BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE BUDYNKÓW

Jak poruszać się w gąszczu przepisów, w których zawarte są wymagania w zakresie ochrony przeciwpożarowej Przepisów o zróżnicowanym stopniu szczegółowości, w większości jednak ogólnych, opisowych, często niejednoznacznych, bywa, że wręcz wykluczających się, różnie interpretowanych, a nawet nielogicznych. Gdzie szukać wsparcia podczas projektowania?

Ochrona przeciwpożarowa w polskim systemie prawnym jest regulowana przez szereg aktów prawnych, a w ramach szeroko rozumianego bezpieczeństwa kwestie te uwzględnia już Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej [1]. Należy przywołać tutaj art. 5 Konstytucji, gdzie wskazane jest, że zadaniem Rzeczpospolitej jest ochrona niepodległość i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnienie wolności oraz praw człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwa obywateli.

Odpowiedzialność i podział ról

W ramach szeroko rozumianego bezpieczeństwa ochrona przeciwpożarowa jest jednym z zadań państwa. Ponadto art. 66 Konstytucji daje każdemu z nas prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W końcu Konstytucja wskazuje organy, które są odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego. Przepis art.146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji przypisuje obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego Radzie Ministrów.

Z kolei precyzyjne usankcjonowanie organu właściwego w powyższym zakresie znajdujemy w ustawie o działach administracji rządowej [2], gdzie w art. 29 ust. 1 pkt 5 ochrona przeciwpożarowa jest wymieniona w grupie obejmującej sprawy wewnętrzne. Tym działem administracji kieruje minister właściwy do spraw wewnętrznych i to ten organ jest władny do wydawania aktów wykonawczych w zakresie ochrony przeciwpożarowej w randze rozporządzeń. Należy też podkreślić, że sam termin ochrona przeciwpożarowa, jej realizację oraz nadzór nad nią można opisać na wielu płaszczyznach.

Wieloaspektowość ochrony przeciwpożarowej

W powszechnym przekonaniu termin ochrona przeciwpożarowa jest utożsamiany z działaniami w zakresie likwidacji zagrożeń pożarowych, prowadzeniem akcji ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej, w szczególności przez Państwową Straż Pożarną (PSP). Jest to bowiem jedno z podstawowych zadań, jakie ustawa o PSP nakłada na tę formację. Należy jednocześnie podkreślić, że ustawodawca nie wymienił w pierwszej kolejności tego zadania jako podstawowe dla PSP. Brzmienie przepisu art. 1 ust. 2 pkt 1 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej [3] wskazuje, iż w pierwszej kolejności zadaniem PSP jest rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń. W związku z powyższym wszelkie zadania, które prowadzą do rozpoznania zagrożenia, przygotowania się do ich zwalczania bądź zapobiegania powstawania im powinny mieć pierwszeństwo nad działaniami zmierzającymi do likwidacji zaistniałego zagrożenia. Podkreślenia wymaga sens postawienia przez ustawo-dawcę zadań związanych z szeroko pojętą analizą zagrożeń jako działań pierwszorzędnych i priorytetowych. Logiczne wydaje się, iż na skutek poprawnie realizowanych działań związanych z analizą zagrożeń minimalizujemy ilość działań związanych z likwidacją zdarzeń zagrażających bezpieczeństwu. Działania takie mają również znaczenie przy ograniczaniu wielkości strat, które występują podczas zagrożeń pożarowych oraz wpływają na ułatwienia przy likwidacji tych zagrożeń. Nie można jednak uznać, że działania prowadzone w ramach analizy zagrożeń przez odpowiednie działanie państwa całkowicie zapobiegną występowaniu zagrożeń pożarowych. Takie zdarzenia, w tym zagrożenia pożarowe, były obecne od zawsze i będą dalej, niezależnie od postępu technicznego, który niewątpliwie ma wpływ w wielu wymiarach na ich liczbę czy rodzaj oraz skuteczność ich likwidacji. Samo wystąpienie zagrożenia pożarowego jest często związane z niezachowaniem podstawowych wymagań w zakresie bezpieczeństwa pożarowego. Powodem takiego stanu rzeczy jest często zaniedbanie, nieostrożność bądź niewiedza osób, które doprowadziły do niepożądanego stanu w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Należy podkreślić, że rolą organów państwa nie jest sprawcze zapewnienie bezpieczeństwa pożarowego, w tym np. bezpieczeństwa pożarowego użytkowników danego budynku. Rolą państwa jest określenie zasad bezpieczeństwa pożarowego, wskazanie podmiotów, które w świetle prawa będą odpowiedzialne za zapewnienie takiej ochrony przeciwpożarowej oraz wskazanie sankcji za niewywiązanie się z tej roli.

