NOWELIZACJA WARUNKÓW TECHNICZNYCH A ROZWÓJ BUDOWNICTWA BEZPIECZNEGO POŻAROWO ORAZ PRZYJAZNEGO ŚRODOWISKOWO

Tradycyjnie najwięcej kontrowersji wywołały propozycje dotyczące zmian w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Z jednej strony wynikały one z doświadczenia PSP związanego z działaniami ratowniczo-gaśniczymi (np. casus pożaru przy Marywilskiej), a z drugiej strony – z interesów całych branż materiałów budowlanych (np. inne niż wełna mineralna izolacje termiczne).

Założenia PSP mające na celu m.in. ograniczenie możliwości wystąpienia pożarów dużych i bardzo dużych oraz związanych z  nimi nieakceptowalnych społecznie skutków (duże straty materialne, ryzyko znacznego zanieczyszczenia środowiska, utrata wielu miejsc pracy itp.) są powszechnie akceptowane, przy czym róż-nice w  zapisach bardzo często związane były z  drogą dojścia do celu, ewentualnie jej wariantywnością. W tym zakresie mamy do czynienia z  wieloma obecnie problematycznymi zapisami, które będą jeszcze wymagały dopracowania. To, że warto rozmawiać, pokazują zmiany w zakresie najnowszych propozycji dotyczących budownictwa drewnianego, które pomimo wielu „pożarowych” kontrowersji zgłaszanych jeszcze kilka lat temu zostały przepracowane i  generalnie były akceptowane przez wszystkie zainteresowane strony. Oprócz ww. kontrowersji warto zauważyć, że zaproponowano bardzo wiele zmian legalizujących obecny stan faktyczny, co świadczy o  dobrym wyczuciu potrzeb. Przykładem mogą być przepisy dotyczące cokołów czy dylatacji w  elementach oddzielenia przeciwpożarowego, które w  końcu ze-zwalają na stosowanie materiałów prze-znaczonych do tego typu elementów, a  nie jedynie materiałów niepalnych. Bardzo dużą zmianą jest też przejście na euroklasy, a  nie stosowanie nie do koń-ca jasnych określeń typu „niepalny”, „niezapalny”. Ponadto w  załączniku 7 uregulowano kwestie pożarowe stosowania kabli elektrycznych w budynkach, w  załączniku 8 (dawniej załącznik 3) przedstawiono kwestie rozprzestrzeniania ognia na podstawie klasy reakcji na ogień oraz klasy BROOF w  przypadku przekryć dachowych, w  załączniku 9 podano sposób połączenia oddzielenia przeciwpożarowego ze ścianą zewnętrzną w  miejscu uskoku lub jej załamania, w załączniku 10 opisano kwestie wyznaczenia miejsc oczekiwania na ewakuację na klatce schodowej, zaś w załączniku 11 uregulowano sposób wyznaczania pa-sów terenu wokół ściany zewnętrznej budynku oraz usytuowania w  nich ścian zewnętrznych innego budynku, co w gęstej, śródmiejskiej zabudowie zawsze było problematyczne.

W  zakresie efektywności energetycznej budynków zmiany w  propozycji zapisów wynikają z  wejścia w  życie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1275 z dnia 24 kwietnia 2024  r. w  sprawie charakterystyki energetycznej budynków, która wymusiła wprowadzenie jej zapisów do prawa krajowego.

Ważnym elementem proponowanych zmian jest uwypuklenie przepisów dotyczących użytkowania budynków mieszkalnych, co znalazło swoje od-zwierciedlenie w  nowym, oddzielnym dziale rozporządzenia. Ta propozycja jest korzystna z  wielu względów, m.in. formalno-legislacyjnych, ograniczenia liczby przepisów oraz ich uproszczenia i  doprecyzowania. Zamieszczenie ich w  „najważniejszym” rozporządzeniu dotyczącym budynków pozwoli na ich szersze rozpowszechnienie, jako że dotychczasowe regulacje zawarte w  rozporządzeniu o  użytkowaniu budynków mieszkalnych nie zawsze były powszechnie znane.

