Pawilony w sercach metropolii

Pawilon Nowa Galeria Narodowa (Neue Nationalgalerie) – ostatnia realizacja Miesa van der Rohe
Pawilon Apple Store na Piątej Alei w Nowym Jorku
Pawilon Cepelii jako element kompozycyjny założenia urbanistycznego centrum Warszawy

ABSTRAKT I ARTYKUŁ POD OPIEKĄ MERYTORYCZNĄ ANDRZEJA M. CHOŁDZYŃSKIEGO, ARCHITEKTA

Pawilon Nowa Galeria Narodowa (Neue Nationalgalerie) – ostatnia realizacja Miesa van der Rohe
Projekt: 1968, renowacja Davida Chipperfieldaod 2012 r., prace renowacyjne w latach 2015–2021

Po wielu latach intensywnej renowacji berlińska Nowa Galeria Narodowa (Neue Nationalgalerie), będąca jednym z najważniejszych przykładów architektury XX wieku, ponownie otworzyła swoje drzwi dla odwiedzających. To muzeum, poświęcone sztuce XX i XXI wieku, zostało zaprojektowane przez Miesa van der Rohe i ukończone w 1968 r., zaledwie rok przed jego śmiercią i w czasie zbliżonym do daty otwarcia pawilonu Cepelii w Warszawie. Jest to jednokondygnacyjny, przeszklony budynek, który stanowi realizację jednej z idei przestrzeni uniwersalnej, którą architekt rozwijał w swoich projektach. Zgodnie z tą koncepcją jego budynki miały oferować swobodę aranżacji przestrzeni przez cały okres swego istnienia.

Budynek przeszedł kompleksowy remont – renowację, którą prowadził brytyjski architekt David Chipperfield. Proces rozpoczął się w 2012 r., a z powodu szerokiego zakresu prac budowlanych galeria była zamknięta od 2015 r. do sierpnia 2021 r.

– Renowacja tego słynnego obiektu była wyjątkowym doświadczeniem i wielkim zaszczytem – mówi Chipperfield. – Bliski kontakt z tą niezwykłą strukturą pogłębił jeszcze bardziej mój podziw dla osiągnięć Miesa van der Rohe.

Renowacja obejmowała między innymi odświeżenie fasady, wymianę panoramicznych przeszkleń, konserwację stalowego zadaszenia oraz naprawę konstrukcji. Cały proces wiązał się z demontażem 35 000 oryginalnych elementów, które następnie zostały poddane renowacji i naprawione, a później przywrócone na swoje miejsce. Dodatkowo zmodernizowano system wentylacji-klimatyzacji i oświetlenia, poprawiając efektywność energetyczną budynku.

Zmieniono również zagospodarowanie wnętrz – część powierzchni magazynowych oraz zaplecza technicznego przeniesiono do nowych pomieszczeń poziomu podziemnego, uwalniając więcej miejsca dla odwiedzających. Nowy układ przestrzenny poprawił dostęp do szatni i toalet, wprowadzono także nowe funkcjonalności, jak kawiarnia i sklep muzealny. Ponadto zastosowano rozwiązania komunikacyjne, które sprawiają, że muzeum stało się dostępne dla wszystkich.

Renowacja, której koszt wynosił 124 miliony dolarów, została zwieńczona w 2021 r. wystawą prac Alexandra Caldera – rzeźbiarza, twórcy tzw. sztuki kinetycznej.

Neue Nationalgalerie jest jedynym jego dziełem wzniesionym w Niemczech po II wojnie światowej. Budynek charakteryzuje się stalowym dachem w formie kasetonów, który spoczywa na ośmiu słupach w planie o kształcie równoramiennego krzyża, a wnętrze otacza szklana kurtyna. We wnętrzu znajduje się przestronna przestrzeń, zorganizowana tylko przez dwa bloki instalacyjne i schody prowadzące na dolny poziom. Z kolei na zachodniej stronie budynku, poniżej poziomu głównej kondygnacji, mieści się ogród rzeźb, otoczony murem.

Źródło: https://www.espazium.ch/de/aktuelles/neue-nationalgalerie-berlin-chipperfield

Pawilon Apple Store na Piątej Alei w Nowym Jorku
Projekt Bohlin Cywinski Jackson z 2006 r. Przebudowa i rozbudowa Foster + Partners 2017–2019 r.

Apple stworzyło swój charakterystyczny pawilon szklany przy Piątej Alei w Nowym Jorku, na rogu Central Parku, w jednej z największych przestrzeni publicznych na świecie. Sklep znajduje się na i pod publicznym placem przy budynku General Motors, zbudowanym w 1968 r. Nowy projekt pawilonu, inspirowany wizją Steve’a Jobsa, która czerpie z ducha innowacji i postępu, jest symbolem marki Apple. Dzięki szklanemu, niemal doskonale transparentnemu sześcianowi o boku długości 32 stóp (9,8 m) stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów miasta – Apple Fifth Avenue przyciąga tłumy turystów. Projekt podkreśla publiczny charakter placu, będącego miejscem spotkań, odpoczynku oraz celebrowania miejskiego stylu życia.

Szklany sześcian umieszczono na rozległym kamiennym stylobacie. W jego nawierzchni osadzono lustrzane soczewki, zwane Skylenses, które filtrują światło do wnętrza części podziemnej oraz pozwalają na interakcję z panoramą miasta, odbijając niebo oraz otaczający krajobraz.

