EŁK KREUJE NOWE ŚRÓDMIEŚCIE

Ełk od 2016 r. jako jedyne miasto z województwa warmińsko- -mazurskiego realizuje pilotażowy projekt ożywienia zabytkowego centrum. Doświadczenia rewitalizacyjne miasta sięgają blisko 15 lat, a nowe rozdanie Funduszy Europejskich umożliwi realizację kolejnych inwestycji sprzyjających ożywieniu Śródmieścia. 

Zgodnie z nowym definiowaniem procesu rewitalizacji miasto Ełk realizuje inwestycje, których głównym zamierzeniem jest nie tylko poprawa warunków technicznych przestrzeni lub obiektów. W mieście realizowane są przedsięwzięcia, w których mieszkańcy oraz poprawa warunków ich życia stanowią priorytet w procesie rewitalizacji i projektowaniu miejskich inwestycji.

Początek przemian
W okresie przedakcesyjnym oraz w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej, kiedy to samorządy mogły skorzystać ze środków finansowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Ełk rozpoczął intensywny i trwający do dziś proces ożywienia miasta, stawiając sobie za cel to, aby stolica Mazur była miejscem atrakcyjnym do życia, pracy, nauki oraz aktywnego spędzania wolnego czasu przez mieszkańców i turystów. Jednym z elementów tych przemian miał być odważny pomysł włodarzy miasta, aby dzięki inwestycjom zainicjować proces określany jako „odwrócenie miasta w kierunku jeziora”. Jezioro Ełckie jest jednym z 8 najgłębszych jezior Polski i jednym ze 120 największych jezior na mapie kraju. Należało więc wykorzystać atut malowniczo położonego miasta i zachęcić mieszkańców, turystów oraz inwestorów, by właśnie w okolicy nabrzeża jeziora i rzeki Ełk spędzali swój wolny czas, korzystali z infrastruktury sportowej oraz rekreacyjnej, lokowali inwestycje, jak również kupowali mieszkania i po prostu żyli.
Bazując na potencjale Ełku, samorząd nie zapomniał o ważnym historycznie i kulturowo Śródmieściu, które jako całościowy układ urbanistyczny wpisane jest do rejestru zabytków. To właśnie w samym sercu miasta zlokalizowane są kamienice, których powstanie datuje się na początek XIX i XX wieku, zabytkowe obiekty sakralne, jak np. Katedra św. Wojciecha oraz instytucje publiczne i kulturalne, jak np. Szkoła Artystyczna usytuowana w bogato zdobionej ornamentami jońskimi i korynckimi kapitelami kamienicy z 1919 roku.

Ełcka Promenada
Położona nad samym brzegiem Jeziora Ełckiego promenada to prawie sześciokilometrowa ścieżka pieszo-rowerowa z pełną infrastrukturą parkową w postaci ławek, stylowych latarni oraz stolików i miejsc do bezpiecznego pozostawienia roweru. Z promenady korzystają nie tylko turyści. Miejsce to, zgodnie z koncepcją „odwracania miasta w kierunku jeziora”, dosłownie tętni życiem w okresie od wiosny do wczesnej jesieni. Na trasie rozmieszczone są drewniane rzeźby władców Polski do III rozbioru Rzeczypospolitej, dzięki czemu dzieci i młodzież podczas spacerów mogą zgłębiać historię Polski. Promenada jest również przykładem ciekawych koncepcji zagospodarowania zieleni. Okazały drzewostan, skłaniający się w kierunku tafli jeziora, został w większości zachowany, tak aby umożliwiać mieszkańcom odpoczynek w cieniu oraz by stanowić ważny element estetyczny tego terenu. W weekendy nad ełcką promenadę ściągają turyści i mieszkańcy. To właśnie tutaj organizowane były i są ciekawe wydarzenia integrujące lokalną społeczność, jak np. Spotkajmy się na Promenadzie, Noc na Promenadzie, Kino pod gwiazdami. Nad brzegiem Jeziora Ełckiego powstało wiele ciekawych restauracji, pubów, zakładów usługowych, w tym gabinety kosmetyczne, siłownie, agencje nieruchomości.
Przebudowa i modernizacja głównego traktu nadjeziornego odbywała się w III głównych etapach. I etap rozpoczął się od ul. Grunwaldzkiej i obejmował odcinek do plaży miejskiej, II etap od plaży miejskiej do osiedle Jeziorna, III etap od schodów na osiedlu Jeziorna do ulicy św. Wojciecha. Na ostatnim etapie powstał ponad kilometrowy odcinek ciągu pieszo- rowerowego. Na jeziorze stanął pomost w kształcie litery „T”.

