Cyfryzacja w budownictwie wprowadza istotne zmiany w planowaniu i realizacji projektów, ale sektor ten nadal zmaga się z niskim poziomem adaptacji nowoczesnych technologii w obszarze IT. Większość firm budowlanych to mikroprzedsiębiorstwa, co ogranicza ich możliwości inwestycyjne i dostęp do wykwalifikowanej kadry. Mimo wszystko coraz więcej przedsiębiorstw dostrzega korzyści płynące z wykorzystania narzędzi cyfrowych, a mniejsze podmioty są wciągane w cyfrowy ekosystem narzucany przez liderów.
Transformacja cyfrowa to proces, który zmienia sposób planowania, projektowania i realizacji inwestycji budowlanych. W dobie rosnącej konkurencji oraz postępu technologicznego budownictwo zaczyna coraz intensywniej wykorzystywać narzędzia cyfrowe.
Wyzwania i szanse cyfryzacji budownictwa
PMR Market Experts szacuje wydatki branży budowlanej na rozwiązania IT na kwotę blisko 1 mld zł w 2024 r. Wartość rynku IT w Polsce, licząc wydatki na sprzęt, oprogramowanie i usługi, przekroczyła w tym czasie 50 mld zł (wliczając przedsiębiorstwa i sektor publiczny, ale bez gospodarstw domowych). Oznacza to, że sektor budowlany odpowiadał tylko za ok. 2 proc. wartości całego rynku IT w Polsce (rys. 1).
Wprawdzie budżety IT w branży budowlanej wzrosły w tym roku średnio o 6 proc., ale z badań PMR Market Experts wynika, że znacząca liczba podmiotów deklaruje, że praktycznie budżet był ten sam, a nawet konieczne stały się cięcia. W relatywnie najbardziej dynamicznych dla całego rynku IT segmentach, tj. chmurze, cyberbezpieczeństwie i usługach data center, firmy budowlane wypadły na tle rynku mocno konserwatywnie. Zanotowały jeden z najwyższych odsetków przedsiębiorstw, których budżety dotyczące tych trzech obszarów nie zmieniły się w ostatnich dwóch latach lub zostały okrojone (rys. 2).
Słabszą pozycję w porównaniu z innymi sektorami gospodarki potwierdzają też inne źródła. Dobrym przykładem jest wskaźnik opisujący poziom adaptacji transformacji cyfrowej opracowany przez KPMG. Wynik w sektorze budownictwa i nieruchomości w 2024 r. wyniósł 4,2 pkt i był o 18 proc. niższy niż
średnia dla całej gospodarki (rys. 3).
Można doszukiwać się różnych powodów takiego stanu rzeczy. Branża budowlana nie przyciąga specjalistów z obszaru IT. Z tegorocznych badań PMR Market Experts wynika, że firmy budowlane wymieniają częściej niż średnia dla wszystkich branż ten czynnik jako ograniczenie inwestycji cyfrowych. Braki kadrowe i kompetencyjne są tam relatywnie największe – w samym obszarze cyberbezpieczeństwa blisko połowa firm wskazała ten czynnik ryzyka jako bardzo istotny (rys. 4).
Należy natomiast ocenić sytuację pragmatycznie. Przede wszystkim chodzi o strukturę sektora – ponad 95 proc. podmiotów na rynku budowlanym to jednoosobowe działalności gospodarcze i mikroprzedsiębiorstwa. Do braku potrzeb dochodzi brak środków finansowych na zakup rozwiązań, ograniczony dostęp do odpowiedniej wiedzy czy brak wykwalifikowanych pracowników różnych szczebli w firmach.
3/4 firm budowlanych ma systemy ERP
Dane GUS obejmujące ogół firm budowlanych poza mikroprzedsiębiorstwami pokazują relatywnie niskie na tle innych branż poziomy penetracji oprogramowaniem ERP, CRM i BI (rys. 5). Jednak w średnich i dużych przedsiębiorstwach, realizujących większe projekty, zaawansowane rozwiązania IT są stosowane częściej. Według badań PMR Market Experts ponad ¾ firm wykorzystuje systemy ERP, a ponad połowa oprogramowanie BIM (rys. 6). Wynika to z wielu przyczyn, jednak wykwalifikowana kadra, dostępność środków finansowych czy wymogi dotyczące dużych inwestycji są tutaj kluczowe. W przypadku większych projektów standardem są zdjęcia z dronów oraz analiza obrazów z wykorzystaniem AI, co pozwala na śledzenie postępów w pracach budowlanych. Identyfikacja opóźnień czy rozbieżności następuje automatycznie, co pozwala na szybką reakcję i dokładne raportowanie dla inwestorów i wykonawców. Natomiast wykorzystanie czujników IoT w systemach monitorujących bezpieczeństwo pracy i maszyny umożliwia nadzorowanie warunków na placu budowy oraz identyfikację zagrożeń.
Perspektywy chmury obliczeniowej w budownictwie
Firmy budowlane nie są głównymi odbiorcami rozwiązań chmurowych. Ich podejście opiera się na przechowywaniu i przetwarzaniu danych lokalnie (86 proc.) (rys. 7). W badaniu PMR Market Experts realizowanym w I poł. 2024 r. firmy zapytane o swoją strategię lokalizacji zasobów IT w ciągu kolejnych osiemnastu miesięcy wskazywały tylko minimalną zmianę. W przypadku ogółu branż planowany wzrost wykorzystania chmury wyniósł 48 proc., podczas gdy w budownictwie ok. 20 proc. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy firmy budowlane wskazują zagrożenia dla bezpieczeństwa, zgodności i suwerenności danych oraz potrzebę modernizacji starszych aplikacji (rys. 8).