Propozycje zmian dotyczących budownictwa drewnianego
Jak wspomniano powyżej, w przypadku propozycji zmian przepisów dotyczących konstrukcji drewnianych nie było tyle kontrowersji, co jeszcze parę lat temu.

Wynika to oczywiście z wielu wcześniejszych dyskusji, przeprowadzonych uzgodnień, zrealizowanych prac badawczych w zakresie bezpieczeństwa pożarowego [4, 5] oraz wprowadzonych zmian w przepisach w 2024 r. [1]. Dodatkowym argumentem jest znaczny wzrost zainteresowania tą technologią wśród firm budowlanych specjalizujących się w budownictwie jednorodzinnym czy rekreacyjnym, których wiele z powodzeniem  działa w różnych regionach Polski, od lat produkując zarówno na potrzeby rynku wewnętrznego (bardzo atrakcyjna propozycja w stosunku do cen mieszkań w miastach), jak i na eksport, ale też firm specjalizujących się w budownictwie użyteczności publicznej czy wielorodzinnym. Swój wkład, bardzo istotny, bo regulujący rynek, ma również administracja rządowa. Przykładem tych pierwszych działań skierowanych na rozwój budownictwa wielorodzinnego i użyteczności publicznej są fabryki w Ostaszewie koło Torunia czy Tłuszczu, które dołączyły do wcześniej znanych i cenionych wytwórców budynków o konstrukcji drewnianej np. z Bielska Podlaskiego czy Gdańska. W przypadku działalności administracji rządowej mamy np. bardzo zaawansowane prace nad ustawą, w której drewno zostanie zaszeregowane jako surowiec strategiczny, co pozwoli m.in. na objęcie drewna szczególną ochroną prawną w ramach systemu bezpieczeństwa surowcowego państwa, zapewni możliwość priorytetowego traktowania sektora drzewnego w polityce gospodarczej i przemysłowej, pozwoli na większą przewidywalność i stabilność dostaw surowca dla przedsiębiorstw w kraju, co jest szczególnie istotne w przypadku budownictwa, które ciągle w większości importuje surowiec ze Skandynawii, Austrii czy krajów ościennych. Dodatkowo ustawa powinna ograniczyć ryzyko związane z eksportem nieprzetworzonego drewna kosztem polskiego przemysłu, co niestety było powszechnym procederem w latach poprzednich. Mądre zarządzanie zasobami drewna pozwoli na eksport gotowych, technologicznie przetworzonych rozwiązań, np. całych budynków w technologii drewnianej, panelowej lub jeszcze lepiej modułowej, która pozwala dostarczać elementy już wykończone (fot. 1), a nie nieprzetworzonego surowca, co przyczyni się również do postrzegania roli drewna jako kluczowego filaru transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej.

Warto w tym miejscu również wspomnieć o bardzo pozytywnej działalności Banku Gospodarstwa Krajowego, który nie tylko pomaga w finansowaniu inwestycji  z Funduszu Dopłat w ramach rządowego programu wsparcia budownictwa socjalnego i komunalnego, ale również udostępnia gotowe projekty budowlane budynków mieszkalnych wielorodzinnych wielokrotnego zastosowania o obniżonej energochłonności, w tym o konstrukcji drewnianej (fot. 2). Warto dodać, że projekty te powstały w wyniku konkursu zorganizowanego przez MRiT, podczas którego wyłoniono i nagrodzono pięć prac, z których mogą bezpłatnie korzystać gminy, jednoosobowe spółki gminne lub społeczne inicjatywy mieszkaniowe. Z tego typu rozwiązań coraz powszechniej korzystają samorządy, czego przykładem jest chociażby miasto Mysłowice, które najpierw w ramach projektu NCBiR wybudowało wielorodzinny budynek komunalny w technologii stalowej modułowej, nazwany demonstratorem technologii, który dzięki precyzyjnemu opomiarowaniu przez wiele lat będzie dostarczał wielu danych pozwalających na bardziej efektywne budowanie w przyszłości, a obecnie przygotowuje się do realizacji czterech budynków wielorodzinnych w technologii drewnianej, łącznie zawierających 150 mieszkań komunalnych, przystosowanych dla osób z różnego rodzaju ograniczeniami, według projektu 4 (fot. 3), zmodernizowanego o możliwość wybudowania większej liczby kondygnacji.

