BUDOWLANA BRAMA AZJI

Od wielu lat Kazachstan jest uważany za jeden z najbardziej perspektywicznych rynków azjatyckich dla polskich firm budowlanych. Jednakże wejście i utrzymanie się na nim wymaga konsekwencji i cierpliwości. Firmy powinny także zmierzyć się z konkurencją i odmiennym porządkiem prawnym.

W 2012 r. prezydent Kazachstanu, Nursułtan Nazarbajev, ogłosił Strategię Kazachstan 2050, której realizacja w sferze gospodarczej ma doprowadzić do włączenia Kazachstanu do 2050 r. do grona 30 najbardziej rozwiniętych państw świata. Rząd planuje przeprowadzenie pięciu reform instytucjonalnych, aktywną współpracę z biznesem prywatnym, pozyskanie BIZ oraz prywatyzację aktywów państwowych. Ma to zapewnić trwały rozwój społeczno-ekonomiczny kraju. Zakłada się przy tym rozwój poszczególnych sektorów gospodarki, tj. petrochemicznego, wydobywczego, rolnego, rozwój infrastruktury logistyczno- transportowej, przemysłowej i energetycznej, modernizację infrastruktury ciepłowniczej, rozwijanie budownictwa mieszkaniowego i socjalnego (budowa nowych szkół i przedszkoli) oraz przyciągnięcie i stosowanie innowacyjnych technologii. Stanowi to dla polskich przedsiębiorstw olbrzymi potencjał eksportowy i inwestycyjny.
Najważniejszym dotychczas sektorem gospodarki kraju pozostaje i nadal będzie pozostawać sektor naftowy, ostatni kryzys na międzynarodowym rynku ropy naftowej, skutkujący spadkiem cen ropy i gazu, a tym samym znaczący spadek zysków z eksportu surowców i ich pochodnych, określił potrzebę oparcia rozwoju także na innych branżach gospodarki. Kazachstan postawił sobie za cel dywersyfikację gospodarki i odejście od modelu surowcowego, wykorzystując swoje tranzytowe położenie dla przewozu towarów pomiędzy Chinami a Europą. Kraj chce stać się głównym graczem, centrum przesyłowym w regionie Azji Środkowej, ośrodkiem pozyskiwania kapitału i inwestycji, miejscem rozmieszczania się regionalnych przedsiębiorstw produkcyjnych lub filii największych firm światowych, a także międzynarodowych usług serwisowych, ukierunkowanych na rynek środkowoazjatycki. Będzie to wymagało podjęcia znaczących inwestycji w szeroko pojętą infrastrukturę. Choć pełna dywersyfikacja gospodarki będzie trudna do realizacji, to nawet częściowe przeprowadzenie planowanych zmian pozwoliłoby skierować kazachstańską gospodarkę na nowe tory. Czy tak się stanie, pokaże oczywiście przyszłość.

Planowane inwestycje
Rząd planuje w przeciągu najbliższych lat budowę nowych dróg szybkiego ruchu (autostrad), modernizację istniejących i budowę nowych dróg kolejowych, budowę bądź modernizację terminali lotniczych i kolejowych, centrów logistycznych na wschodzie kraju czy rozbudowę portów nad Morzem Kaspijskim celem zwiększenia eksportu drogą morską. Należy wziąć pod uwagę, że Kazachstan jest kluczowym elementem Nowego Jedwabnego Szlaku (ang. New Silk Road, ros. Новый Шелковый Путь), czyli przyszłego korytarza transportowego pomiędzy Europą a Chinami. Jeżeli projekt ten zostanie zrealizowany, inwestycje w infrastrukturę nabiorą dodatkowego tempa. Zakłada się realizację kilku poważnych połączeń infrastrukturalnych: Zachodnie Chiny – Zachodnia Europa, Astana – Ałmaty, Astana – Ust – Kamieniogorsk, Astana – Aktobe – Atyrau, Ałmaty – Ust – Kamienogorsk, Karaganda – Żeskazgan – Kyzyłorda, Atyrau – Astrachań. Realizacja tych projektów wywoła popyt na materiały budowlane oraz wykonawców poszczególnych inwestycji, a także produkcję i usługi dla sfery towarzyszącej, tj. transportowo- komunikacyjnej i energetycznej, a także mieszkania dla pracowników.

