TECHNOLOGIA PREFABRYKACJI a forma architektoniczna

Podejmując próbę zestawienia i porównania kilku współczesnych polskich realizacji, w technologii prefabrykowanej, o funkcji mieszkaniowej oraz edukacyjnej, autorzy odpowiadają na pytanie, czy – i jeżeli tak, to w jakim stopniu – prefabrykacja może determinować wyraz architektoniczny obiektu.

Budownictwo prefabrykowane charakteryzuje się powtarzalnością i modularnością. Charakterystyczna jest zwykle ściśle zdefiniowana, zrytmizowana siatka konstrukcyjna. Historycznie wizualne cechy technologii prefabrykowanej wpływały bardzo mocno także na elewacje oraz stanowiły nie tylko o logice rzutu, ale także o całym wyrazie architektonicznym obiektu. Za przykład posłużyć mogą klasyczne wielkopłytowe bloki mieszkalne, w których skromny rysunek elewacji tworzyły styki betonowych paneli, czy modularny Habitat 67 Moshe Safdiego, którego trójwymiarowe moduły są czytelne w bryle obiektu. We współczesnych realizacjach cechy technologii prefabrykowanych nie wybrzmiewają już tak silnie w formie architektonicznej budynków i bez znajomości szczegółów konstrukcyjnych trudno rozpoznać w nich „na pierwszy rzut oka” obiekty prefabrykowane. Niniejszy tekst podejmuje próbę zestawienia i porównania kilku współczesnych polskich realizacji o funkcji mieszkaniowej oraz edukacyjnej. Wszystkie zostały wykonane w technologii prefabrykowanej. Analiza przykładów ma pomóc w odpowiedzi na pytanie, czy – i jeżeli tak, to w jakim stopniu – prefabrykacja może determinować wyraz architektoniczny obiektu.

Niedoceniony potencjał

Rozważania na ten temat wydają się mieć zasadnicze znaczenie u progu „po- wrotu do łask” technologii prefabrykowanych w architekturze. Mimo już co naj- mniej kilkuletniej dyskusji w środowisku projektantów i wykonawców o za- stosowaniu nowoczesnych technologii prefabrykowanych wciąż mit „wielkiej płyty” zdaje się ją determinować, tym samym spowalniając powszechne stoso- wanie tego typu rozwiązań.

I jakkolwiek wszelkie generalizowanie nie jest wskazane, technologie pre- fabrykowane niosą ze sobą potencjał godny rozważenia, który może znacząco wpływać na jakość architektury. Do przypisywanych prefabrykacji zalet nale- żą między innymi: możliwość szczegółowego zaplanowania całego procesu bu- dowlanego, a także całego cyklu życia budynku, związana z tym kontrola kosz- tów i zużytych zasobów, skrócenie czasu wznoszenia obiektu na placu budowy, uniezależnienie  procesu  budowy  od  warunków  pogodowych,  lepsza  jakość komponentów budowlanych wyprodukowanych w kontrolowanych warunkach zakładu  przemysłowego,  korzyści  prośrodowi- skowe (w tym mniejsza ilość odpadów w po- równaniu  z  technologiami  tradycyjnymi).  Jed- nocześnie  prefabrykacja  jest  wymieniana w kontekście relatywnie taniego budownictwa mieszkaniowego jako odpowiedź na niekończą- cy się (w Polsce definiowany i dyskutowany „od zawsze”) kryzys mieszkaniowy – brak mieszkań o odpowiednim standardzie i w możliwe przy- stępnej cenie.

Obalamy mity

Wśród wymienionych korzyści kwestia este- tyczna nie zaistniała. Wydaje się wciąż dysku- syjna. Wspomniany mit „wielkiej płyty” niesie za sobą przekonanie, że architektura prefabry- kowana musi być mało atrakcyjna, monotonna, przytłaczająca  swą  powtarzalnością.  Autorzy mają nadzieję, że pokazane przykłady częścio- wo to przekonanie zmienią lub przynajmniej zo- biektywizują  podejście  do  realizacji  prefabry- kowanych, ukazując cały wachlarz możliwych rozwiązań formalnych.

