DOCIEPLANIE ŚCIAN BUDYNKÓW
część 1. – przepisy i wytyczne techniczne. Prawidłowe zastosowanie, zaprojektowanie oraz wykonanie docieplenia budynku wymaga od projektanta i wykonawcy znajomości aktualnych przepisów prawa oraz wytycznych technicznych, jak również praktyki w projektowaniu i wykonywaniu robót dociepleniowych.
W eksploatowanych w II połowie XX wieku w Polsce wielorodzinnych budynkach mieszkalnych, wybudowanych z wielkiego bloku i z wielkiej płyty, jedną z najczęstszych wad było przeciekanie i przemarzanie ścian zewnętrznych. Spowodowało to konieczność opracowania ogólnych wytycznych napraw, które z biegiem czasu, w wyniku stosowania coraz nowocześniejszych rozwiązań materiałowo-technologicznych, doprowadziły do opracowania zupełnie nowych metod naprawczych likwidujących występujące wady i usterki, a jednoczenie kompleksowo zabezpieczających powierzchnie ścian zewnętrznych przed przeciekaniem i przemarzaniem. Naprawa nowymi metodami polegała najczęściej na wykonaniu, na istniejącej ścianie zewnętrznej budynku, dodatkowej warstwy izolacji termicznej (tzw. ocieplenia) odpowiednio zabezpieczonej przed działaniem czynników atmosferycznych. W okresie PRL-u opracowania poszczególnych metod napraw oraz wytycznych podjęły się ówczesne ośrodki naukowo-badawcze w kraju. Na początku lat 90., w wyniku zmian ustrojowych, weszło na polski rynek budowlany i uzyskało aprobatę techniczną ITB wiele nowych, opracowanych na zachodzie, systemów docieplania ścian zewnętrznych budynków (np. Ceresit, Sto), jak również powstały polskie systemy ociepleń (np. Atlas Stopter). W większości były to tzw. metody lekkie mokre, nazwane następnie BSO (Bezspoinowy System Ociepleń), a obecnie ETICS (ang. External Thermal Insulation Composite Systems), w których warstwę termoizolacji pełni styropian lub wełna mineralna. Każdy z producentów systemów ociepleń opracował własne wytyczne odnośnie do wykonywania robót dociepleniowych na istniejących ścianach zewnętrznych budynków oraz zasad utrzymania docieplonych elewacji budynków. Jednocześnie powstał szereg aktów prawnych: ustaw oraz aktów wykonawczych do nich, tj. rozporządzeń regulujących m.in. kwestie docieplania ścian zewnętrznych oraz szeroko rozumianej termomodernizacji budynków. W artykule przedstawiono najważniejsze z przepisów zawartych w aktach prawnych oraz wytyczne opracowane i wydane przez producentów systemów ociepleń, zrzeszającą ich organizację – SSO oraz ITB w Warszawie – dotyczące wykonywania robót dociepleniowych ścian budynków.
Przepisy z aktów prawnych
Systemy dociepleniowe (w tym ETICS) w rozumieniu obecnie obowiązujących przepisów prawa są wyrobami budowlanymi, a tym samym podlegają stosownym regulacjom w zakresie ich wprowadzania do obrotu oraz stosowania. Art. 10. ustawy Prawo budowlane (dalej: Pb) [1]: „Wyroby wytworzone w celu zastosowania w obiekcie budowlanym w sposób trwały o właściwościach użytkowych umożliwiających prawidłowo zaprojektowanym i wykonanym obiektom budowlanym spełnienie podstawowych wymagań, można stosować przy wykonywaniu robót budowlanych wyłącznie, jeżeli wyroby te zostały wprowadzone do obrotu lub udostępnione na rynku krajowym zgodnie z przepisami odrębnymi, a w przypadku wyrobów budowlanych – również zgodnie z zamierzonym zastosowaniem”. Szczegółowe zasady wprowadzania wyrobów budowlanych do obrotu i stosowania opisane są w ustawie o wyrobach budowlanych [2]. Docieplanie ścian budynków (w tym metodą ETICS) to robota budowlana. Zgodnie z aktualnym stanem prawnym – art. 28 ust 1. Pb: „Roboty budowlane można rozpocząć jedynie na podstawie decyzji o pozwoleniu na budowę, z zastrzeżeniem art. 29– 31”. Art. 29 ust 2. pkt 4 Pb: „Pozwolenia na budowę nie wymaga wykonywanie robót budowlanych polegających m.in. na: dociepleniu budynków o wysokości do 25 m”. Z kolei art. 30 ust. 1 pkt 2 lit. 2c Pb: „Zgłoszenia organowi administracji architektoniczno-budowlanej wymaga, z zastrzeżeniem art. 29 ust. 3 i 4: 2c) docieplenie budynków o wysokości powyżej 12 m i nie wyższych niż 25 m”. Z powyższych przepisów wynika, że wykonanie robót budowlanych polegających na dociepleniu budynku będzie wymagać od inwestora postępowania według trzech różnych procedur w zależności od wysokości docieplanego budynku. I tak docieplanie budynków o wysokości:
• do 12 m – nie wymaga dokonania przez inwestora zgłoszenia właściwemu organowi ani nie wymaga uzyskania przez inwestora pozwolenia na budowę; • od 12 m do 25 m – wymaga dokonania przez inwestora zgłoszenia właściwemu organowi, ale nie wymaga uzyskania przez inwestora pozwolenia na budowę;
• powyżej 25 m – wymaga uzyskania przez inwestora pozwolenia na budowę.