Potencjał miast
Obok projektów znaczenia krajowego duży potencjał dla polskich przedsiębiorstw będzie stanowić niezbędna i planowana modernizacja infrastruktury miejskiej, która wywoła popyt na materiały i maszyny budowlane, pojazdy budowlane i transportowe (naczepy, przyczepy, koparki itp.), a także na usługi firm bezpośrednio budujących i modernizujących drogi czy wyspecjalizowanych w modernizacji sieci lub obiektów energetycznych. Rozwój głównych ośrodków miejskich jest faktem (Astana stale zwiększa swoją populację, inne duże ośrodki to Ałmaty, Szymkient, Karaganda, Aktobe). Ten trend powinien się wiązać z budową nowych mieszkań, biurowców, modernizacją bądź zakupem nowego taboru samochodowego (autobusy) oraz kolejowego (sieci tramwajowe). Obecnie jest on zauważalny głównie w Astanie i Ałmaty, jednakże w przyszłości może dotknąć także inne ośrodki. Potrzebne będą również środki transportu miejskiego, pociągi, składy. Jednym z przykładów jest rozpoczynająca się budowa lekkiej kolei tramwajowej w Astanie (przetarg na budowę i dostawę składów wygrał konsorcjant chiński). Podobny projekt o wartości niemal 300 mln dolarów będzie realizowany w Ałmaty. W toku postępowania przedprzetargowego jest projekt budowy linii kolejowej Mangyshlak – Bautino o wartości 260 mln dolarów.
W związku z rozwojem ośrodków miejskich niezbędna będzie budowa nowych budynków biurowych, mieszkań, szkół czy przedszkoli, a także szpitali czy klinik uniwersyteckich, co daje olbrzymie pole do zagospodarowania dla firm budowlanych, modernizujących elewacje czy przedsiębiorstw oferujących wyposażenie przyszłych mieszkań, domów i obiektów (np. meble itp.). Projekty tego typu będą realizowane w różnych częściach kraju, m.in. w Ałmaty, Astanie, Kizyłordzie Oskemen, Semiej i innych, w formule PPP, i niektóre polskie firmy rozmawiają już z władzami lokalnymi ws. ich realizacji.
Kazachstan potrzebuje także zaawansowanych rozwiązań z zakresu utylizacji, spalania czy składowania odpadów (Astana), a także technologii ograniczających emisję zanieczyszczeń (Ałmaty). Olbrzymim problemem miast kazachstańskich są składowiska śmieci, które nie są odpowiednio zarządzane i zagospodarowane. W Ałmaty, drugim po stolicy najważniejszym ośrodku miejskim, problemem jest zanieczyszczenie powietrza wywołane nie tylko kotlinowym położeniem geograficznym miasta, ale także opalaniem mieszkań i obiektów z zastosowaniem dowolnych surowców chemicznych oraz użytkowaniem środków transportu. Stanowi to szansę dla polskich firm posiadających technologie w zakresie recyklingu, przetwarzania, spalania śmieci, a także dysponujących nowoczesnymi rozwiązaniami ciepłowniczymi. W Kazachstanie operują już polskie firmy, które realizowały projekty z zakresu budowy i eksploatacji oczyszczalni ścieków.

W oczekiwaniu na boom, ale z rezerwą
Obecnie, ze względu na niepewną sytuację międzynarodową, która rzutuje na gospodarkę Kazachstanu, realizacja części projektów infrastrukturalnych została wstrzymana ze względu na trudności związane z ich finansowaniem. Taki stan rzeczy nie będzie jednak utrzymywał się wiecznie. W miarę poprawy sytuacji na rynku ropy naftowej warunki dla budownictwa powinny ulec zmianie, a polskie firmy już teraz powinny rozpocząć przygotowania do wejścia na ten rynek. Szczególnie, że projekty infrastrukturalne prowadzone są przez Kazachstan od wielu lat, a udział w ich realizacji biorą koncerny międzynarodowe, w tym chińskie, włoskie, tureckie, rosyjskie, koreańskie i amerykańskie. Należy więc liczyć się z dużą konkurencją, która posiada już dobre rozeznanie i doświadczenie w działalności na kazachstańskim rynku. Należy także zwrócić uwagę na aspekty prawne prowadzenia działalności budowlanej – ustawodawstwo różni się od rozwiązań europejskich i nastawione jest na ochronę własnego rynku.