Kto odpowiada za bezpieczeństwopożarowe budynku?

Podstawową kwestią do dalszych rozważań jest wskazanie podmiotu, który w świetle polskiego porządku prawnego jest obowiązany do zabezpieczenia przed pożarem budynku bądź terenu oraz określenie odpowiedzialności za brak takich działań. W tym zakresie należy przytoczyć przepis art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie przeciwpożarowej [4], którego treść precyzyjnie wskazuje, że „osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające ze środowiska, budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem”.

W ust. 2 ustawodawca wskazuje, że „właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu, a także podmioty, o których mowa w ust. 1, ponoszą odpowiedzialność za naruszenie przepisów przeciwpożarowych w trybie i na zasadach określonych w innych przepisach”. Niekiedy bywa też tak, że ustalenie konkretnego podmiotu odpowiedzialnego za bezpieczeństwo pożarowe w danym obiekcie jest skomplikowane, jednak co do zasady należ przyjąć, że taki podmiot istnieje, a jego działania mają zmierzać do zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego w danym budynku.

Wymagania w zakresie ochrony przeciwpożarowej w budynkach

Spełnienie wymogu zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego należy zrealizować poprzez konkretne działania, które także wymienione są w ustawie [4]. Należą do nich m.in. „przestrzeganie przeciwpożarowych wymagań techniczno budowlanych, instalacyjnych oraz technologicznych; wyposażenie budynku, obiektu budowlanego lub terenu w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice; zapewnienie konserwacji oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie; zapewnienie osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na jego terenie bezpieczeństwa i możliwości ewakuacji; przygotowanie budynku, obiektu budowlanego lub terenu do prowadzenia akcji ratowniczej; zapoznanie pracowników z przepisami przeciwpożarowymi; ustalenie sposobów postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia”. Należy także zaznaczyć, że z ustawy prawo budowlane [5] wynika istotna rola zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego, która wśród wymagań podstawowych wymieniona jest na drugim miejscu zaraz po nośności i stateczności konstrukcji budynku. Zapisy ustawy w tym zakresie wynikają bezpośrednio z treści rozporządzenia Parlamentu Europejskiego [6], który to przepis wymaga, aby obiekty budowlane jako całość oraz ich poszczególne części nadawały się do użycia zgodnie z ich zamierzonym zastosowaniem, przy czym należy w szczególności brać pod uwagę zdrowie i bezpieczeństwo osób mających z nimi kontakt przez cały cykl życia tych obiektów. Przy normalnej konserwacji obiekty budowlane muszą spełniać 7 wymagań podstawowych przez gospodarczo uzasadniony okres użytkowania, przy czym w interesującym nas aspekcie wymaga się, by obiekty budowlane były zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby w przypadku wybuchu pożaru: „nośność konstrukcji została zachowana przez określony czas; powstawanie i rozprzestrzenianie się ognia i dymu w obiektach budowlanych było ograniczone; rozprzestrzenianie się ognia na sąsiednie obiekty budowlane było ograniczone; osoby znajdujące się wewnątrz mogły opuścić obiekt budowlany lub być uratowane w inny sposób; uwzględnione było bezpieczeństwo ekip ratowniczych”.

Analizując przepisy, w których zawarte są wymagania w zakresie ochrony przeciwpożarowej, możemy zauważyć, że większość wymagań ma charakter ogólny, opisowy. Przepisy te nie definiują celu, jakiemu ma służyć dane rozwiązanie techniczne (z nielicznymi wyjątkami), a jedynie wskazują na obowiązek jego stosowania. Poziom szczegółowości tych przepisów jest zróżnicowany i w wybranych przypadkach, np. gdy mamy do czynienia z budynkami, w których skutki pożaru byłyby tragiczne, przykładowo budynki ZL II, a więc obiekty przeznaczone przede wszystkim dla osób o ograniczonej zdolności poruszania się lub z grupy wysokościowej WW, a więc budynków najwyższych, stawiane wymagania są bardziej restrykcyjne, a do tego bardziej szczegółowo opisane. Generalnie jednak, pomimo szczegółowości zapisów, przepisy ciągle mają charakter ogólny, bo w większości przypadków nie narzucają stosowania konkretnego rozwiązania materiałowego, ale konieczność spełnienia pewnych kryteriów.

