnej kamienicy lub grupy budynków.
Projekt uczytelnił elewacje nadbudów reliktów dawnych spichlerzy „Steffen”, „Kamienny Niedźwiedź”, „Żołędź” i „Turek”, które wykonano z perforowanej stali dla uzyskania wyraźnego kontrastu pomiędzy materiałem współczesnym a oryginalnymi, ceglanymi elewacjami tych spichlerzy.
W naszej wizji architektury Wyspy Spichrzów, będącej mariażem współczesności z historią, dążyliśmy do wydobycia charakteru, do poszanowania zastanego kontekstu i przystosowania go do potrzeb współczesnych realiów. Projektujemy przecież dla ludzi i rewitalizujemy ważny kawałek ścisłego centrum Gdańska. Śródmieście, jako obszar chroniony, powinno zachować swój unikatowy charakter gęstej, zwartej tkanki miejskiej z wyeksponowaniem detalu charakterystycznego dla architektury hanzeatyckiej. Uważamy, że architektura opierająca się na kontekście historycznym powinna być szczera, prawdziwa, a nie fasadowa czy „udająca” nawiązanie do przeszłości.
Inspiracją dla nas są projekty wpływające na przestrzeń, których unikatowy charakter definiują detale, jak światłocień czy ciekawa tekstura. Projekty wyraziste i funkcjonalne. Mamy nadzieję, że projekt Granaria tak będzie odbierany i zapamiętany.
Kluczowe cechy realizacji
Projekt Granaria dotyczy trzech kwartałów rozpiętych pomiędzy ulicą Pożarniczą i Stągiewną. Zakłada dopełnienie obszaru wyspy wielofunkcyjnym zespołem, gdzie wiodącą funkcję stanowi mieszkaniowa/apartamentowa zaprojektowana w kwartałach pomiędzy ulicą Pożarniczą i Ciesielską, a jej dopełnieniem jest różnorodny program usług, na który składają się przestrzenie publiczne w formie całorocznych, zadaszonych pasaży wystawienniczo-targowych z towarzyszącymi im lokalami usługowymi oraz przestrzeniamibiurowymi. Dopełnieniem programujest hotel na styku z ulicą Stągiewną,Chmielną i Ciesielską.
Idea projektu polega na ekspozycji pierzei wschodniej na Motławę i Marinę oraz dopełnieniu zwartą zabudową pierzei ulic Stągiewnej, Chmielnej, Basztowej i Ciesielskiej. Projekt w warstwie urbanistyczno-architektonicznej respektuje historyczny kontekst chroniony zapisami MPZP dla tego obszaru. Układ zabudowy wyznacza wyraźne pierzeje ulic, nawiązując tym samym do historycznej zabudowy Wyspy Spichrzów w latach jej największej świetności. Odtworzenie historycznego przebiegu ulic Basztowej i Ciesielskiej w warstwie urbanistycznej przywraca dawne podziały parcelacyjne Wyspy Spichrzów. Zabudowa odwzorowuje obowiązujące linie zabudowy ustanowione na podstawie odkrytych w trakcie badań archeologicznych pozostałości dawnych spichlerzy. W zgodzie z planem pozostają forma kształtu dachów oraz wysokość kamienic w poszczególnych pierzejach.
Z zewnątrz projekt może wydawać się jedną z wielu podobnych wielkomiejskich form rewitalizacji, natomiast jego realizacja wymagała dość dużej ekwilibrystyki w relacji do ograniczeń, jakie niosą ze sobą przepisy budowlane.
Wytyczone w planie linie zabudowy są węższe niż odległości budynków określone przepisami pożarowymi. Bez uzyskania odstępstw, za które odpowiadają Ministerstwo Infrastruktury oraz urzędy, nie udałoby się odtworzyć historycznych pierzei i całe założenie wyglądałoby jak niedokończony projekt, z przypadkowymi przerwami w zabudowie.
Kolejną warstwą determinującą formę projektu, również w zakresie urbanistyki, są zalecenia i decyzje konserwatorskie, przez które przechodziliśmy właściwie przez cały proces projektowania i realizacji, bo kolejne warstwy historyczne odsłaniane podczas realizacji przenosiły nas na nowe poziomy projektowania.
Pracę z zabytkiem możemy porównać do podróży w nieznane. Wiemy na pewno, gdzie jest początek tej drogi, ale nie wiemy, dokąd nas ona zaprowadzi. Zatem aby podążać właściwą ścieżką, kierowaliśmy się nie tylko intuicją czy zmysłem estetycznym, ale proces projektowania i realizacji był w trybie ciągłym poddawany analizie uwarunkowań, a zmiany na bieżąco konsultowane z urzędem konserwatorskim.