Mając powyższe na uwadze, warto przyjrzeć się propozycjom zmian dotyczącym konstrukcji drewnianych opublikowanych w projekcie [3], które mają zarówno charakter uszczegółowiający, jak i rozszerzający. W większości zmiany  dotyczą paragrafów znowelizowanych w 2024 r.

Przykładowo w § 2 27 u st. 2 ( dotychczas § 216 ust. 2) zapisano:
4) konstrukcyjnych elementów liniowych o dominującym jednym wymiarze, w szczególności belek i słupów, wykonanych z drewna czterostronnie struganego z fazowanymi narożnikami:
a) litego, w tym łączonego na złącza klinowe, o minimalnym wymiarze przekroju poprzecznego co najmniej 0,14 m lub
b) klejonego warstwowo lub sklejonego drewna litego, o minimalnym wymiarze przekroju poprzecznego  co najmniej 0,12 m, – w budynku niskim (N) ZL lub w budynku niskim (N) PM o powierzchni wewnętrznej do 1000 m2, jeżeli klasa odporności ogniowej tych elementów jest nie niższa niż R 30 i zastosowano rozwiązania ograniczające możliwość rozprzestrzeniania się pożaru między kondygnacjami;
5) konstrukcyjnych dachowych elementów liniowych o dominującym jednym wymiarze, w tym elementów liniowych je podtrzymujących, wykonanych z drewna czterostronnie struganego z fazowanymi narożnikami:
a) litego, w tym łączonego na złącza klinowe, o minimalnym wymiarze przekroju poprzecznego co najmniej 0,14 m lub
b) klejonego warstwowo lub sklejonego drewna litego, o minimalnym wymiarze przekroju poprzecznego co najmniej 0,12 m, – w budynku niskim (N) lub średniowysokim (SW) hali sportowej lub krytego basenu, jeżeli klasa odporności ogniowej tych elementów jest nie niższa niż R 30.

Zmiany w stosunku do przepisów wprowadzonych w 2024 r. rozszerzają swój zakres na całą gamę budynków ZL niskich (N), a nie jak dotychczas tylko ZL III (np. budynek użyteczności publicznej, np. biurowy) i ZL IV (budynek mieszkalny), co pozwoli budować z drewna zarówno biura czy mieszkania, jak też budynki przeznaczone do jednoczesnego przebywania więcej niż 50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami (ZL I – np. sala weselna); szpitali, żłobków, przedszkoli, domów dla osób starszych (ZL II) czy hoteli, akademików  itp. (ZL V). To jest istotna zmiana odpowiadająca zapotrzebowaniu rynku. Generalnie będzie można więc budować budynki o wysokości do 12 m, a w przypadku budynków mieszkalnych – do 4 kondygnacji łącznie. Dodatkowo rozszerzono zapisy na niskie budynki magazynowe o powierzchni do 1000 m2, co pozwoli wielu firmom wybudować magazyny w tej technologii. Ważną zmianą jest dopuszczenie drewna litego o wymiarach przekroju poprzecznego co najmniej 12 cm, przy zachowaniu 14 cm dla drewna klejonego.

Ze zmian uszczegółowiających wymieniono w przepisie wszystkie typy drewna konstrukcyjnego, tj. drewno lite, w tym łączone na złącza klinowe, oraz drewno klejone warstwowo lub sklejone drewno lite, co jest zgodne z nomenklaturą normową. W przypadku budynków typu hala sportowa czy basen rozszerzono zapis na budynki średniowysokie (SW), czyli do 25 m.