Wymogi w zakresie ochrony przeciwpożarowej w budynkach są zawarte w konkretnych aktach prawnych. Do takich zaliczamy w szczególności: rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [7], rozporządzenie w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów [8] oraz rozporządzenie w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę i dróg pożarowych [9]. Opierając się na tych trzech aktach prawnych, jesteśmy w stanie sprecyzować wymagania w zakresie ochrony przeciwpożarowej, jakie powinien spełniać dany budynek. Oprócz wspomnianych przepisów możemy wyróżnić szereg aktów prawnych, w których zawarty jest niewielki fragment dotyczący spraw ochrony przeciwpożarowej.

Przypadki szczególne zależne od przeznaczenia obiektu

Jako przykład można podać przepisy do- tyczące warunków lokalowych, jakie powinny zostać spełnione w miejscach, w których prowadzone są kluby dziecięce czy punkty przedszkolne. Przepisy rozporządzenia w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania [10] i rozporządzenia w sprawie wymagań lokalowych oraz sanitarnych, jakie musi spełniać lokal, w którym ma być prowadzony żłobek lub klub dziecięcy [11], w większości dotykają innych kwestii niż tych związanych z ochroną przeciwpożarową, jednak w niewielkiej części wskazują na szczególne wymagania dotyczące ochrony przeciw- pożarowej. Mieszczą się one w zakresie wyposażenia lokalu w odpowiednie gaśnice, zapewnienie określonej ilości wyjść ewakuacyjnych z lokalu czy obowiązku lokalizacji takich punktów na parterze budynku. Wymogi w tym zakresie nie są zawarte w przepisach ogólnych dotyczących ochrony przeciwpożarowej i stanowią ich uzupełnienie odnoszące się do konkretnego przypadku zastosowania.

Podobnie w przypadku, gdy mamy do czynienia z obiektami występującymi mniej powszechnie, takimi jak bazy i stacje paliw płynnych, obiekty metra, budowle rolnicze czy drogowe obiekty inżynierskie. Z uwagi na specyfikę ww. obiektów wszystkie wymogi, w tym te w zakresie bezpieczeństwa pożarowego, opisane są szczegółowo w odrębnych aktach prawnych [17], [18]. [19], [20], dopasowując się do specyfiki budowli. Akty te są dedykowane jedynie tej wąskiej kategorii obiektów. Przy czym każdy z tych aktów prawnych zawiera dział stricte poświęcony warunkom bezpieczeństwa pożarowego w tych szczególnych obiektach.

Warunki Techniczne – kluczowy akt prawny w projektowaniu zapewniającym bezpieczeństwo pożarowe

Z budowlanego punktu widzenia kluczowym aktem prawnym w zakresie bezpieczeństwa pożarowego dla projektanta jest rozporządzenie [7], w szczególności dział VI. Akt ten określa m.in podstawowe definicje wykorzystywane na potrzeby rozporządzenia oraz wskazuje podział budynków na 4 grupy wysokości (N – niskie, ŚW – średniowysokie, W – wysokie i WW – wysokościowe). Ważny w kontekście rozważań jest podział budynków ze względu na sposób ich użytkowania. Zgodnie z kryteriami zawartymi w rozporządzeniu możemy podzielić budynki na mieszkalne, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej charakteryzowane kategorią zagrożenia ludzi (ZL). Wyróżniamy też budynki produkcyjne i magazynowe określane jako PM oraz inwentarskie, służące do hodowli inwentarza, oznaczone IN.

W grupie budynków ZL możemy wyróżnić pięć kategorii: ZL I – zawierające pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami, a nieprzeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się; ZL II – przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, takie jak szpitale, żłobki, przedszkola, domy dla osób starszych; ZL III – użyteczności publicznej, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II; ZL IV – mieszkalne oraz ZL V – zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II. Natomiast podział kategorii PM jest zrealizowany poprzez występującą w pomieszczeniu gęstość obciążenia ogniowego. Możemy wyróżnić budynki PM, gdzie występujące obciążenie ogniowe jest mniejsze od 500 MJ/m². W takim przypadku wymagania w zakresie ochrony przeciwpożarowej są najniższe. Najbardziej restrykcyjne wymagania występują w budynkach PM, gdzie projektowane obciążenie ogniowe będzie większe niż 4000 MJ/m² oraz będzie występowało pomieszczenie zagrożone wybuchem.