CASE STUDY

Budynek przy ulicy Sprzecznej 4 w Warszawie, proj. BBGK Architekci

Budynek przy ulicy Sprzecznej 4 to już niemalże  „klasyk”  przywoływany  w  każdej  prawie dyskusji i każdym artykule o nowoczesnej prefabrykacji w Polsce. Tym niemniej lub może właśnie dlatego nie można go pominąć. Powstał w latach  2015–2017,  został  wzniesiony w technologii współczesnej „wielkiej płyty” (betonowe płyty ścienne i stropowe) i jest – jak twierdzą jej autorzy – „wizytówką oraz realizacją pełnego potencjału w tym systemie budowania”. Elewacja budynku z betonowych płyt barwionych w masie ma kolor nawiązujący do ceglanych praskich kamienic. Od wewnętrznej strony kwartału i na elewacjach bocznych ciemnoczerwone ściany urozmaicone są kontrastowymi jasnymi płytami balkonów, ciemniejszymi fragmentami obramowań okiennych i dużymi przeszkleniami. Elewacja frontowa zdominowana jest przez trójkątne loggie (wynik zabiegu projektowego – „kompromisu” pomiędzy kierunkiem pierzei ulicy a ogólnym kształtem działki w głębi kwartału), które urozmaicają elewację grą światłocienia.

Budynek „nie ukrywa”, w jakiej technologii został wzniesiony – granice poszczególnych płyt są widoczne w rysunku elewacji.

Dom na Sprzecznej udowadnia, że twórcza interpretacja technologii wielkopłytowej jest możliwa, choć należy zwrócić uwagę, że optymalizacja kosztów nie była w niej dominującym założeniem.

Osiedle przy ulicy Okólnej w Toruniu, proj. S.A.M.I. ARCHITEKCI

Osiedle przy ulicy Okólnej w Toruniu to jedna z inwestycji programu Mieszkanie+. Technologia prefabrykowana została tu wybrana zapewne ze względu na możliwe szybkie tempo realizacji oraz optymalizację kosztów. Domy mają prostą formę, a ich rysunek stanowią betonowe płyty uzupełnione prefabrykowanymi balkonami. Budynki są białe lub w ceglanym kolorze.

Niewielka skala obiektów (4 kondygnacje) i osiedla (8 budynków) oraz skromna, ale interesująca architektura wydają się tym, co powinno charakteryzować dostępne cenowo i dobre jakościowo mieszkania.

Przedszkole pasywne w Podkowie Leśnej, zespół projektowy: Bjerg Arkitektur Polska, Mateusz Płoszaj-Mazurek, Jędrzej Zagajewski, Karol Gniazdowski, Jolanta Majchrowicz, Filip Posiak, Klaudia Szczepanowska

Przykładem pełnej prefabrykacji w formie modułowej jest Przedszkole pasywne w Podkowie Leśnej. Z jednej strony elewacja budynku cechuje się powtarzalnością  i pewną rytmiką. Architekci zdecydowali się wykorzystać strukturę zacieniającą do stworzenia unikatowego wyrazu fasady. Osiągnięto w ten sposób ażurowy charakter budynku, stapiając architekturę z naturalnym otoczeniem, jednocześnie regulując nasłonecznienie i chroniąc obiekt przed przegrzewaniem w lecie. Wymiary elementów zacieniających zostały dobrane w ten sposób, aby w lecie odcinać dostęp promieni słonecznych, a w zimie pozwalać im na wpadanie do wnętrza budynku.

Jednak patrząc na ten obiekt, trudno doszukiwać się podziału na moduły, z których został zbudowany. Budynek został wykonany w technologii wykorzystującej prefabrykaty o konstrukcji stalowej, co pozwoliło na bardzo szybką realizację – w czasie krótszym niż 12 miesięcy.

Dobór technologii odpowiada także za wysoką jakość wykonania – i wysoką szczelność. Przekłada się to również na obniżenie zapotrzebowania na energię.

Budynek przedszkola został zaprojektowany dla ponad stu dzieci, które korzystają z 7 sal przedszkolnych i żłobkowych. Dodatkowo dwie z sal podzielone zostały za pomocą składanej ściany, co pozwala na aranżację większej przestrzeni  w  przypadku  wystąpienia  takiej  potrzeby. Centralnym elementem koncepcji stał się dziedziniec, na którym zostało posadzone drzewo. To właśnie wokół tej przestrzeni ułożony jest plan całego budynku.

Żłobek energooszczędny w Namysłowie, zespół projektowy: Bjerg Arkitektur Polska. Martyna Rudzka, Mateusz Płoszaj-Mazurek, Jędrzej Zagajewski, Karol Gniazdowski, Maria Bjerg Nørkjær, Søren Riis Dietz

Żłobek w Namysłowie powstał z ekologicznych, energooszczędnych i trwałych prefabrykatów drewnianych. W wypadku tego budynku prefabrykacja została zrealizowana na poziomie elementów ścian.