Bardzo istotną, niemal fundamentalną zmianę z punktu widzenia konstrukcji drewnianych przynoszą zapisy § 219  ust. 1 i przywołanego w nim załącznika 8 do rozporządzenia, w którym zapisano:
1. Rozprzestrzenianie ognia przez elementy  budynku z wyłączeniem ścian zewnętrznych
…
1.2. Słabo rozprzestrzeniającym ogień elementom budynku odpowiadają elementy:
– wykonane z wyrobów klasy reakcji na ogień, zgodnie z Polską Normą dotyczącą klasyfikacji ogniowej wyrobów budowlanych i elementów budynków na podstawie badań reakcji na ogień: C-s1, d0; C-s2, d0; C-s3, d0, D-s1, d0, a w przypadku elementów budynku wykonanych z drewna również D-s2, d0,
– stanowiące wyrób o klasie reakcji na ogień, zgodnie z Polską Normą dotyczącą klasyfikacji ogniowej wyrobów budowlanych i elementów budynków na podstawie badań reakcji na ogień: C-s1, d0; C-s2, d0; C-s3, d0, D-s1, d0, a w przypadku elementów budynku wykonanych z drewna również D-s2, d0, przy czym warstwa izolacyjna elementów  warstwowych ma mieć klasę reakcji na ogień co najmniej E.

Powyższe oznacza, że niezabezpieczone drewno konstrukcyjne zaliczane jest do wyrobów słabo rozprzestrzeniających ogień, a nie jak dotychczas do silnie rozprzestrzeniających ogień. Niesie to ze sobą bardzo korzystne środowiskowo konsekwencje, gdyż nie będzie już trzeba elementów drewnianych o odpowiednim przekroju poprzecznym dodatkowo uniepalniać przy użyciu różnego rodzaju środków, które nie zawsze robiły to w sposób skuteczny.

W § 243 ust. 7 i 8 (dotychczas § 232 ust. 2) dotyczącym oddzieleń przeciwpożarowych zmiany obejmują jedynie precyzyjniejsze opisanie rodzajów drewna konstrukcyjnego (patrz powyżej) oraz odwołanie się do klas reakcji na ogień. Podobnie jest w przypadku zapisów § 263 ust. 6 (dotychczas § 249 ust. 6) dotyczących schodów.

Całkowitą nowością jest dopuszczenie budowy nadziemnych, jednokondygnacyjnych, otwartych garaży z drewna. § 286. 1. Warunki przeciwpożarowe, określone w niniejszym rozdziale, dotyczą garaży zamkniętych i otwartych, o których mowa w dziale III rozdziale 11.

2. Jednokondygnacyjny, nadziemny garaż otwarty, mający formę zadaszenia stanowisk postojowych z odkrytą drogą manewrową, ma być wykonywany z materiałów i wyrobów o klasie reakcji na ogień A1, A2, d0 lub B, d0, przy czym dopuszcza się wykonywanie konstrukcji z drewna czterostronnie struganego z fazowanymi narożnikami:

1) litego, w tym łączonego na złącza klinowe, o minimalnym wymiarze przekroju poprzecznego co najmniej 0,14 m lub
2) klejonego warstwowo lub sklejonego drewna litego, o minimalnym wymiarze przekroju poprzecznego co najmniej 0,12 m – w klasie reakcji na ogień C-s1, d0, C-s2, d0, D-s1, d0 lub D-s2, d0, jeżeli klasa odporności ogniowej tych elementów jest nie niższa niż R 30.

Taki zapis pozwoli na wybudowanie zadaszenia parkingu w formie wiat o konstrukcji drewnianej, np. przy hotelu wzniesionym z drewna, ale i zakładzie pracy, a nawet centrum handlowym. Tego  typu konstrukcje nie są specjalnie skomplikowane, można je łatwo sprefabrykować, a z uwagi na jednopiętrową wysokość w przypadku pożaru samochodu nie stwarzają problemu z dostępem do przeprowadzenia skutecznej akcji ratowniczo-gaśniczej.

