TRUDNA SZTUKA OŚWIETLANIA EKSPONATÓW MUZEALNYCH

Czyli jak Panorama Racławicka odzyskała dawny blask. Zastosowanie automatyki sterowania oświetleniem przyczyniło się do znacznej oszczędności energii oraz bezpiecznego i komfortowego prezentowania obrazu Panoramy Racławickiej.

Dzięki nowoczesnemu oświetleniu dzieło Jana Styki i Wojciecha Kossaka możemy dziś odkrywać i podziwiać na nowo w pełnej krasie.

Panorama Racławicka to oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu, w którym znajduje się jedyny w Polsce i jeden z niewielu na świecie cykloramiczny obraz. „Bitwa pod Racławicami” powstała z okazji 100-lecia insurekcji kościuszkowskiej i stała się główną atrakcją Powszechnej Wystawy Krajowej we Lwowie. Kierownikiem projektu został znany lwowski malarz Jan Styka, który zaprosił do współpracy wybitnego batalistę Wojciecha Kossaka. Zespół pod ich przewodnictwem przez 9 miesięcy tworzył wyjątkowy obraz. Mające 15 m wysokości i 114 m długości dzieło ma kształt hiperboloidy obrotowej i zostało umieszczone w wybudowanej specjalnie na tę okazję rotundzie. Panorama dzięki zastosowanym zabiegom wytwarza u widza efekt całkowitej iluzji uczestnictwa w oglądanej scenie. Burzliwe losy obrazu po II wojnie światowej skończyły się dopiero w 1980 roku, kiedy to postanowiono wybudować dla niego rotundę we Wrocławiu. W 1985 roku budynek muzeum projektu Ewy oraz Marka Dziekońskich został skończony i „Bitwa pod Racławicami” znów mogła zostać udostępniona zwiedzającym. W 2015 roku władze Muzeum Narodowego we Wrocławiu zdecydowały się na remont. Zadanie wymiany oświetlenia ekspozycyjnego zostało powierzone firmie ES-SYSTEM.

Pora na generalny remont
Cylindryczny budynek oddany do użytku w 1985 roku niemal od początku wymagał napraw. Do tej pory małymi krokami udało się wyremontować otoczenie rotundy, naprawić popękane słupy i poprawić naciągi płótna. Zadaniem ES-SYSTEM była wymiana całego, przestarzałego oświetlenia ekspozycyjnego. Dotychczas Panorama oświetlana była zarówno światłem dziennym, jak i sztucznym. Światło emitowały świetlówki, które znacznie podwyższały koszty eksploatacji budynku. Modernizacja polegała na wymianie dotychczasowego oświetlenia na nowoczesne oprawy ze źródłem LED i automatycznym systemem sterowania.

Sztuka oświetlania eksponatów muzealnych
Oświetlanie eksponatów muzealnych, a zwłaszcza obrazów, jest niezwykle wymagające. Niezbędny jest dobór odpowiednich parametrów źródeł LED, a także spełnienie bardzo wysokich norm. W obrazach narażonych na długotrwałe i niewłaściwe oświetlenie zmienia się barwa farb, warstwa malarska kruszy się i pęka, a czasami uszkodzeniu mogą ulec nawet włókna płótna. Nieodpowiednie oświetlenie może skutkować całkowitym zniszczeniem dzieła. Szczególnie groźne dla obrazów jest promieniowanie podczerwone (IR) oraz nadfioletowe (UV). Zastosowane źródła muszą przejść bardzo restrykcyjne badania, a światło musi być jak najbardziej zbliżone do naturalnego, aby w pełni pokazać piękno dzieła. Dodatkową trudnością w oświetlaniu Panoramy Racławickiej była jej wielkość i sposób eksponowania. Długie na 114 m i wysokie na 15 m płótno umieszczone jest w rotundzie. Obraz tworzy spójną kompozycję z ustawionym przed nim sztafażem. Niezwykle ważną rolę pełni tu odpowiednie oświetlenie i gra światłocieniem, które potęgują efekt trójwymiarowości. Konieczna była dogłębna analiza sposobu, w jaki światło współtworzy tę iluzję. Panorama Racławicka jest niezwykle popularna. Rocznie odwiedza ją około 300 tysięcy osób. Dziennie obraz ogląda ponad 1000 turystów. Z tego powodu wszystkie prace remontowe do tej pory przeprowadzane były bez zamykania ekspozycji. Niestety montaż nowych opraw oświetlających płótno nie mógł odbyć się podczas obecności odwiedzających. Inwestor wyraził zgodę na zamknięcie ekspozycji, ale termin realizacji był niezwykle krótki. Wszystkie te wymagania sprawiły, że realizacja tego projektu była bardzo skomplikowana.