Licencjonowanie działalności budowlanej
Zgodnie z Kodeksem Cywilnym Republiki Kazachstanu zdolność do czynności prawnych w zakresie działalności, na prowadzenie której jest potrzebne uzyskanie stosownego zezwolenia, powstaje z chwilą uzyskania takiego zezwolenia. Licencjonowanie niektórych rodzajów działalności, w tym w zakresie budownictwa (prac budowlano-montażowych), uregulowano Ustawą „O zezwoleniach i zawiadomieniach” z dnia 16 maja 2014 roku nr 202-V, która reguluje stosunki publiczne związane z wprowadzeniem trybu zezwoleń i zawiadomień, prowadzenia przez podmioty prywatne i inne osoby poszczególnych rodzajów działalności bądź dokonywania stosownych czynności. Ustawa zawiera wyczerpującą listę rodzajów działalności w dziedzinie architektury, urbanistyki i budownictwa podlegających licencjonowaniu: działalność poszukiwawcza, działalność projektowa, prace budowlano- montażowe. Wymóg licencjonowania dotyczy zarówno zagranicznych osób prawnych, jak i miejscowych, przy czym zagraniczne osoby uzyskują licencje na równych prawach z obywatelami i podmiotami prawnymi Republiki Kazachstanu, o ile prawo tego państwa bądź umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej.
Warunki specjalne uzyskania licencji na prowadzenie działalności w dziedzinie architektury, urbanistyki i budownictwa są określone przez ustawę „O działalności architektonicznej, urbanistycznej i budowlanej w Republice Kazachstanu” z 16 lipca 2001 roku nr 242, zgodnie z którą osoby fizyczne i prawne wykonujące prace budowlano-montażowe w zakresie architektury, urbanistyki i budownictwa są podzielone na następujące kategorie:
• Kategoria I – prowadzą działalność na obiektach wszystkich stopni odpowiedzialności w ramach istniejącej licencji. Kategoria ta obejmuje wszystkie rodzaje prac budowlanych, niezależnie od złożoności i stopnia odpowiedzialności.
• Kategoria II – prowadzą działalność na obiektach drugiego i trzeciego stopnia odpowiedzialności, jak również wykonują prace na obiektach pierwszego stopnia odpowiedzialności w ramach istniejącej licencji na podstawie umów o podwykonawstwo. Dana kategoria obejmuje wszelkie prace budowlane niezastrzeżone dla podmiotów pierwszej kategorii, a także pozwala licencjobiorcy występować w roli wykonawcy generalnego.
• Kategoria III – prowadzą działalność na obiektach drugiego technicznie prostego i trzeciego stopnia odpowiedzialności, jak również prowadzą prace na obiektach pierwszego i drugiego stopnia odpowiedzialności w ramach istniejącej licencji na podstawie umów o podwykonawstwo.
Głównym kryterium w podziale na kategorie jest również doświadczenie zawodowe przedsiębiorstwa (od momentu uzyskania licencji po raz pierwszy), czyli faktycznie dokumenty potwierdzające wykonanie prac w wybranej dziedzinie:
• I kategoria – doświadczenie zawodowe co najmniej dziesięcioletnie;
• II kategoria – doświadczenie zawodowe co najmniej pięcioletnie;
• III kategoria – nowa licencja na wykonanie najprostszych prac, ubiegać się może każda spółka.
Nie mniej ważny jest stopień odpowiedzialności, jaki generuje powstający budynek, czyli złożoność techniczna obiektu. Określa się je zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki Narodowej Republiki Kazachstanu z dnia 28 lutego 2015 roku nr 165 w sprawie zatwierdzenia Zasad określenia ogólnego trybu klasyfikacji budynków oraz budowli do technicznie i (bądź) technologicznie skomplikowanych obiektów. W zależności od przeznaczenia i istoty przyszłych obiektów bu dowlanych, jak i ich stopnia odpowiedzialności, wnioskodawca musi podjąć decyzję, o jaką kategorię licencji się ubiegać. Zakwalifikowanie osób fizycznych i prawnych do określonej kategorii jest przeprowadzane przez licencjodawcę zgodnie z wymogami kwalifikacyjnymi ustalonymi Rozporządzeniem czasowo pełniącego funkcję Ministra Gospodarki Narodowej Republiki Kazachstanu o zatwierdzeniu ujednoliconych wymagań kwalifikacyjnych oraz wykazu dokumentów potwierdzających zgodność z nimi w celu prowadzenia działalności w dziedzinie architektury, urbanistyki i budownictwa z dnia 9 grudnia 2014 roku (nr 136). Aby uzyskać którąkolwiek ze wskazanych wyżej kategorii licencji, wnioskodawca musi odpowiadać stosownym wymogom kwalifikacyjnym, takim jak: doświadczenie, ukończone prace, dostępność bazy materiałowo- -technicznej i bazy produkcyjnej (w niektórych przypadkach musi być ona własnością wnioskodawcy, na przykład przy ubieganiu się o licencję kategorii I, w innych przypadkach wystarczy użytkowanie), biuro, wykwalifikowany personel. W stosunku do zagranicznej firmy jednym z najważniejszych dokumentów jest jednak licencja bądź inny dokument zezwalający na wykonanie prac budowlano- montażowych w kraju wnioskodawcy, który pozwala określić kategorię licencji w drodze porównania wykonywanych rodzajów działalności i kategorii dokumentu, zgodnie z obowiązującym prawem Republiki Kazachstanu.
Licencjom na projektowanie lub na wykonanie prac budowlano-montażowych nadaje się odpowiednio jedną z trzech kategorii, a więc wymogi kwalifikacyjne również są różne dla każdej z nich. Dodatkowo wnioskodawca przy składaniu wniosku o wydanie licencji wybiera rodzaje i podrodzaje działalności, które zamierza wykonywać. Aby jednak uzyskać prawo do prowadzenia wybranej działalności, również należy złożyć stosownie udokumentowane potwierdzenia tzw. doświadczenia zawodowego.
Tak więc, zgodnie z ustawodawstwem Republiki Kazachstanu, w celu prowadzenia działalności budowlanej na terytorium RK należy uzyskać odpowiednią – w zależności od złożoności technicznej budowanych obiektów – licencję na wykonywanie prac budowlano-montażowych, przy czym, aby występować w roli generalnego wykonawcy, trzeba uzyskać licencję I lub II kategorii. W celu uzyskania licencji trzeba się zwrócić do organu lokalnej władzy wykonawczej dokonującego państwowej kontroli w zakresie architektury i budownictwa. Wniosek można złożyć zarówno w Centrum Obsługi Ludności w formacie papierowym, jak i za pośrednictwem portalu Rządu Elektronicznego RK: http://elicense. kz. Dla firm zagranicznych ubiegających się o licencję na prowadzenie prac w dziedzinie architektury, urbanistyki i budownictwa mogą pojawić się trudności w uzyskaniu licencji, m.in.:
• licencje i inne dokumenty zezwalające wydane w innym kraju nie są uznawane w Kazachstanie,
• personel firmy musi być atestowany w Kazachstanie,
• trzeba wynająć/nabyć na własność bazę produkcyjną bezpośrednio w Kazachstanie,
• dokumenty potwierdzające doświadczenie firmy zagranicznej mogą nie być uznane za stosowne przez organ udzielający licencji.
Oczywiście wyżej podana lista jest przykładowa i nie zawiera wszystkich niedogodności, na które firma zagraniczna ubiegająca sie o licencję w dziedzinie architektury, urbanistyki i budownictwa może napotkać. Niestety prawo kazachstańskie jest niedoskonałe i pozwala na stosowanie go przez licencjodawcę w sposób dla niego wygodny.
Mimo iż podjęcie finalnej decyzji zawsze będzie leżało w rękach potencjalnego licencjobiorcy, proszę pamiętać, że prawnicy z kazachstańskiego oddziału Kancelarii Chałas i Wspólnicy oferują wszelkie informacje, jak i kompleksową pomoc prawną w zakresie prawidłowego uregulowania omawianych kwestii.

