WADY PROJEKTOWE

Jednymi z najważniejszych przyczyn opóźnień realizacji prac budowlanych, a nawet wstrzymania procesu budowlanego, są błędy i niezgodności w dokumentacji projektowej oraz zmiany w realizowanym projekcie wprowadzone w trakcie budowy.

Tomasz Sułkowski
ORCID – 0000-0002-9460-6964
Wspólnik zarządzający
Kancelaria Prawa
Gospodarczego
GRAVIS LEGAL GROUP
Widera, Sułkowski
Spółka jawna

Wartość zamówień publicznych udzielanych w procedurach przewidzianych w PZP w sektorze budowlanym w 2017 r. wyniosła ok. 163,2 mld zł, co stanowiło ok. 8,23% PKB Polski (w roku 2016 było to odpowiednio 107 mld zł i 5,8% PKB). Przybliżona wartość rynku zamówień publicznych, uwzgledniająca również zamówienia udzielane bez stosowania procedur, w 2017 r. wyniosła 234,6 mld zł, zaś w 2016 r.
– 174,3 mld zł1. Jak wskazują wyniki badań w krajach rozwiniętych, opóźnienie w realizacji prac budowlanych jest powszechnym i jednym z najczęściej powtarzających się problemów w realizacji inwestycji budowlanych nie tylko w Polsce, ale również na świecie2. Z wyników badań przeprowadzonych w tym zakresie wynika, że jedne z najważniejszych przyczyn ustalonych według kryterium wagi i częstotliwości to błędy oraz niezgodności w dokumentacji projektowej, a także zmiany w realizowanym projekcie wprowadzone podczas realizacji prac budowlanych3.

Skutki wad projektowych

Ujawnione w toku realizacji prac budowlanych wady projektu mają wiele negatywnych skutków dla wykonawcy. Wszelkie braki, niedokładności i konieczne do uzupełnienia elementy dokumentacji projektowej ujawniające się w trakcie realizacji prac mają istotne znaczenie dla stron umów o roboty budowlane. Proces poprawienia dokumentacji wiąże się zwykle z ustaleniami o skomplikowanym charakterze, niejednokrotnie konieczne okazuje się wykona
nie badań oraz analiz. Po przedstawieniu zamiennych propozycji projektowych zamawiający staje w obliczu podjęcia decyzji o zmianie zakresu świadczenia lub o zmianie sposobu realizacji umowy o roboty budowlane. Na rynku prywatnym rodzi to konsekwencje ekonomiczne i terminowe, natomiast na rynku zamówień publicznych konieczne jest również rozstrzygnięcie kwestii możliwości wprowadzenia zmian do umowy o realizację zamówienia publicznego. Jak wynika z obserwacji rynkowych, wady dokumentacji projektowej mogą stać się przyczyną wstrzymania procesu budowlanego na wiele miesięcy, zmiany zakresu świadczenia wykonawcy, jak również niemożliwości wykonania przedmiotu umowy w terminie. W szczególności jeśli chodzi o możliwość dotrzymania terminu realizacji kontraktu i warunki finansowe jego wykonania4. Konsekwencją niektórych wad projektowych, np. w postaci pominięcia pewnych prac (koniecznych do wykonania – bez których osiągnięcie celu zamówienia jest niemożliwe) przez biuro projektowe, jest ujawniająca się w toku realizacji prac konieczność wykonania prac nieujętych w zakresie świadczenia wykonawcy. Szczególnie problematyczne w takiej sytuacji jest to, że wykonawca, dowiedziawszy się o konieczności wykonania prac nieujętych w zakresie świadczenia na podstawie zawartej umowy, musi zdecydować o ich wykonaniu czasami jeszcze zanim zamawiający ostatecznie dokona ustaleń, czy jest uprawniony do rozszerzenia zakresu świadczenia. Dzieje się tak zwłaszcza w sytuacjach zbliżającego się terminu zakończenia prac, który jednocześnie jest terminem granicznym rozliczenia finansowania zewnętrznego, od jakiego z kolei zależy utrzymanie lub utrata dotacji. Zamawiający często zajmują stanowisko, że prace dodatkowe, które nie wynikają wprost z treści zawartej umowy – należało przewidzieć i ująć w zakresie wynagrodzenia. Samo zaś wykonanie prac dodatkowych, nieujętych w zakresie świadczenia wykonawcy, często staje się przyczyną nieterminowego wykonania kontraktu budowlanego. W takiej sytuacji skomplikowane może okazać się rozstrzygnięcie kwestii należności kar umownych, zastrzeżonych na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Niezależnie od przyczyn, zmian lub wad dokumentacji projektowej w przypadku ich wystąpienia często dochodzi do modyfikacji warunków realizacji zobowiązania wykonawcy z tytułu umowy o roboty budowlane. W takich sytuacjach istotne dla obu stron kontraktu jest ustalenie odpowiedzialności za zaistniałą sytuację i dopasowanie warunków kontraktu do zmieniających się okoliczności.