Koncepcja budynku łączyła w sobie standardy certyfikacji Active House i Passive House. Kompaktowa, dobrze ocieplona bryła została skierowana w stronę południową, aby maksymalnie wykorzystać energię ze słońca, a dzięki pasywnym zyskom – obniżyć zapotrzebowanie na ogrzewanie. Przyjazny klimat wnętrza zapewnia wentylacja hybrydowa. Wentylacja z rekuperacją dba o stały dopływ świeżego powietrza, bez strat ciepła, natomiast okna dachowe pozwalają wprowadzić światło słoneczne głęboko do wnętrz pomieszczeń, a także wspomagają ich naturalną wentylację.

Dom w Żółwinie, zespół projektowy: Bjerg Arkitektur Polska, Karol Gniazdowski, Jędrzej Zagajewski, Mateusz Płoszaj-Mazurek; koncepcja wnętrz: Natalia Płoszaj-Mazurek

Spoglądając na bryłę domu w Żółwinie, nie sposób domyśleć się, że jest to budynek prefabrykowany. Został wykonany w technologii płyt drewnianych CLT, które dostarczono na działkę jako elementy prefabrykowane z  gotowymi otworami na drzwi czy okna. Zastosowanie czarnej elewacji wykonanej z drewna, które zostało poddane japońskiej tradycji opalania Shou Sugi Ban, zapewniło minimalistyczny wyraz architektoniczny. Komfort wewnętrzny w postaci ogrzewania, wentylacji i ciepłej wody użytkowej zostały zapewnione przez pompę ciepła. 

Źródła:

•Tofiluk, A.M. (2020). Prefabrykowana architektura mieszkaniowa a zmiany klimatyczne. Builder, 272(3), 51–55. http:// doi.org/10.5604/01.3001.0013.8483.
•Tofiluk, A.M. (2019). Prefabricated Architecture, Past and Future: from Past Industrialized Residential Buildings to Contemporary Requirements. W T. Kozłowski, T. Kozłowski (Red.), Definiowanie przestrzeni architektonicznej – tradycja i nowoczesność architektury (T. 6, s. 63–76).
•Tofiluk, A.M. (2020). Truth, Half-Truth, Untruth – The Stra- tegies of Prefabricated Architecture Design. W A. Mielnik, A. Mielnik (Red.), Defining the architectural space: The Truth and Lie of Architecture. Vol. 8 (s. 81–92).
•Tofiluk, A.M., Płoszaj-Mazurek, M. (2022). Architektura i prefabrykacja w kontekście projektowania zrównoważonego. BU- ILDER. 2022. (s. 56-62).
•Bjerg Arkitektur Polska, www.bjerg.nu/pl.
•Ecologiq, https://www.ecologiq.pl/.
•Strona  domu  w  Żółwinie,  https://www.facebook.com/ VillaEcowZolwinie.
•Strona pracowni BBGK Architekci o realizacji na ulicy Sprzecznej, https://bbgk.pl/pl/projekty/wszystkie/sprzeczna-4/. •Strona pracowni S.A.M.I. Architekci o realizacji w Toruniu, https://samiarchitekci.com/portfolio/mieszkanie–torun-.

O autorach:

Doktor inż. arch. Anna Tofiluk. Architekt, adiunkt na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej w Pracowni Planowania i Projektowania Wielokryterialnego, studia na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej, praca doktorska WAPA. Zainteresowania naukowe i związane z pracą dydaktyczną: zrównoważone projektowa- nie architektoniczne/urbanistyczne, ergonomia, projektowanie uniwersalne, technologie budowlane w architekturze, rysunek techniczny. Autorka publikacji związanych z powyższymi tematami. Członek Koła Architektury Zrównoważonej OW SARP.

Doktor inż. arch. Mateusz Płoszaj-Mazurek. Architekt i Certyfikowany Projektant Budownictwa Pasywnego w Bjerg Arkitektur Polska, zajmuje się projektowaniem architektury zrównoważonej, o niskim śladzie węglowym, głównie prefabrykowanej. Asystent na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej zajmujący się badaniem wpływu decyzji architektonicznych i cyfrowych metod ich optymalizacji na ślad węglowy budynków w cyklu życia. Koło Architektury Zrównoważonej OW SARP, Architekci dla Klimatu.