Wymagania przeciwpożarowe odnośnie do izolacji termicznej i docieplania ścian regulują przepisy rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [3] wraz z późniejszymi zmianami [4]. Zgodnie z § 216 ust. 8: „W budynku, na wysokości powyżej 25 m od poziomu terenu, okładzina elewacyjna i jej zamocowanie mechaniczne, a także izolacja cieplna ściany zewnętrznej, powinny być wykonane z materiałów niepalnych” oraz ust. 9: „Dopuszcza się ocieplenie ściany zewnętrznej budynku mieszkalnego, wzniesionego przed dniem 1 kwietnia 1995 r., o wysokości do 11 kondygnacji włącznie, z użyciem samogasnącego polistyrenu spienionego, w sposób zapewniający nierozprzestrzenianie ognia”. A zatem ocieplenie ścian zewnętrznych budynków (cały układ dociepleniowy, a nie tylko izolacja termiczna) musi być wykonane z materiałów nierozprzestrzeniających ognia (NRO), a od wysokości 25 m z materiałów niepalnych. Powyższy przepis nie dotyczy budynków mieszkalnych nieprzekraczających 11 kondygnacji włącznie wybudowanych przed 1 kwietnia 1995 r., w których na całej wysokości ścian zewnętrznych dopuszcza się izolację z samogasnącego styropianu. W Pb wprowadzono dodatkowy przepis (art. 5 ust. 2b), który mówi, że przy projektowaniu i budowie polegającej m.in. na dociepleniu budynku należy spełnić nowe wy
magania: „W przypadku robót budowlanych polegających na dociepleniu budynku, obejmujących ponad 25% powierzchni przegród zewnętrznych tego budynku, należy spełnić wymagania minimalne dotyczące energooszczędności i ochrony cieplnej przewidziane w przepisach techniczno-budowlanych dla przebudowy budynku”. Powstały przepis uzależnia zatem zastosowanie przepisów techniczno-budowlanych od powierzchni docieplanych przegród zewnętrznych budynku.
Przepisy z aktów prawnych – wspieranie termomodernizacji
Jednym z głównych celów poniższych ustaw jest poprawa jakości powietrza poprzez ograniczenie smogu. Ustawodawca liczy przede wszystkim na to, że nastąpi, w ramach termomodernizacji istniejących budynków mieszkalnych, wymiana przestarzałych kotłów na paliwa stałe na nowoczesne kotły niskoemisyjne. Z dniem 1 stycznia 2019 r. weszła w życie ustawa z tzw. ulgą termomodernizacyjną [5], która jest de facto „instrumentem podatkowym” umożliwiającym podatnikom będącym właścicielami lub współwłaścicielami jednorodzinnych budynków mieszkalnych odliczenie od podstawy obliczenia podatku wydatków poniesionych przez nich na realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych w tych budynkach. Zgodnie z ustawą będzie można odliczyć przez trzy lata nawet 53 000 zł, a wysokość wydatków będzie ustalana na podstawie faktur. 20 grudnia 2018 r. prezydent podpisał Ustawę z dnia 6 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz niektórych innych ustaw [6]. Dotychczasowa ustawa [7] z późniejszymi zmianami [8] określa zasady finansowania, ze środków Funduszu Termomodernizacyjnego i Remontów, m.in. części kosztów przedsięwzięć termomodernizacyjnych. Inwestorowi przysługiwała premia na spłatę kredytu zaciągniętego na przedsięwzięcie termomodernizacyjne pod warunkiem spełnienia podanych kryteriów. Dotychczas o taką dopłatę ubiegały się głównie spółdzielnie, wspólnoty mieszkaniowe i zarządcy wielorodzinnych budynków mieszkalnych. Nowelizacja ustawy umożliwi dopłaty także dla gmin, które zamierzają przeprowadzić termomodernizację budynków, w tym głównie wymianę kotłów grzewczych domów należących do osób dotkniętych tzw. ubóstwem energetycznym.