Szczególną uwagę należy zwrócić również na to, kiedy rozporządzenie należy stosować w kontekście wymagań dotyczących ochrony przeciwpożarowej. Co do zasady rozporządzenie to dotyczy przypadków projektowania budynków. Podkreślenia wymaga tu fakt, że wymagania w zakresie bezpieczeństwa pożarowego są w tym akcie prawnym traktowane ze szczególną atencją i mogą być także obowiązujące względem budynków istniejących, w których stwierdzony zostanie stan zagrożenia życia ludzi. Na to bezpośrednio wskazuje nam przepis art. 207 ust. 2, gdzie jest mowa o tym, że przepisy rozporządzenia dotyczące bezpieczeństwa pożarowego, wymiarów schodów, o których mowa w § 68 ust. 1 i 2, a także oświetlenia awaryjnego, o którym mowa w § 181, stosuje się, z uwzględnieniem § 2 ust. 2, również do użytkowanych budynków istniejących, które na podstawie przepisów odrębnych uznaje się za zagrażające życiu ludzi. Warto nadmienić że te odrębne przepisy [8] zawierają otwarty katalog warunków, które w przypadku stwierdzenia ich występowania w budynku pozwalają nam kwalifikować go jako zagrażający życiu ludzi. Przy czym należy zwrócić uwagę, że kryteria te dotykają problematyki bezpiecznej ewakuacji. Z kolei te wymagania w sposób szczegółowy zawarte są w przepisach warunków technicznych.

Klasy odporności pożarowej budynków

Niejako miarą restrykcji w zakresie wymagań przeciwpożarowych jest przyporządkowanie danemu budynkowi klasy odporności pożarowej. Ten parametr determinuje wartość odporności ogniowej poszczególnych elementów budynku. Głównym kryterium w zakresie określania klasy odporności pożarowej (mamy 5 klas od A do E) dla budynków ZL jest wysokość, liczba kondygnacji i kategoria zagrożenia ludzi. Natomiast w budynkach PM tym kryterium będzie wysokość oraz przewidywane obciążenie ogniowe. Najwyższa klasa odporności pożarowej A jest przewidziana dla budynków WW (ZL) z wyjątkiem budynków mieszkalnych, gdzie przepisy dopuszczają zaprojektowanie takiego budynku w klasie B. Odnosząc się do budynków PM, klasa A odporności pożarowej jest wymagana dla obiektów, w których projektowana gęstość obciążenia ogniowego jest większa niż 4000 MJ/m² bez względu na wysokość budynku, przy czym nie można budować przy takim obciążeniu ogniowym budynków wyższych niż średniowysokie.

Klasy odporności ogniowej elementów budynku

Konsekwencją przyjęcia odpowiedniej klasy odporności pożarowej budynku jest właściwe przyporządkowanie klasy odporności ogniowej poszczególnym elementom budynku. Projektując budynek w klasie A odporności pożarowej, trzeba respektować najbardziej wyśrubowane wymagania w zakresie odporności ogniowej elementów budynku. Odpowiednio dla budynku zaliczanego do klasy E odporności pożarowej elementy te będą, przynajmniej teoretycznie, zwolnione z wymagań dotyczących odporności ogniowej. Klasy odporności ogniowej elementów związane są zarówno z czasem działania na element pożaru standardowego, wyrażonym w minutach (np. 30, 60, 120 czy 240), jak i kryteriami odporności ogniowej, wśród których najpowszechniej wymagana jest nośność ogniowa R, szczelność ogniowa E oraz izolacyjność ogniowa I. Kryteria te są szczegółowo opisane w normie klasyfikacyjnej [12].

Określenie palności materiału

Kolejnym ważnym elementem jest określenie palności materiału z uwagi na fakt występowania przepisów w rozporządzeniu [7], które nie pozwalają na stosowanie w wybranych przypadkach materiałów palnych np. w oddzieleniach przeciwpożarowych zgodnie z § 232 [7]. Kwestie palności, ale i innych określeń (np. trudno zapalny, niekapiący) stosowanych w rozporządzeniu [7] opisane są w załączniku 3, w którym przypisano je do Euroklas wg normy klasyfikacyjnej [13].

Wymagań z zakresu rozprzestrzeniania ognia, wentylacji pożarowej, ewakuacji, stref pożarowych szukaj w warunkach technicznych

Z innych istotnych zagadnień rozporządzenie [7] przedstawia wymagania z zakresu rozprzestrzeniania ognia, wentylacji pożarowej, ewakuacji, stref pożarowych i wielu innych, mających wpływ na bezpieczeństwo pożarowe budynków, przy czym, tak jak wspomniano, przepisy te mają w większości charakter ogólny.