Tomasz Zapalski
I Sekretarz, Wydział Promocji Handlu i Inwestycji, Ambasada RP w Astanie

Alexandr Voronin
Prawnik, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy

fot. archiwum Ambasady Republiki Kazachstanu

Karol Rozenberg
Ekspert w Departamencie Finansowania Handlu Zagranicznego Bank Gospodarstwa Krajowego
Wspieranie ekspansji polskich firm to jedno z naszych podstawowych zadań. Od 2016 r. podjęliśmy wiele działań, aby zwiększyć wsparcie rynku kazachstańskiego. Podpisaliśmy umowę ramową z Bankiem Rozwoju Kazachstanu – ogólny potencjał współpracy został oszacowany na 300 mln EUR. Uczestniczyliśmy również w wizytach w Kazachstanie wraz z eksporterami budownictwa i polskich mebli oraz spotykaliśmy się z lokalnymi bankami.
Aktywnie wspieramy rozwój relacji gospodarczych polskich przedsiębiorców z Kazachstanem poprzez finansowe instrumenty wspierania eksportu. Oferujemy rozwiązania poprawiające nie tylko płynność, ale również zabezpieczające ryzyko transakcji eksportowych. Eksporterzy mogą na przykład skorzystać z akredytywy, czyli zabezpieczenia zapłaty. Zapewniamy pełną ofertę: postfinansowanie akredytyw, dyskonto należności z akredytyw, potwierdzenie akredytyw, a także wykup wierzytelności eksportowych. Przedsiębiorcy mają także dostęp do prefinansowania eksportu oraz finansowania długoterminowego w formie kredytu dla nabywcy, który jest udzielany zarówno bezpośrednio, jak i z udziałem banków lokalnych.
Polskim firmom zainteresowanym inwestycjami w Kazachstanie oferujemy natomiast współfinansowanie kapitałowe z Funduszu Ekspansji Zagranicznej (FEZ), zarządzanego przez TFI BGK. Fundusz może wspólnie z polską firmą zainwestować w miejscową kazachstańską spółkę i dzielić ryzyko nawet przez 10 lat. Wspieramy w ten sposób budowanie trwałej pozycji polskich spółek na kazachstańskim rynku.