W ciągu kilku ostatnich lat przy ikonie Katowic, czyli kultowym Spodku, utworzona została nowa strefa miasta. Na byłych zdegradowanych terenach po zamkniętej Kopalni Węgla Kamiennego „Katowice” wybudowano kompleks obiektów, w skład którego wchodzą: Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia – NOSPR, Muzeum Śląskie oraz Międzynarodowe Centrum Kongresowe. Nowe serce miasta, czyli Strefa Kultury, to miejsce, gdzie z roku na rok pojawiają się kolejne inicjatywy, inwestycje oraz wydarzenia kulturalne.
Na szlaku osi jako pierwsze pojawiło się Muzeum Śląskie. Architekci z austriackiej pracowni Riegler Riewe zdecydowali się umieścić znaczną część muzeum pod ziemią, natomiast ponad poziom gruntu wystają stare, zrewitalizowane ceglane budynki zabytkowej kopalni oraz porozrzucane między nimi prostopadłościenne szklane kostki doświetlające podziemne przestrzenie ekspozycyjne. Przyjęte rozwiązanie projektowe wydaje się niezwykle logicznym zabiegiem, gdyż bogactwo i tradycja regionu śląskiego znajduje się poniżej terenu gruntu. Głównym celem architektów było skomponowanie nowej bryły Muzeum z zabytkowymi obiektami pokopalnianymi, wykorzystanie potencjału istniejących zabudowań oraz
przeznaczenie terenu ponad muzeum na przestrzeń publiczną dostępną dla każdego użytkownika. Przekształcono zatem dawną maszynownię szybu „Warszawa” w restaurację, utworzono aleje spacerowe, a nad całym założeniem góruje sylwetka wieży wyciągowej szybu, która obecnie pełni funkcję punktu widokowego oraz jest charakterystycznym symbolem Śląska i dominantą w sylwecie Katowic.
WOKÓŁ NOSPR-U
Nieco dalej ulokowana została skromna, a zarazem elegancka bryła siedziby Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia zaprojektowana przez pracownię architektoniczną Konior Studio. W projekcie tej rangi bardzo ważne było poszukiwanie miejskich odniesień. Budynek w wyraźny sposób odwołuje się do śląskiej architektury, kultury i tradycji, podkreśla to zastosowanie cegły na elewacji oraz uzupełnienia czerwonych wnęk nawiązujące do śląskich familoków. Sala koncertowa zachwyca organicznym wnętrzem oraz akustyką światowej rangi, konsultowaną ze specjalistami ściągniętymi aż z Japonii. Przestrzeń wokół NOSPR-u stworzona jest z myślą o muzyce, rekreacji, edukacji oraz użytkownikach przestrzeni. Głównym założeniem przy projekcie otoczenia było utworzenie punktów spotkań i interakcji, dlatego też znalazło się tam miejsce dla skwerów, labiryntu, ogrodu, fontanny, zabawek edukacyjnych oraz amfiteatru, w którym odbywają się koncerty plenerowe i festiwale. Główny plac wejściowy z fontanną od strony Międzynarodowego Centrum Kongresowego podkreśla wejście do budynku, a zarazem otwiera symboliczną „bramę” zespołu przestrzeni publicznych. Mają one swoją kontynuację także wewnątrz obiektu, gdzie poprzez foyer, schody i rampy użytkownicy wyprowadzani zostają dalej, w głąb Osi Kultury. Drugi koniec promenady przyjmuje formę bardziej kameralnego placu, który stopniowo
przekształca się w parkowe otoczenie prowadzące bezpośrednio do Muzeum Śląskiego, gdzie w sezonie wiosenno-letnim można zauważyć spacerowiczów, wypoczywające rodziny i bawiące się dzieci. NOSPR w niebagatelny sposób wziął udział w ożywieniu całego miasta, a również dzięki niemu możemy otwarcie mówić o Katowicach jako mieście muzyki. Obiekt wpisuje się w strefę, wyraźnie zaznaczając swoją obecność, a dzięki dodatkowo zaprojektowanej kładce stanowi także rodzaj łącznika pomiędzy swymi dwoma sąsiadami.