Współpracuj z rzeczoznawcą

Żeby przedstawić zindywidualizowane wymagania z zakresu bezpieczeństwa pożarowego dla konkretnego budynku, niezbędna jest współpraca z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. Rzeczoznawca taki nie zawsze ma komfort precyzyjnego określenia wymagań z uwagi na fakt niejednoznaczności wielu zapisów, bywa, że wręcz przepisów wykluczających się, które potrafią być bardzo różnie interpretowane przez różnych specjalistów. Bardzo pomocne w takim wypadku jest stanowisko Komendy Głównej PSP, która od czasu do czasu wydaje swoje wyjaśnienie do przepisów, powszechnie uważane potem za obowiązujące. Niestety nie jest to proces samoistny, więc każdorazowo wymaga wystąpienia z takim zapytaniem i oczekiwania na udzielenie pisemnej odpowiedzi.

Bardzo pomocne są w takim przypadku wyjaśnienia KG PSP do konkretnych przypadków i rozwiązań w zakresie ochrony przeciwpożarowej wydane w ramach odpowiedzi udzielanej podmiotom indywidualnym. Zbiór takich wyjaśnień stanowi istotną pomoc zarówno dla projektantów, jak i rzeczoznawców ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. Wieloletnia praktyka pokazała, że wskazane wyjaśnienia mają w przeważającej części charakter wiążący dla organów uczestniczących w procesie budowlanym, w szczególności dla organów Państwowej Straży Pożarnej.

Odnosząc się do współpracy z rzeczoznawcą, można stwierdzić, że pozwala ona często na uniknięcie kontrowersyjnych bądź błędnych rozwiązań projektowych. Mogą one powstać na skutek nieprawidłowej interpretacji przepisów techniczno-budowlanych, które na pierwszy rzut oka wydają się jasne. Jaskrawym przykładem może być zapis zawarty w warunkach technicznych o dopuszczeniu ewakuacji do odrębnej strefy pożarowej. Przy czym wymóg ten trzeba czytać łącznie z wyrażeniem zawartym w ww. przepisie brzmiącym: „w bezpieczne miejsce”. To z kolei przekłada się na to, że z sąsiedniej strefy pożarowej, do której prowadzimy ewakuację, powinna być możliwość wyjścia na zewnątrz budynku. A więc zaprojektowanie swoistej „komory przetrwania”, z której nie ma możliwości ewakuacji w przypadku pożaru w strefie, z której prowadzimy ewakuację, nie jest traktowane jako miejsce bezpieczne. Wielokrotnie zdarzało się, że zapis ten był błędnie interpretowany, a rozwiązania projektowe przewidywały m.in. ewakuację do przestrzeni, z której nie było innych dróg ewakuacji.

Projektancie, edukuj się

Częste zmiany przepisów nie ułatwiają życia projektantom, dlatego też cenną inicjatywą jest publikowanie przez ekspertów referatów i artykułów omawiających przepisy, które są poddane dyskusji na forum publicznym. Bardzo znaczącą rolę w tym zakresie odgrywają wszelkie inicjatywy Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Pożarnictwa (SITP), które współpracując z PSP, omawia najbardziej istotne dla środowiska zagadnienia. Przykładem takiego działania była konferencja (31.03.2021 r.) Oddziału Stołecznego SITP przy Komendzie Głównej PSP pt. Rozwiązywanie trudnych problemów ochrony przeciwpożarowej – aspekty inżynierskie i formalne, podczas której zostały omówione m.in. ostatnie zmiany w ustawie prawo budowlane, przepisach wykonawczych dotyczących zakresu i formy projektu budowlanego, rozwiązania zamienne w zakresie ochrony przeciwpożarowej czy zapisy rozporządzenia w sprawie wymagań w zakresie ochrony przeciwpożarowej, jakie mają spełniać obiekty budowlane lub ich części oraz inne miejsca przeznaczone do zbierania, magazynowania lub przetwarzania odpadów. Podobną rolę odegrały liczne publikacje po ostatniej zmianie rozporządzenia [7], wśród których można wymienić m.in. opracowania [14–16].

Jak wspomniano, nie wszystkie przepisy rozporządzenia [7] są proste w interpretacji, a bywają i takie, które wydają się nielogiczne. Dla zobrazowania tematu zostaną omówione trzy z nich.