Wyjątkowe efekty opraw z technologią LED
Dotychczas Panorama oświetlana była zarówno światłem dziennym, jak i sztucznym. Po modernizacji ten układ się nie zmienił. Stare, konwencjonalne oświetlenie świetlówkowe realizator zastąpił nowoczesnymi oprawami ze źródłami LED. W obiekcie zamontowano ponad 600 metrów opraw LEDEX TOP z komputerowym systemem sterowania. Mimo wyjątkowo krótkiego terminu realizacji modernizacja została zakończona w wymaganym czasie.
Oprawy cechuje wybitna jakość światła. Współczynnik oddawania barw wynosi ponad 95. Cząstkowy wskaźnik oddawania barw R9 również wynosi ponad 95. Uzyskane światło jest więc bardzo zbliżone do idealnego. Oprawy LEDEX TOP posiadają wszystkie wymagane normami certyfikaty, potwierdzone stosownymi badaniami. Przeszły one również pełne badania w zakresie oddziaływania fotobiologicznego i dla ocenianych zakresów promieniowania znajdują się w najniższej kategorii zagrożenia fotobiologicznego. W celu ułatwienia obsługi tak wielu opraw ES-SYSTEM zainstalował rozbudowany, adaptacyjny system sterowania. Pozwala on na płynną regulację natężenia oświetlenia – w zależności od potrzeb i aktualnych warunków świetlnych panujących na zewnątrz obiektu. W systemie tym możliwe jest dowolne grupowanie opraw oraz odtwarzanie wcześniej zaprogramowanych wybranych scen oświetleniowych. Zainstalowany system sterowania oświetleniem znacznie podniósł komfort w zakresie obsługi seansu dla odwiedzających i dodatkowo obniżył zapotrzebowanie energii o ponad 80% w stosunku do dotychczasowego rozwiązania. Sam pobór mocy zastosowanego systemu jest o ponad 50% mniejszy, przy zapewnieniu lepszych parametrów oprawy. Dodatkowe oszczędności uzyskano dzięki lekkiej konstrukcji opraw LEDEX TOP. Trzykrotnie mniejsza szerokość daje ponad dwukrotnie mniejszą płaszczyznę stanowiącą przegrodę dla światła dziennego. Dodatkowo mniejszy ciężar całej instalacji ponad trzykrotnie zmniejsza obciążenie konstrukcji nośnej. Możliwość łączenia opraw w linie pozwala na ich łatwiejszy montaż i późniejszą konserwację.
Dzięki temu koszty eksploatacji zmniejszyły się o ponad 80%. Bardzo krótki czas realizacji, szczególne wymagania dotyczące jakości zastosowanego oświetlenia oraz prestiż miejsca sprawiły, że realizacja była wyjątkowo skomplikowanym zadaniem. Końcowy efekt jest jednak zdumiewający – Panorama Racławicka odzyskała dawny blask.

Magdalena Kudłacz

„Mimo bardzo nietypowego zadania przekraczającego ogólne standardy firma ES-SYSTEM SA doskonale sobie poradziła. Zaoferowano rozwiązanie, które zdecydowanie przewyższa jakość dotychczasowego. Zastosowanie automatyki sterowania oświetleniem przyczyniło się do znacznej oszczędności energii oraz bezpiecznego i komfortowego prezentowania obrazu Panoramy Racławickiej. Dzięki nowoczesnemu oświetleniu firmy ES-SYSTEM SA dzieło Jana Styki oraz Wojciecha Kossaka możemy dziś odkrywać i podziwiać na nowo w pełnej krasie.” – Romuald Nowak
Kierownik Oddziału Muzeum Narodowego Panorama Racławicka