Prognozowane dalsze kierunki rozwoju
Zaproponowane zmiany są korzystne dla budownictwa drewnianego, przy czym zastosowano metodę małych kroków przy wprowadzaniu zmian w przepisach, by zarówno odbiorcy, jak i producenci przyzwyczaili się do zmian i konieczności dbania o wyższe standardy.

Jest to o tyle istotne, że konstrukcje drewniane wymagają większej kultury technicznej od wykonawców i od użytkowników.

A mamy do czego dążyć. Zarówno w Polsce, jak i na świecie kluczową barierę dla szerszego wprowadzenia drewna do wielopiętrowego budownictwa stanowi bezpieczeństwo pożarowe.

Przeprowadzone w ostatnich latach eksperymenty pożarowe, w tym pełnoskalowe budynków o konstrukcji drewnianej, m.in. w Polsce, Niemczech, Szwecji, USA czy Kanadzie, przyniosły wiele pozytywnych rezultatów, które znalazły swoje odzwierciedlenie w przepisach. Przykładowo w Japonii, gdzie z uwagi na oddziaływania sejsmiczne przepisy są dużo bardziej restrykcyjne, po nowelizacji przepisów z kwietnia 2025 r. można powszechnie budować z drewna do 4 kondygnacji i 16 m wysokości. W przypadku budynków eksperymentalnych można budować wyżej, o czym świadczy przykład 7-kondygnacyjnego budynku biurowego Takaso Mokko z 2021 r.

W przypadku Austrii można wznosić typowe budynki o konstrukcji drewnianej do 6 kondygnacji, przy czym tu również istnieje możliwość wznoszenia budynków eksperymentalnych, czego dowodem jest kompleks budynków Ho-Ho Tower w Wiedniu – w 75 proc. Zbudowanych z drewna – w którym najwyższy budynek ma aż 84 m wysokości i 24 piętra (fot. 4).

W Niemczech na specjalnych zasadach od jakiegoś czasu można było budować budynki wielorodzinne wyłącznie z drewna masywnego do 8 kondygnacji i wysokości 22 metrów. Obecnie prowadzone są prace legislacyjne, które pozwolą na budowanie budynków o tych parametrach bez konieczności stosowania specjalnych procedur. Do tego nowe przepisy Holzbau-Richtlinie zniosły wymóg stosowania wyłącznie drewna masywnego, dopuszczając również konstrukcje szkieletowe. Dodatkowo nowa wersja dyrektywy MHolzBauRL ma objąć również budynki specjalne, np. szkoły, które są objęte oddzielnymi wymaganiami. Te wszystkie zmiany stanowią pokłosie prac badawczych oraz obserwacji budynków eksperymentalnych (fot. 5).

Szwecja jest pionierem w nowoczesnym budownictwie drewnianym – już od lat 90. przepisy mają charakter funkcjonalny, co daje swobodę kształtowania budynków o konstrukcji drewnianej pod warunkiem spełnienia wymagań bezpieczeństwa. Szwedzkie przepisy (Boverkets Byggregler – BBR) nie podają prostej granicy wysokości w metrach czy kondygnacjach dla konstrukcji drewnianych – zamiast tego stawiają wymagania w zależności od tzw. klasy pożarowej budynku (Br1, Br2, Br3). Br0 to budynki powyżej 16 kondygnacji – traktowane jako stwarzające bardzo wysokie zagrożenie. De iure brakuje określonej granicy wysokości dla budynków drewnianych, ale de facto nie przekracza się 16 kondygnacji, chociaż istnieją wyjątki przy zastosowaniu rozwiązań inżynierskich i wznoszeniu budynków eksperymentalnych, czego przykładem jest budynek użyteczności publicznej Sara Kulturhus w Skellefteå (75 m wysokości, 20 kondygnacji, 30 000 m2, 240 mieszkań na wynajem lub na własność, 2021 r. CLT, glulam, moduły). Lokalne zasoby leśne – do 30 km od wytwórni. W tym przypadku praktyka wyprzedziła  prawo. Abstrahując od tego przykładu, można założyć, że standardem w Szwecji są biurowce o konstrukcji drewnianej, 6–8-kondygnacyjne i budynki mieszkalne z CLT 8-kondygnacyjne.