Case study czyli wiedza praktyczna

1. HALA

Pierwszy przypadek dotyczy hali w klasie odporności pożarowej E, dla której zgodnie z § 216 nie stawia się wymagań w zakresie odporności ogniowej dla głównej konstrukcji nośnej, konstrukcji dachu, przekrycia dachu czy ścian zewnętrznych lub wewnętrznych. Tymczasem § 219 mówi: „Przekrycie dachu o powierzchni większej niż 1000 m² powinno być nierozprzestrzeniające ognia, a pal- na izolacja cieplna przekrycia powinna być oddzielona od wnętrza budynku przegrodą o klasie odporności ogniowej nie niższej niż RE 15”. Abstrahując od konieczności ustalenia, czym jest przekrycie dachu, a czym przegroda, bo wbrew pozorom w normach występują różne wersje tych definicji, warto się zastanowić, na czym ten dach będzie się opierał. Skoro od ścian czy słupów nie jest wymagana nośność ogniowa, to trzeba założyć, że spełnienie § 219 będzie wymagało od dachu umiejętności lewitacji w sytuacji ogniowej, co oczywiście jest niemożliwe. Tym samym pomimo braku wymagań w § 216 w zakresie odporności ogniowej takie wymagania trzeba postawić i zapewnić podparciu dachu nośność ogniową min. R 15. Przypadek ten pokazuje jednocześnie, że pomimo bezproblemowego spełnienia wymagań dla hali o powierzchni mniejszej niż 1000 m² w przypadku hali o większej powierzchni i palnej izolacji implikowane są zmiany w innych przepisach. Praktyka projektowa niestety nie jest w tym zakresie konsekwentna i częściej uwzględniany jest wyłącznie literalny zapis przepisu, a nie przepis oraz prawa fizyki związane z grawitacją.

W tym miejscu należy podnieść jeszcze jedną kwestię związaną z samym oddzieleniem palnej izolacji cieplnej przekrycia. Jak wskazano, przepis określa, że takie oddzielenie powinno być zrealizowane poprzez przegrodę o klasie RE 15, przy czym nie wskazuje się, że ma to być przegroda wykonana z materiału niepalnego. W związku z powyższym jak postąpić w przypadku, gdy izolację cieplną przekrycia stanowi palny rdzeń płyty warstwowej, której klasa odporności ogniowej wynosi RE 15? Czy w takiej sytuacji na- leży przewidzieć dodatkowe oddzielenie tej płyty warstwowej kolejną płytą, która posiada parametr nie niższy niż RE 15? Czy stan taki, gdy palną izolację przekrycia oddzielamy również palnym elementem, ale posiadającym klasę RE 15, jest zgodny z literą prawa? Należy jednak pamiętać, że płyta warstwowa występuje jako element nierozdzielny, gdzie rdzeń i okładziny blachy są ze sobą połączone na stałe, więc nie można jej rozpatrywać jak typowego dachu warstwowego, np. na blasze trapezowej, na której układa się izolację termiczną i wodochronną.

2.SCHODY

Ten przypadek dotyczy wymagań z zakresu odporności ogniowej stawianych schodom. § 249 ust. 3. Brzmi: „Biegi i spoczniki schodów oraz pochylnie służące do ewakuacji powinny być wykonane z materiałów niepalnych i mieć klasę odporności ogniowej co najmniej: 1)w budynkach o klasie odporności pożarowej A, B i C – R 60; 2) w budynkach o klasie odporności pożarowej D i E – R 30”.

Wymaganie w zakresie odporności ogniowej stawiane typowym biegom i spocznikom schodów służących do ewakuacji można określić jako co najmniej niejednoznaczne. Wiąże się to z rozbieżnymi wymaganiami stawianymi konstrukcji i warunkom ewakuacji prowadzonej po tej konstrukcji. Oznaczenie R 60 jednoznacznie sugeruje, że mamy do czynienia z oddziaływaniem standardowym temperatura–czas, a to oznacza, że w 30. minucie mamy do czynienia z temperaturą ~840°C, natomiast w 60. minucie z temperaturą ~945°C. Zakładając, że ważniejszą funkcją schodów jest ich funkcja ewakuacyjna, a nie nośna (np. R 60), należy liczyć się z koniecznością utrzymania, przynajmniej w początkowej fazie pożaru, kiedy prowadzona jest ewakuacja, warunków ją umożliwiających. Wartości graniczne przyjmowane w literaturze mówią o nadmiernym przekroczeniu stężenia gazów toksycznych, np. CO >700 ppm, CO₂ >5% obj., przekroczeniu dopuszczalnej podsufitowej warstwy dymu – wysokość przestrzeni wolnej od dymu <1,8 m (2,0 m), spadek widzialności znaków ewakuacyjnych, zbyt wysoka temperatura lub promieniowanie cieplne – temperatura >60°C. Oznacza to, że albo w przestrzeni schodów jest możliwa ewakuacja, albo temperatura jest zbyt wysoka i nie jest ona prowadzona, co oznacza brak obciążeń użytkowych działających na schody, a jak wiemy, nośność ogniowa jest powiązana z działającymi obciążeniami. Inaczej rzecz ujmując, albo mamy możliwość ewakuacji i związane z nią obciążenia przy braku wysokich temperatur, więc nie są potrzebne wymagania z zakresu nośności ogniowej, albo nie ma możliwości ewakuacji i nie ma obciążeń działających na schody, przy czym mamy temperatury pożarowe, więc mamy do czynienia w zasadzie z elementem bez nośności ogniowej, co najwyżej z elementem samonośnym. Trochę przypomina to spełnienie jednocześnie dwóch wykluczających się warunków.