Kamienice od nowa
W Ełku śródmiejskie uliczki, jak np. ul. Mickiewicza, ul. Armii Krajowej, to dowody na dynamiczną przemianę miasta z poszanowaniem ważnego kontekstu kulturowego i historycznego. Należy w tym miejscu przytoczyć przykład zrewitalizowanej kamienicy, w której swoją siedzibę ma Szkoła Artystyczna, jak również Państwowa Szkoła Muzyczna. Stylowy obiekt z 1919 r. znajduje się przy ul. Armii Krajowej 21, przy skrzyżowaniu z ul. Orzeszkowej. Kamienica została wybudowana na parceli. Jej znakiem szczególnym są bogato zdobione ornamenty, rocaille, jońskie i korynckie kapitele, które na początku XX wieku zamożny właściciel sprowadził z Berlina i Gdańska. Odnowa tego szczególnego dla historii miasta obiektu trwała dwa lata i została sfinansowana ze środków ZPORR w ramach projektu „Rewitalizacja miasta – remont i adaptacja zabytkowej kamienicy przy ul. Armii Krajowej 21 w Ełku na Szkołę Artystyczną”. Całkowita wartość inwestycji to prawie 7 mln zł, z czego ponad 4 mln zł stanowił wkład własny Miasta Ełku. Kamienica jest jedną z atrakcyjniejszych w ciągu ul. Armii Krajowej. Eklektyzm historycznego obiektu oraz lokalizacja w samym sercu zabytkowego Śródmieścia sprawiają, że kamienica jest doskonałym centrum działalności artystycznej.
Warto podkreślić, że ełckie kamienice są rewitalizowane w ramach konkursu, który co roku ogłasza Prezydent Miasta Tomasz Andrukiewicz. Dotacje na remont ełckich zabytków udzielane są na obiekty wpisane do rejestru zabytków, które są w złym stanie technicznym, posiadają istotne znaczenie historyczne, artystyczne lub turystyczno-rekreacyjne. O dotacje ubiegają się podmioty, które posiadają tytuł prawny do obiektu wpisanego do rejestru zabytków i nie są zaliczane do sektora finansów publicznych. W 2017 r. wpłynęło 7 wniosków na łączną kwotę ponad 305 000 zł, z czego kwota przyznanych dotacji wyniosła 238 000 zł. Głównymi beneficjentami środków pochodzących z dotacji są wspólnoty mieszkaniowe oraz parafie i Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Ełckiej, chociaż zdarzają się również osoby fizyczne, które są właścicielami obiektów zabytkowych, jak np. zamku krzyżackiego w Ełku. Dzięki wsparciu samorządu historyczna zabudowa Śródmieścia zyskuje nową jakość, a mieszkańcy i turyści niezwykle cenią tego typu inwestycje, ponieważ są one dowodem na to, że Ełk z początków XIX wieku był niezwykle atrakcyjnym miastem.

Nowe życie Ełckiej Kolei Wąskotorowej
Ełcka Kolej Wąskotorowa (EKW) to jedna z nielicznych kolei tego typu na terenie Polski, która funkcjonuje do dnia dzisiejszego. EKW powstała na zlecenie starosty ełckiego Carla Suermondta w latach 1910–1918. Jej głównym zadaniem był przewóz mieszkańców okolicznych wsi do Ełku, chociaż czasem transportowano nią również towary. Jej działalności nie przerwała II wojna światowa ani zmiana przynależności państwowej – aż do lat 90. XX wieku nadal służyła jako regionalne źródło transportu.  W 1991 r. w uznaniu dla jej bogatych walorów historycznych została wpisana do rejestru zabytków. W 2001 r. podjęto decyzję o likwidacji linii – rok później przejął ją Urząd Miasta w Ełku i przekazał Miejskiemu Ośrodkowi Sportu i Rekreacji jako Ełcką Kolej Wąskotorową. W historii EKW rozpoczął się nowy etap. Obecnie pociągi jeżdżą na trasie Ełk – Sypitki. Od 1 marca 2014 r. Ełcką Koleją Wąskotorową zarządza Muzeum Historyczne w Ełku. Miasto Ełk w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2014–2020 pozyskało prawie 8 mln zł na rewitalizację Ełckiej Kolei Wąskotorowej. Całkowita wartość dwóch projektów, które będą realizowane na zabytkowym terenie EKW, to ok. 9 450 000 zł, z czego wkład Miasta Ełku to ok. 1 640 000 zł. W ramach I etapu rewitalizacji kolejki zostaną przeprowadzone prace polegające na adaptacji zabytkowego budynku stacji do potrzeb działalności Muzeum Historycznego w Ełku, zagospodarowaniu terenów zielonych wokół budynku stacji, wykonaniu nowych ciągów pieszych, oświetlenia, zainstalowaniu elementów małej architektury. Konieczne jest również usunięcie obiektów w złym stanie technicznym, jak np. wiaty czy budynki gospodarcze. Ważnym elementem inwestycji będzie renowacja zabytkowego parowozu Px48 oraz wagonu pocztowego z końca XIX wieku i węglarki wąskotorowej. Zabytki techniki będą pełniły funkcję stałej ekspozycji na zrewitalizowanym terenie. W ramach II etapu zostanie poddana rewitalizacji strefa północno- wschodnia poprzez utworzenie innowacyjnego Parku Odkrywców Kolei o charakterze edukacyjnym. Park z pewnością będzie atrakcją nie tylko dla dzieci oraz młodzieży. Na wydzielonych i utwardzonych placach zostanie zainstalowanych 10 urządzeń. Główną zasadą działania tych obiektów będą siły mechaniczne, generowane w dużej mierze samodzielnie przez użytkowników tych urządzeń. Będą to: karuzela z przekładniami, górka rozrządu, tłok pneumatyczny, wielokrążek, magnetyczne piłki, elektromotywa, silnik parowy, wyścig drezyn, huśtawka przegubowa, magnetyczne obręcze. W ramach II etapu rewitalizacji zostaną również zagospodarowane przestrzenie zielone, wykonane ciągi piesze, parkingi oraz droga wewnętrzna. Ponadto wokół Parku zostanie zainstalowane nowe oświetlenie oraz ławki i kosze na śmieci. Utworzenie parku edukacyjnego, z którego będą mogli skorzystać wszyscy, młodsi i starsi, podniesie poziom integracji mieszkańców ze Śródmieściem, pozwoli edukować młodzież i osoby dorosłe z zakresu poszczególnych dziedzin fizyki: elektrodynamiki, aerodynamiki, mechaniki czy teorii względności w bardzo przystępny sposób. Park Odkrywców Kolei stanie się miejscem realizacji wielu wydarzeń o charakterze społecznym (warsztaty, pikniki, festyny).