Pod placem znajduje się przestronna sala, której sufit przypomina chmurę, a system oświetlenia dostosowuje się do pory dnia. Całość zaprojektowana przez Foster + Partners ma na celu stworzenie przestrzeni miejskiej, która jest wtopiona w otoczenie i podkreśla związek między wnętrzem salonu a zewnętrzem przestrzeni miejskiej.

Apple Fifth Avenue został zbudowany po raz pierwszy w 2006 r., zaprojektowany przez Bohlin Cywinski Jackson, a następnie odnowiony w 2011 r. w celu uproszczenia fasady. W latach 2017–2019 obiekt przebudowano według projektu Foster + Partners, zwiększając dwukrotnie powierzchnię handlową i nadając mu nowy wygląd.

Źródło: https://archinea.pl/kultowy-pawilon-apple-store-5th–avenue-w-nowym-jorku/

Pawilon Cepelii w Warszawie z 1966 r. według projektu Zygmunta Stępińskiego
Prace remontowo-renowacyjne z elementami przebudowy i rozbudowy według projektu
AMC – Andrzej M. Chołdzyński w latach 2022–2024

Pawilon Cepelii, dziś Empik, stanowi przykład pawilonu w projekcie zespołu urbanistycznego powstałego w latach 60. XX wieku, a lokalna otwarta kompozycja urbanistycznapawilonu Cepelii prowadzi dialog przestrzenny z zespołem zabudowy Ściany Wschodniej. Ściana Wschodnia oraz pawilon Cepelia są fragmentem dziedzictwa okresu polskiego modernizmu.

Kompozycja urbanistyczna Ściany Wschodniej zrealizowana została według projektu Zbigniewa Karpińskiego, Jana Klewina, Andrzeja Kaliszewskiego z zespołem w latach 1962–1970. Nawiązywała do koncepcji przestrzennej z projektu konkursowego autorstwa Marka Leykama oraz czerpała z wcześniejszych rewolucyjno-ortodoksyjnych założeń planistycznych Macieja Nowickiego z 1945 r. w duchu doktryny modernizmu, zakładających m.in. poszerzenie ulicy Marszałkowskiej.

Zgodnie z założeniami tej koncepcji przestrzennej na południowej granicy kompozycji urbanistycznej zespołu Ściany Wschodniej, w rejonie skrzyżowania ulicy Marszałkowskiej i Alei Jerozolimskich, planowano usytuowanie równolegle do osi Marszałkowskiej, po jej obu stronach, dwóch budynków wysokościowych o wysmukłych, płycinowych proporcjach. Przed jednym z tych budynków, po stronie północno-wschodniej skrzyżowania, przewidziano niski pawilon o regularnym kształcie.

W przewidzianym do realizacji projekcie niski pawilon o kształcie rotundy przeniesiono na stronę północno-wschodnią skrzyżowania, jako zamknięcie osi widokowej pasażu dla pieszych, nazwanego potem Pasażem Wiecha. Usytuowany w osi symetrii za Rotundą budynek biurowy Universal stanowił jej tło w kompozycji urbanistycznej.

Zygmunt Stępiński, projektując z kolei zagospodarowanie narożnika południowo-zachodniego po przekątnej Rotundy, nawiązał do urbanistyki Ściany Wschodniej i poprzez budynek pawilonu Cepelia wytworzył istotną przestrzennie relację i dialog ze Ścianą Wschodnią.

Pawilon Cepelia także posiada swoje tło urbanistyczne, na które składają się elewacje dwóch modernistycznych budynków: od zachodu jest to Hotel Metropol, a od południa budynek przedsiębiorstwa ORS, obecnie budynek biurowy przy Nowogrodzkiej 35/41.

Budynki te, usytuowane względem siebie pod kątem 90 stopni, kształtują wklęsły narożnik z placem, na którym umieszczono niski, dwukondygnacyjny pawilon o szkieletowej, stalowej konstrukcji o przeźroczystych, szklanych ścianach i piątej rzeźbiarskiej elewacji dachowej – analogicznie jak w przypadku narożnika z Rotundą.

Tekst: arch. Artur Caban dla AMC – Andrzej M. Chołdzyński Sp. z o.o. Sp.k.

Bibliografia, źródła:
¹.Wikipedia.
^2. Nowa Galeria Narodowa (Neue Nationalgalerie) – ostatnie dzieło Miesa van der Rohego po renowacji; tekst: Dorota Łaski, fot. Simon Menges, 2 maja 2021 r. Źródło: https://www.designalive.pl/ostatnie-dzielo-miesa-van-der-rohe-powraca-po-renowacji/
^3. Kultowy pawilon Apple Store 5th Avenue w Nowym Jorku; tekst tm; 18 kwietnia 2023 r. Źródło: https://archinea.pl/kultowy-pawilon-apple-store-5th-avenue-w-nowym-jorku/
^4. Apple.com.
^5. Zbiory fotografii Muzeum Warszawy.
^6. Zbiory i publikacje SARP Warszawa.
^7. Varsavianista.pl.
^{8. Fotopolska.eu.
9.} Anna Kostrzyńska-Miłosz, Zygmunt Stępiński – architekt odbudowy historycznej Warszawy – Dziekanka, Muzeum Warszawy, 2 grudnia 2024 r.
^10. Łukasz Gorczyca, Między dokumentem a wspomnieniem. Archiwum fotograficzne Zygmunta Stępińskiego; Muzeum Warszawy, 6 grudnia 2024 r.
^11. Ewa Perlińska-Kobierzyńska, wykład Warszawa Zygmunta Stępińskiego (1908–1982), 11 grudnia 2024 r.