Niezależnie w tym wypadku należy rozważyć również bezpieczeństwo ekip ratowniczych, które z uwagi na indywidualne środki ochrony ratowników mogą przebywać w środowisku, w którym ewakuujący się by nie przetrwali, oraz pracę statyczną budowli, gdzie schody poza funkcją komunikacyjną mogą pełnić np. również funkcję usztywniającą, wpływającą na stateczność konstrukcji.

3. MATERIAŁY PALNE I ROZPRZE- STRZENIANIE OGNIA, ZABEZPIECZE- NIA OGNIOCHRONNE

Ostatni przykład dotyczy stosowania materiałów palnych i związanego z tym rozprzestrzeniania ognia. Powszechnie uważa się, że ze względów pożarowych lepiej jest stosować materiały niepalne. W zakresie wpływu na rozwój pożaru takie stwierdzenie wydaje się uzasadnione, natomiast z punktu widzenia bezpieczeństwa pożarowego budynku już nie zawsze. Przykładowo stal jest materiałem niepalnym, ale mimo tego bardzo szybko traci nośność w sytuacji ogniowej, szybko się nagrzewa i deformuje, więc trzeba ją zabezpieczać ogniochronnie. Taki sam element wykonany z drewna, np. słup, pomimo swojej palności zachowuje się dużo stabilniej, nie deformuje się i charakteryzuje się bez zabezpieczenia ogniochronnego dużo wyższą odpornością ogniową od elementu stalowego. Chcąc zabezpieczyć element stalowy przed działaniem temperatur pożarowych, przy zastosowaniu pęczniejących systemów powłokowych natrafia- my na kolejny problem. Mało kto zwraca na to uwagę, ale tego typu zestawy malarskie są palne. Z uwagi na rodzaj rozcieńczalnika mamy farby na bazie rozpuszczalników, które stosuje się najczęściej w warunkach korozyjności środowiska C3 do C4 i taki zestaw charakteryzuje się najczęściej klasą reakcji na ogień D-s2,d0, a więc wyrób palny, łatwo zapalny lub na bazie wody o przeznaczeniu do środowiska korozyjności C1 do C2, i tu większość wyrobów charakteryzuje się klasą reakcji na ogień B-s1,d0, a więc wyrób co prawda niezapalny, ale jednocześnie nie niepalny, co teoretycznie wyklucza go ze stosowania w miejscach, gdzie jest wymóg stosowania materiałów niepalnych. Oczywiście tak się nie dzieje i maluje się takimi zestawami np. stalowe biegi i spoczniki, niemniej jednak literalnie interpretując przepisy, jest to niezgodne z nimi. Nieco inaczej jest w przypadku rozprzestrzeniania ognia. W przypadku tej cechy zestaw „na wodzie” jest nierozprzestrzeniający ognia, natomiast zestaw „na rozpuszczalniku” rozprzestrzenia ogień, co w zasadzie wyklucza go ze stosowania zgodnie z § 216 p. 2. Bywa, że w takich przypadkach stosuje się nadinterpretację z Załącznika 3 [7], kiedy to za elementy nierozprzestrzeniające ognia uznaje się te stanowiące wyrób o klasie reakcji na ogień zgodnie z [13]: A2-s1, d0; A2-s2, d0; A2-s3, d0; B-s1, d0; B-s2, d0 oraz B-s3, d0, przy czym warstwa izolacyjna elementów warstwowych powinna mieć klasę reakcji na ogień co najmniej E. Traktując powłoki malarskie jako izolację, którą z technicznego punktu widzenia są, wszystko może się wydawać w porządku, o ile ktoś nie zacznie zastanawiać się, jaka była intencja legislatora tworzącego przepis. Logika wskazuje, że miał on na myśli stosowanie izolacji palnych czymś przykrytych, co zapewni odpowiednia klasę reakcji na ogień, a nie narażonych na bezpośrednie działanie ognia, z jakim mamy do czynienia w omawianym przypadku. Potwierdza to wymaganie stawiane przegrodzie, więc taka nadinterpretacja przepisu jest błędna. Warto wziąć pod uwagę również oddziaływania podczas poszczególnych badań przy wyznaczaniu konkretnych właściwości. W przypadku określania klasy reakcji na ogień dla klas B, C i D korzysta się z metody zwanej SBI, czyli pojedynczy płonący przedmiot oraz badania zapalności małym płomieniem, gdzie oddziaływania termiczne są generalnie niższe, charakterystyczne dla pożaru nierozwiniętego, przy czym na próbkę działa płomień, niż w przypadku badań odporności ogniowej dla pożaru standardowego, a więc pełnego rozgorzenia, gdzie na próbkę działa temperatura. Mechanizm działania farb pęczniejących wymusza możliwość spęcznienia i powstania rodzaju szkieletu, który tak spęczniałą warstwę utrzyma, zapewniając odpowiednią izolację termiczną dla chronionej powierzchni, a w konsekwencji bezpieczeństwo pożarowe. Produkty spalania oceniane w metodzie SBI powstają przede wszystkim w początkowej fazie i po teoretycznym spęcznieniu powłoki, które odbywa się przykładowo w temperaturze 200– 250°C, powinny już być znacznie mniejsze, przy czym należy pamiętać, że bezpośrednie działanie płomienia powoduje zapalenie powłoki, ale już nie zawsze spęcznienie, do którego potrzebna jest odpowiednia temperatura oraz niczym nieograniczona przestrzeń. Wydaje się więc, że jest zdecydowanie więcej potencjalnych zysków ze stosowania takich zabezpieczeń ogniochronnych niż strat i dlatego warto popatrzeć na zagadnienie z szerszej, a nie wyłącznie jednowymiarowej perspektywy.