Ełckie Centrum Rewitalizacji Społecznej
Jednym z priorytetów ełckiej rewitalizacji jest troska o poprawę jakości życia mieszkańców, którzy dzięki działaniom inwestycyjnym i komplementarnym do nich projektom społecznym będą mogli wprost doświadczyć tego, że ich potrzeby są zaspokajane w należyty sposób.
Jednym z tego typu działań jest adaptacja pokoszarowego obiektu w ramach inwestycji współfinansowanej ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2014–2020 pn. „Adaptacja budynku przy ul. Kościuszki 27 A w Ełku na potrzeby działalności Ełckiego Centrum Rewitalizacji Społecznej”. Całkowita wartość projektu to 5 187 367 zł, z czego wkład własny Miasta Ełku wyniesie 778 105 zł.
Teren objęty inwestycją charakteryzuje zabudowa pokoszarowa (wraz z infrastrukturą drogową i techniczną). Zabudowa pokoszarowa posiada wysokie walory zabytkowe i stanowi potencjał rozwoju nowych inwestycji w centrum miasta. Przejęty teren powojskowy, po jego opuszczeniu przez wojsko, był zniszczony i zdegradowany. Część obiektów kubaturowych została kapitalnie wyremontowana i zmieniła funkcję użytkową. W części odrestaurowanych budynków powstały m.in. filia Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, centrum handlowe „Brama Mazur” i plac miejski. Ełckie Centrum Rewitalizacji Społecznej (ECRS) stanie się sercem procesu rewitalizacji. Nowocześnie zaaranżowany obiekt będzie miejscem spotkań mieszkańców, centrum organizacji inicjatyw i projektów społecznych. W ECRS będą realizowane działania z zakresu ekonomii społecznej oraz powstanie młodzieżowy klub integracji społecznej. Utworzenie ECRS będzie fundamentem procesu ożywienia ełckiego Śródmieścia oraz siedzibą zapewniającą pełną infrastrukturę i kapitał społeczny do przeprowadzenia procesu rewitalizacji. W zrewitalizowanym budynku swoją siedzibę znajdą m.in. organizacje pozarządowe, streetworkerzy (pedagodzy ulicy), animatorzy społeczni, osoby związane ze światem kultury i sztuki realizujące działania na rzecz osób dorosłych, dzieci i młodzieży. Ważne dla Prezydenta Miasta, Tomasza Andrukiewicza, jest to, aby ECRS integrował mieszkańców, był atrakcyjnym i nowoczesnym odnośnikiem na mapie miasta Ełku, przy jednoczesnym pełnieniu funkcji społecznych, kulturalnych i rozrywkowych.

Paulina Omilianowicz
Koordynator projektu „Nowe Śródmieście Miasta Ełk – wzór na rewitalizację”

Zdjęcia i wizualizacje: archiwum Urzędu Miasta Ełku