MCK, CZYLI PRZESTRZEŃ PUBLICZNA
Najpiękniejsza w tym procesie rewitalizacji jest transformacja przestrzeni, ciągłość tradycji i ewolucja miejsca. Miasto doskonale zdaje sobie sprawę z wartości płynących z dziedzictwa i natury lokalności. Dlatego na szlaku osi kultury bardzo ważne w projektowaniu obiektów tego typu i rangi było zachowanie odpowiednich gabarytów, skali, powiązań przestrzennych oraz miejskich odniesień. W doskonały sposób uczyniła to warszawska pracownia JEMS Architekci przy opracowaniu projektu Międzynarodowego Centrum Kongresowego. Budynek zlokalizowany jest w najbliższym otoczeniu hali widowiskowo-sportowej Spodek. Ideą było wkomponowanie budynku w przestrzeń miejską, uwzględniając i podkreślając z poszanowaniem sąsiedzką ikonę modernistycznej architektury polskiej. Forma budynku została ukształtowana tak, aby otworzyć się na Spodek poprzez wytworzone kadry i widoki. Projekt uwzględnia jedną z ważniejszych osi kompozycyjnych Katowic, łączącą historyczną część miasta z placem przed halą, którą projektanci podkreślili poprzez plastyczną szczelinę – drogę na dachu budynku otoczoną uformowanym zielonym dachem. System skarp tworzy tarasy widokowe na miasto i współgra z najbliższym otoczeniem, równocześnie nadając obiektowi indywidualny charakter. Dzięki temu oprócz wewnętrznej funkcji nowoczesnego wielofunkcyjnego centrum wystawienniczo-konferencyjnego, obiekt pełni rolę przestrzeni publicznej – miejsca w centrum miasta, w którym najczęściej spotykają się młodzi ludzie.
WSPANIAŁY PRZYKŁAD
Proces rewitalizacji i przekształcenia tego fragmentu Katowic był wielkim wyzwaniem w skali miasta, jak i Narodu. Na dany obszar potrzebny był pomysł, aby go ożywić społecznie i gospodarczo. Plan został zrealizowany, niesie nadzieję na rozwój, biorąc pod uwagę kontekst polskich miast, w których ze zdegradowanymi terenami robi się niewiele. Naprawa tkanki architektonicznej jest jednak tylko jednym z wielu elementów skomplikowanej układanki.
W głosach krytyki z całą pewnością doszukamy się argumentów, że takie obiekty, jak hala sportowa, sala koncertowa, muzea czy centrum konferencyjne to źródła aktywności incydentalnej, a Strefie Kultury brakuje nowej tkanki (o charakterze różnych usług centralnych) powstałej równolegle do nowo zrealizowanych prestiżowych obiektów, która by tę strefę związała i uzupełniła. Dlatego przestrzeń zostanie rozbudowana innymi, uzupełniającymi funkcjami, które powodują wzrost aktywności. Już powoli następuje ten proces, obecnie powstają strefy gastronomiczne, biurowce i obiekty mieszkaniowe. Coraz więcej odbywa się eventów i festiwali, które przyciągają do nowego serca Katowic. Strefa Kultury w swej nowoczesnej architekturze zachowuje tożsamość miejsca, a założenia projektowe są wierne zasadzie zrównoważonego rozwoju, w którym tkwi fundament rozumienia koncepcji spójności społecznej, ekonomicznej, ekologicznej i terytorialnej oraz jej realizacji w terenie. Strefa Kultury to wspaniały przykład rewitalizacji dawnej kopalni oraz działanie absolutnie niebywałe w skali krajowej, biorąc pod uwagę kontekst polskich miast. To najlepsze i najciekawsze otoczenie, które zostało zrewitalizowane i wybudowane w mieście na przestrzeni ostatniej dekady, a strefa z roku na rok cieszy się coraz większą aktywnością społeczną. Ponadto nie istnieje drugie takie miejsce w Polsce, gdzie na jeden wspólny obszar przypadałoby tyle ikon architektury. Przestrzeń tworzy pewnego rodzaju park, w którym porozrzucane są nowoczesne obiekty kultury, a każdy z nich o intrygującej architekturze i co ważne, każdy na swój sposób podejmujący dialog ze śląską tożsamością. Rozciągająca się za modernistycznym Spodkiem strefa z nowymi siedzibami Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia, Muzeum Śląskiego oraz Międzynarodowym Centrum Kongresowym to niesamowity przykład tego, jak w niecałą dekadę poprzemysłowy nieużytek, przypominający krajobraz księżycowy, przekształcono w serce górnośląskiej metropolii.
tekst: arch. Justyna Boduch