Omówione zagadnienia stanowią wstęp do cennego dodatku branżowego w miesięczniku „Builder”, dotyczącego wybranych zagadnień z zakresu bezpieczeństwa pożarowego budynków.

Literatura:

1 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
2. Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz.U. z 2020 r., poz. 1220 z późn. zm.).
3. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. z 2020 r., poz. 1123 z późn. zm.).
4. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2020 r., poz. 961 z późn. zm.).
5. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 2020 r., poz. 1333 z późn. zm.).
6. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (EU) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG (Dz.U. UE 4.4.2011 L88).
7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 r., poz. 1065 z późn. zm.).
8. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. nr 109, poz. 719 z późn. zm.).
9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz.U. nr 124, poz. 1030).
10. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2017 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz.U. z 2020 r., poz. 1520).
11. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 lipca 2014 r. w sprawie wymagań lokalowych i sanitarnych jakie musi spełniać lokal, w którym ma być prowadzony żłobek lub klub dziecięcy (Dz.U. z 2019 r. poz. 72).
12. PN-EN 13501-2:2016-07 Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków Część 2: Klasyfikacja na podstawie badań odporności ogniowej, z wyłączeniem instalacji wentylacyjnej.
13. PN-EN 13501-1:2019 Klasyfikacja wyrobów budowlanych i elementów budynków – Część 1: Klasyfikacja na podstawie wyników badań reakcji na ogień.
14. Burda M. i in. (2018) Wpływ zmian w przepisach techniczno-budowlanych na proces budowlany. Część 1. „Materiały Budowlane” 2018 nr 7, s. 2–5.
15. Krupa R. i in. (2018) Wpływ zmian w przepisach techniczno-budowlanych na proces budowlany. Część 2. „Materiały Budowlane” 2018 nr 10, s. 135–139.
16. Kubica P. i in. (2018) Wpływ zmian w przepisach techniczno-budowlanych na proces budowlany. Część 3. „Materiały Budowlane” 2018 nr 11, s. 46–49.
17. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz.U. z 2014 r., poz. 1853 ze zm.).
18. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa I Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz.U. z 2014 r., poz. 81 ze zm.).
19. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 czerwca 2011 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane metra i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 144, poz. 859 ze zm.).
20. Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (Dz.U. nr 63, poz. 735 ze zm.).