W przypadku przepisów kanadyjskich National Fire Code of Canada (NFC) 2020, które zostały wprowadzone równolegle z National Building Code (NBC), zezwala się na budowę budynków szkieletowych z drewna do 4–6 kondygnacji oraz masywnych (CLT) do 12 kondygnacji – budynki mieszkalne i biura. W awangardzie wszelkich zmian w tym zakresie jest British Columbia, która zezwala na budowę tzw. projektów pilotażowych 14–18-kondygnacyjnych (fot. 6), przy czym w planach są budynki hybrydowe wykorzystujące drewno, o przeznaczeniu komunalnym nawet 25-kondygnacyjne (patrz projekt M5 z Vancouver). W przypadku Kanady bardzo ważne jest również podejście państwa do rozwoju budownictwa drewnianego. W zestawieniu State of Mass Timber in Canada na bieżąco są aktualizowane wszelkie projekty wykorzystujące drewno masywne.

Na 850 projektów zapisanych w tej bazie danych, budynki mieszkalne to 87 projektów, w tym 39 zrealizowanych, a budynki instytucjonalne, np. stanowe, to 348 inwestycji, w tym 300 zrealizowanych, co wskazuje na świadome kształtowanie polityki w tym zakresie przez Kanadę. Warto zauważyć, że również w Kanadzie zrealizowano – 2, jest realizowanych – 1 lub jest projektowanych – 11 budynków o 13 lub większej liczbie kondygnacji, co stanowi światowy rekord w przypadku budynków drewnianych. Podobnie jest w USA, gdzie nowelizacja kodeksowa IBC obowiązująca od 2021 r. wprowadziła epokę „Tall Mass Timber”, co pozwoliło na powstanie m.in. budynku Ascent MKE Building (25 000 m2, 86,5 m, 25 pięter, w tym 18 najwyższych wykonanych z drewna, Milwaukee, Wisconsin, 2022 r.; konstrukcja: stropy CLT 2h, słupy glulam 3h).

Jak widać, mamy do kogo równać, ale potrzebujemy trochę czasu, by polski przemysł domów i konstrukcji drewnianych nieco okrzepł, by powstały dwie duże polskie wytwórnie drewna klejonego, by w końcu zostały uporządkowane kwestie związane z umieszczeniem polskiego drewna w normie EN 1912, bo przecież, jak wspomniano wcześniej, by drewno stało się kluczowym filarem transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, nie może być przywożone do Polski, która ma czwarte zasoby drewna w Europie, z zagranicy. Jeżeli ma to być filar naszego rozwoju prośrodowiskowego, bezwzględnie musimy się oprzeć na krajowych zasobach surowcowych oraz na lokalnie działających przedsiębiorcach i producentach.

Literatura:
[1] Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 9 maja 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 14 maja 2024 r. poz. 726).
[2] Sulik P. (2024). Budownictwo drewniane – trend światowy. Builder, 7, s. 70–76.
[3] Projekt z dnia 9 czerwca 2025 r. Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia … w sprawie warunków technicznych, jakim powinny  odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
[4] Sulik P. (2020). Bezpieczny pożarowo dom o konstrukcji drewnianej. Builder, 11, s. 52–55.
[5] Sulik P. (2021). Bezpieczeństwo pożarowe budynków o konstrukcji drewnianej. Izolacje, 7–8, s. 86– 88, 90, 92–95.