Wytyczne techniczne
Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie opracował, a następnie wydał w 2014 roku w serii wydawniczej pt.: Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych (WTWiORB), część C: Zabezpieczenia i izolacje, zeszyt nr 8 zatytułowany Bezspoinowy system ocieplania ścian zewnętrznych budynków [9]. Przedmiotem zeszytu 8. są warunki techniczne wykonania i odbioru robót dotyczących bezspoinowego systemu ocieplania ścian zewnętrznych budynków z zastosowaniem styropianu oraz wełny mineralnej jako materiału termoizolacyjnego, a także cienkowarstwowych wypraw tynkarskich, zwanego obecnie ETICS. Zakres opracowania obejmuje wymagania i sposoby przygotowania podłoży, wykonywanie ocieplenia oraz kontrolę wykonania i odbiory robót ociepleniowych. Od ponad 10 lat działa w Polsce Stowarzyszenie na Rzecz Systemów Ociepleń (SSO) – organizacja branżowa, która skupia polskich producentów materiałów budowlanych stosowanych w ociepleniach ścian zewnętrznych metodą ETICS. Jednym z celów SSO jest promowanie prawidłowego wykonawstwa oraz użytkowania elewacji budynków wykonanych w technologii ETICS. W tym celu SSO, we współpracy z przedsiębiorstwami należącymi do Stowarzyszenia, opracowało wytyczne zawierające wspólne standardy i zalecenia prawidłowego stosowania systemów ETICS. Wytyczne te zostały opublikowane m.in. w następujących fachowych publikacjach [10]: • Wytyczne ETICS. Warunki techniczne wykonawstwa, oceny i odbioru robót elewacyjnych z zastosowaniem ETICS – to opracowanie, w którym bardzo szczegółowo opisano wszystkie etapy wykonania ocieplenia na ścianach zewnętrznych nowych i istniejących budynków z zastosowaniem w systemie ETICS (tj. od robót przygotowawczych poprzez montaż poszczególnych warstw i akcesoriów aż po roboty tynkarskie i malowanie wyprawy tynkarskiej), podano tolerancje wymiarowe wykonania poszczególnych powierzchni warstw ocieplenia oraz dodatkowo opisano najczęściej popełniane błędy wykonawcze. • Niezbędnik inspektora nadzorującego prace związane z montażem systemu ETICS to instrukcja dla inspektorów nadzorujących roboty ociepleniowe szczegółowo opisująca procedurę prowadzenia oceny poprawności wykonania i odbioru poszczególnych etapów robót ociepleniowych metodą ETICS. • Instrukcja eksploatacji złożonych systemów izolacji cieplnej ścian zewnętrznych ETICS to opracowanie dla właścicieli/za rządców ocieplonych budynków zawierające istotne informacje pomoce przy eksploatacji elewacji budynków wykonanych w technologii ETICS. Zawiera zasady utrzymania elewacji w należytym stanie estetycznym i technicznym, podaje zakres oraz harmonogram dokonywania przeglądów okresowych, podaje sposoby konserwacji elewacji, a w przypadku wystąpienia wad, usterek bądź uszkodzeń – sposoby ich napraw/usunięcia. W opracowaniu zamieszczono również wzór Protokołu okresowej kontroli elewacji zalecany przez SSO do stosowania podczas okresowych kontroli. Większość z czołowych producentów systemów dociepleń budynków, działających na polskim rynku budowlanym, opracowało własne wytyczne dotyczące wykonywania robót dociepleniowych z zastosowaniem ich systemów. Opracowania takie są zamieszczane na stronach internetowych producentów. Można je bezpłatnie pobrać jako elektroniczne broszury/instrukcje/katalogi. Dodatkowo ze stron internetowych producentów można pobrać takie dokumenty, jak: karty charakterystyk, deklaracje właściwości użytkowych, krajowe deklaracje właściwości użytkowych, atesty higieniczne, instrukcje odnośnie do kontroli i odbiorów robót dociepleniowych, instrukcje utrzymania dociepleń.
Podsumowanie
Prawidłowe zastosowanie, zaprojektowanie oraz wykonanie docieplenia budynku wymaga od projektanta i wykonawcy znajomości aktualnych przepisów prawa oraz wytycznych technicznych, a także praktyki w projektowaniu i wykonywaniu robót dociepleniowych. Wiedzę na temat prawidłowego wykonawstwa robót dociepleniowych budynków można znaleźć w wytycznych technicznych opracowanych i wydanych przez ITB, SSO oraz przez producentów systemów dociepleniowych.
Autorzy w artykule używali zamiennie zarówno terminu „ocieplenie” i „docieplenie” ze względu na fakt, iż oba te terminy są stosowane w literaturze przedmiotu (akty prawne, wytyczne).