Prace koncepcyjne i pozwolenie na budowę nadzorował Grzegorz Sulikowski – Miejski Konserwator Zabytków, następnie Igor Strzok – Wojewódzki Konserwator Zabytków, który opiniował projekt w najbardziej intensywnej fazie realizacyjnej, a ostatnie etapy prac znalazły się pod opieką Dariusza Chmielewskiego. Łącznie przeszliśmy przez ponad 20 decyzji konserwatorskich. W tym miejscu chciałbym podziękować za wymagającą, ale owocną współpracę wszystkim wymienionym osobom.
Należy jednak podkreślić, że ze względu na powyższe uwarunkowania inwestycja wymaga staranności projektowej i wykonawczej, a różnorodność stanu zachowania historycznej substancji, podlegającej różnym formom ochrony, zawsze stanowi dla architekta wyzwanie.
Wyzwaniem nie tylko dla projektanta, ale także dla wykonawcy i całego zespołu realizacyjnego pod kierownictwem Dariusza Karnaszewskiego było zabezpieczenie zabytkowej substancji i jej wyeksponowanie w strukturze nowej zabudowy. Budynki „Kamiennego Niedźwiedzia” i „Żołędzia” zostały podtrzymane metodą podstropową. Relikty obiektów zabytkowych, które przez ostatnie 70 lat były kompletnie zaniedbane, są teraz wyraźnie widoczne w strukturze całego projektu, a ich ekspozycja stanowi ważny element zachowania historycznego dziedzictwa obszaru Wyspy Spichrzów.
Granaria harmonijnie integruje nowoczesne apartamenty, lokale usługowe, hotel oraz przestrzenie publiczne z odrestaurowanymi historycznymi spichlerzami, przywracając Wyspie Spichrzów jej dawną świetność. Projekt ten nie tylko odtwarza historyczną tkankę miejską, ale także wprowadza nowoczesne rozwiązania architektoniczne, które odpowiadają na współczesne potrzeby użytkowników.
Inwestycja ta znacząco wpłynęła na życie społeczności lokalnej, tworząc przestrzeń sprzyjającą integracji, rekreacji i działalności gospodarczej. Dzięki przemyślanemu projektowi północny cypel Wyspy Spichrzów stał się atrakcyjnym punktem na mapie Gdańska, przyciągając zarówno mieszkańców, jak i turystów.
Granaria jest przykładem, jak architektura może wpływać na życie ludzi, łącząc przeszłość z teraźniejszością i przyszłością.
KOMENTARZ
Rewitalizacja północnego cypla Wyspy Spichrzów to przykład, jak odważne decyzje i współpraca w ramach PPP mogą zmienić nie tylko przestrzeń, lecz także sposób, w jaki o niej myślimy. Przez dekady ruiny przypominały o wojennej tragedii, dziś mamy tu fragment miasta, który żyje, inspiruje i łączy różne funkcje: mieszkaniowe, usługowe i kulturalne. To miejsce, w którym historia i nowoczesność tworzą harmonijną całość.
Realizacja tej inwestycji w formule partnerstwa publiczno-prywatnego pokazuje, że w Gdańsku nie boimy się ambitnych i trudnych przedsięwzięć. Wspólnie z partnerem prywatnym stworzyliśmy przestrzeń, która wzmacnia atrakcyjność turystyczną, poprawia funkcjonalność Śródmieścia i staje się impulsem do dalszej rewitalizacji także na terenach prywatnych wokół. To dowód, że model PPP może być narzędziem skutecznym, przejrzystym i korzystnym dla wszystkich stron, a przede wszystkim dla miasta i jego mieszkańców.
Patrząc na Wyspę Spichrzów dzisiaj, widzimy nie tylko zakończony projekt, ale też kierunek rozwoju miasta. To, co powstało, nie jest zamkniętą inwestycją – to otwarcie na nowe możliwości. Gdańsk zyskał przestrzeń, która przyciąga ludzi, inspiruje twórców i przedsiębiorców, a jednocześnie pozostaje wierna swojej tożsamości. Jestem przekonany, że to doświadczenie stanie się punktem odniesienia dla kolejnych, równie wymagających przedsięwzięć.
W Strategii Gdańska podkreślamy nie tylko konieczność rewitalizacji jak największej liczby historycznych przestrzeni urbanistycznych, ale także znaczenie tworzenia spójnych kwartałów miejskich. Takich, które dzięki różnorodnym funkcjom – usługowym, mieszkaniowym i handlowym – uzupełniają się wzajemnie i tworzą żywe, zrównoważone środowisko miejskie.