AI sposobem na automatyzację procesów w budownictwie
Sztuczna inteligencja to temat, który w ostatnim czasie zaczyna być także obecny w branży budowlanej, choć nadal, podobnie jak w całej gospodarce, profesjonalne zastosowanie rozwiązań AI jest udziałem niewielkiego odsetka firm (3 proc. i mniej w zależności od branży).
Według badań PMR Market Experts dla firm budowlanych motywatorem wdrożenia AI są przede wszystkim automatyzacja procesów oraz zwiększenie efektywności operacyjnej, które wskazało 65 proc. firm (rys. 9). Innowacyjność jest motywacją dla 60 proc. przedsiębiorstw, a obniżenie kosztów dla 58 proc. Z kolei 56 proc. firm podkreślało znaczenie poprawy produktywności pracowników, a 54 proc. wskazywało na chęć udoskonalenia produktów lub usług. Poprawa konkurencyjności i rozwój nowych ofert miały nieco mniejsze znaczenie, osiągając odpowiednio 40 proc. i 38 proc., podczas gdy tylko 33 proc. firm przywiązywało wagę do poprawy doświadczeń klienta.
BIM w procesie budowlanym miarą cyfryzacji sektora
Modelowanie informacji o budynku (BIM) jest metodą budowania inteligentniej, szybciej i bardziej odpowiedzialnie (ESG). Wykorzystanie standardów BIM w sektorze publicznym to swoisty synonim transformacji cyfrowej branży budowlanej. BIM stosuje modele 3D do projektowania, budowy i zarządzania obiektami budowlanymi, jednak nie obejmuje tylko reprezentacji wizualnej.
Zawiera szczegóły dotyczące fizycznych i funkcjonalnych aspektów, co pozwala na wsparcie całego cyklu życia inwestycji. Wśród krajów europejskich, które wprowadziły w całości lub częściowo obowiązek stosowania BIM w zamówieniach publicznych, w tym również w projektach infrastrukturalnych, a nie tylko w budownictwie kubaturowym, dominują kraje Europy Zachodniej. Natomiast w Polsce nie ma obowiązku stosowania BIM – istnieją jedynie plany i zalecenia (rys. 10).
Próby wdrożenia metodyki BIM w Polsce
Na poziomie centralnym proces cyfrowej transformacji budownictwa w Polsce realizowany jest przez Główny Urząd Nadzoru Budowlanego od 2020 r. Od 2022 r. działa też Grupa Robocza ds. BIM, której zadaniem jest opracowanie strategii wdrażania BIM w Polsce oraz wsparcie Ministra Rozwoju i Technologii w związanych z tym działaniach. W październiku 2024 r. Grupa Robocza ds. Sztucznej Inteligencji przy Ministerstwie Cyfryzacji opublikowała raport SMART, czyli studium programu inteligentnej transformacji cyfrowej Polski. Publikacja ta ma wspierać Ministerstwo przy tworzeniu polityk publicznych, które dotyczą rozwoju sztucznej inteligencji i innych technologii oraz strategii cyfryzacji państwa. W kontekście sektora budowlanego została przedstawiona wizja transformacji sektora, w której wskazano m.in. na potrzebę standaryzacji cyfrowych narzędzi i wdrożenia BIM na szeroką skalę.
Raport SMART: drogowskaz dla cyfryzacji budownictwa Założenia dotyczące BIM w raporcie SMART dotyczą standaryzacji jego wykorzystania i nałożenia obowiązku stosowania go w inwestycjach realizowanych z funduszy publicznych. Wśród postulatów znalazło się wykorzystanie międzynarodowych standardów modelowania informacji o takich obiektach budowlanych jak IFC (Industry Foundation Classes) czy klasyfikacja budowlana CCI (Construction Classification International) w celu ujednolicenia standardów opisywania i wymiany informacji o obiektach na poziomie krajowym.
Standardy te oraz szablony danych produktów
(Product Data Samples) mają zostać wprowadzone do końca 2026 r.
Ponadto w planach jest powołanie zespołu wdrożeniowo-koordynacyjnego BIM, którego głównym celem byłyby przygotowanie i aktualizacja planu wdrożenia BIM w Polsce. W jego skład wchodziliby przedstawiciele niektórych ministerstw, grup roboczych AI i BIM czy przedstawiciele organizacji pozarządowych (w tym np. Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa). Ma zostać opracowany także długoterminowy plan finansowy na lata 2025–2030, który uwzględni niezbędne środki finansowe na wdrożenie technologii.
W celu wsparcia wdrożeń przewidziano utworzenie programu edukacyjnego oraz podnoszenia kwalifikacji cyfrowych. Ma on obejmować wsparcie inwestycyjne oraz przewodnik dobrych praktyk BIM i IoT, także dla pracowników urzędów (w tym GUNB) oraz jednostek samorządowych. Od 2026 r., zgodnie z postulatami,
miałby zostać wprowadzony obowiązek stosowania wymagań informacyjnych oraz m odeli B IM p oziomu 2 z 4 możliwych (modele 3D oraz wymiana danych i plików) w zamówieniach publicznych na roboty budowlane i konkursy. Kolejne rozporządzenie pojawiłoby się dwa lata później (styczeń 2028 r.), nakładając obowiązek stosowania BIM poziomu 3 (jeden wspólny model).
W materiale wykorzystano dane z II fal autorskich badań PMR Market Experts, realizowanych w I kw. i IV kw. 2024 r. W sumie w badaniach wzięło udział ponad 500 przedsiębiorstw zatrudniających 50–249 i 250+ pracowników, reprezentujących kluczowe sektory gospodarki, m.in. budownictwo i przemysł. Więcej informacji nt. badań, analiz i raportów PMR można znaleźć na stronie www.pmrmarketexperts.com
