Chłód architektury

Hasło „Sybir”, zawarte w nazwie Muzeum, obrazują dwa motywy obecne w projektowanej formie architektonicznej. Jest to wyniesiona dominanta w postaci prostego zimnego metalowego bloku, symbolizującego chłód i pustkę tego rejonu świata, oraz instalacja stalowych słupów otaczających nową część Muzeum, częściowo stary magazyn i rampę kolejową. Są to symboliczne znaki pamięci – pamięci o losach każdego zesłańca, ale też pamięci o masowości i miejscu zsyłek.

Idea powstania ośrodka upowszechniającego wiedzę oraz pamięć o deportacjach nabrała kształtu wraz z pierwszymi pomysłami budowy w Białymstoku Muzeum Pamięci Sybiru. Dziś projekt jest już realizowany. Zakończyły się prace budowlane, których celem było przekształcenie dawnego magazynu wojskowego nr 2 przy ulicy Węglowej w nowoczesne muzeum. Dobiegają także końca prace nad montażem wystawy i wyposażenia obiektu.

Budynek Muzeum Pamięci Sybiru jest ulokowany na terenie przedwojennych polskich magazynów wojskowych, które bezpośrednio przylegają do dawnego brzeskiego traktu kolejowego. Fragment jego torów prowadzi do głównego wejścia i wchodzi do wnętrza budynku. Tuż za bramą zbudowanych przed II wojną światową magazynów wojskowych zaczynała się bocznica kolejowa Dworca Poleskiego. Stąd w latach 1940– 941 oraz w 1944 roku Sowieci deportowali na Sybir mieszkańców Białostocczyzny. Również tutaj w 1943 roku stały pociągi, którymi Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince Żydów z białostockiego getta.

W dwupiętrowym odrestaurowanym magazynie znajdzie się zasadnicza część wystawiennicza, natomiast administracja Muzeum będzie się mieścić w nowym, dobudowanym budynku. Tu również przewidziano sale konferencyjne, sale edukacyjne, restaurację i całe zaplecze magazynowe oraz konserwatorskie Muzeum. Na najniższym poziomie umieszczono strefę poświęconą muzealnym zbiorom. Są tam też magazyny, w których panuje właściwy mikroklimat dostosowany do potrzeb przechowywanych eksponatów. W pomieszczeniach piwnicznych ulokowano również pracownię konserwatorską oraz pracownię digitalizacji zbiorów.

Struktura funkcjonalna całego kompleksu została zbudowana na głównym motywie, jakim jest symboliczna droga.

Postindustrialny przekaz
Wiele współczesnych realizacji muzealnych obiektów świadczy o znaczeniu formy architektonicznej i wykreowanej przestrzeni w przekazie merytorycznych treści związanych z tematyką ekspozycji. Odrębnym zagadnieniem są istniejące historyczne budynki, które z racji zakończenia swojego funkcjonowania i dobrego stanu technicznego często są przeznaczane na funkcje muzealne. Te najczęściej postindustrialne budowle wnoszą swoistą wartość, która może dodatkowo wzbogacić muzealny przekaz. Tak też jest w przypadku Muzeum Pamięci Sybiru. Istniejący budynek wojskowego magazynu w niezmienionej formie stanowi ważny element całego założenia przestrzennego, a poprzez charakterystyczne rampy kolejowe staje się sam w sobie jakby jednym z eksponatów. Pozostawiono w nienaruszonej formie tak charakterystyczną magazynową architekturę i wszystkie autentyczne detale, takie jak stalowe rozsuwane wrota, zakratowane małe otwory okienne. Jest on jednocześnie miejscem przeznaczonym na umieszczenie stałej ekspozycji.

Istniejący budynek wojskowego magazynu w niezmienionej formie stanowi ważny element całego założenia przestrzennego, poprzez charakterystyczne rampy kolejowe staje się sam w sobie jakby jednym z eksponatów.

Symboliczna podróż
Bardzo wydłużona bryła budynku i układ wnętrza stały się pretekstem do nadania znaczenia drogi: nieskończenie długiej drogi, którą musieli przebyć zesłańcy. Nawiązaniem do tej części historii zsyłek jest prosta długa trasa w postaci stumetrowych odcinków, jaką pokonujemy od parkingów przy ul. Węglowej wzdłuż jednej i drugiej strony magazynu, następnie wewnątrz w przyziemiu oraz w kondygnacji piętra. Etap wywózki i drogę na Sybir stanowi ciemna niska przestrzeń parteru starego magazynu. Etap życia na zesłaniu to kontrastująca z parterem, prześwietlona przestrzeń piętra magazynu, z której następuje powrót do współczesności. To symboliczna podróż, gdzie zwiedzający spotkają w przyszłości znaki, eksponaty, przestrzenne formy, informacje związane z Sybirem.
Hasło „Sybir”, zawarte w nazwie Muzeum, obrazują dwa motywy obecne w projektowanej formie architektonicznej. Jest to wyniesiona dominanta w postaci prostego zimnego metalowego bloku, symbolizującego chłód i pustkę tego rejonu świata, oraz instalacja stalowych słupów otaczających nową część Muzeum, częściowo stary magazyn i rampę kolejową. Są to symboliczne znaki pamięci: pamięci o losach każdego zesłańca, ale też pamięci o masowości oraz miejscu zsyłek. Tutaj również zlokalizowano pomnik Bohaterskim Matkom Sybiraczkom autorstwa Ryszarda Piotrowskiego oraz Katarzyny Piotrowskiej. W przyszłości ten symboliczny las słupów może zostać przedłużony na nieczynny wiadukt nad ul. Sienkiewicza, wówczas Muzeum stanie się widocznym, charakterystycznym znakiem miejskiej przestrzeni.
Funkcjonalna struktura całego zespołu umożliwia prosty i czytelny układ zwiedzania ekspozycji muzealnych. Jednocześnie mogą być realizowane w różnej formie wydarzenia towarzyszące z wykorzystaniem forum, sal konferencyjnych, biblioteki, powierzchni do czasowych wystaw tematycznych czy plastycznych.