Odpowiedzialność wykonawcy za wady projektowe

Nasuwa się zatem pytanie, czy, a jeśli tak, to jak dalece, wykonawca robót budowlanych odpowiada za weryfikację dokumentacji projektowej? Jakie są skutki oświadczenia wykonawcy budowlanego zawartego w treści umowy o zapoznaniu się z dokumentacją projektową i niewniesieniu w związku z tym żadnych zastrzeżeń? Kto odpowiada za sytuację, w której realizacja prac budowlanych została przerwana z powodu konieczności wprowadzenia zmian w dokumentacji projektowej, podczas gdy bez wprowadzenia odpowiednich zmian cel zamówienia nie zostanie osiągnięty w ogóle lub będzie niezgodny z przepisami prawa5? Chodzi o sytuacje, w których z powodu błędnych parametrów przyjętych w projekcie, a w ślad za tym błędnego skalkulowania ceny oferty przez wykonawcę, konieczne okazuje się wprowadzenie istotnych zmian w dokumentacji projektowej. To natomiast zwykle skutkuje zmianą zakresu świadczenia wykonawcy i wysokości jego
wynagrodzenia. Szczególnie problematyczne są sytuacje, w których wykonawca czeka na zmiany projektowe lub usunięcie wad projektowych, jednakże sytuacja nie wymaga wstrzymania wszystkich prac w zakresie realizacji danej inwestycji, a jedynie ich części. Jeżeli prace zostają wstrzymane w całości, dla każdego obserwatora z zewnątrz jasne jest, że proces budowlany został zatrzymany. Tym samym nie ma wątpliwości, że w danym okresie prace w ogóle nie mogły być prowadzone, co stanowi podstawę do np. roszczenia wykonawcy o zmianę terminu wykonania zobowiązania. Znacznie trudniejsze do oceny są sytuacje, gdy prace wstrzymano w części, a pozostałe roboty mogą być wykonywane, jednakże tempo całościowego postępu prac spadło (np. o połowę z uwagi na fakt, iż prace nie mogą być realizowane w zaplanowanym czasie na wszystkich frontach, jakie przewidziano do wykonania w harmonogramie rzeczowo-finansowym, a jedynie w ich części). Zdarza się, iż zamawiający w takiej sytuacji odmawia zmiany terminu wykonywania prac, powołując się na fakt, iż co do zasady realizacja prac nie została wstrzymana. Tymczasem wykonawca stara się udowodnić, że z uwagi na oczekiwanie na rozwiązanie projektowe zamienne, w zakresie, którego dotyczy planowana do wprowadzenia zmiana projektu, prace wstrzymano.

Wpływ wad projektowych na sytuację wykonawcy

Często zamawiający we wzorcach umów stosowanych na rynku prywatnym, jak również w postępowaniach o udzielenie zamówień publicznych, zamieszczają listę oświadczeń, jakie musi złożyć wykonawca. Jednym z nich jest oświadczenie o zapoznaniu się z dokumentacją projektową wraz ze wskazaniem przez wykonawcę, iż jest ona prawidłowa oraz np. „wystarczająca do osiągnięcia celu zamówienia publicznego”. Z takimi oświadczeniami wykonawcy niektórzy zamawiający wydają się wiązać skutek w postaci przyjęcia na siebie przez wykonawcę odpowiedzialności za wady projektowe, a w szczególności za takie wady projektowe, które zdaniem zamawiającego wykonawca powinien był stwierdzić na etapie wspomnianego zapoznawania się z projektem. W konsekwencji dają się zauważyć sytuacje, gdy wykonawca zgłasza problemy projektowe napotkane przez siebie na etapie realizacji zamówienia publicznego, a zamawiający stwierdza, iż należało takie okoliczności stwierdzić już na etapie postępowania o udzielenie zamówienia. Sam zamawiający w związku z powyższym uznaje, że doszło do rozszerzenia odpowiedzialności wykonawcy o skutki, jakie wywołuje konieczność poprawienia dokumentacji projektowej lub jej zmiany. Chodzi głównie o takie rezultaty, jak np. wstrzymanie budowy w całości lub w części i oczekiwanie na zamienne rozwiązanie projektowe, rezygnacja z realizacji prac budowlanych na zaplanowanych frontach i konieczność podejmowania prób realizacji prac na innych frontach, co z powodu okoliczności dotyczących technologii wykonania robót nie zawsze jest możliwe. W odpowiedzi na wniosek wykonawcy o zmianę terminu wykonania zobowiązania zamawiający często odmawia, powołując się na oświadczenie wykonawcy zawarte w treści umowy lub w treści oferty wykonawcy. Zasadne wydaje się zatem pytanie, czy wykonawca, składając takie oświadczenie na wzorach opracowanych przez zamawiającego, faktycznie przejmuje na siebie odpowiedzialność za analizę i weryfikację poprawności dokumentacji projektowej z punktu widzenia celu zamówienia publicznego. Zatem czy faktycznie jest możliwe rozszerzenie odpowiedzialności wykonawcy w taki sposób, aby wykonawca przyjął na siebie odpowiedzialność za jakość i skutki błędnej oraz niewłaściwie opracowanej dokumentacji projektowej, której przygotowanie leżało po stronie zamawiającego. Powyższe zagadnienie wydaje się szczególnie istotne z punktu widzenia realizacji zasady, że każdy uczestnik procesu budowlanego powinien ponosić odpowiedzialność za obowiązki, które faktycznie leżą po jego stronie. Jak zatem nie prowadzić procesu budowlanego (który często trwa wiele miesięcy), błędnie lokując odpowiedzialność po niewłaściwej stronie? Jak można uniknąć sytuacji, gdy konsekwencje z tytułu nienależytego wykonania umowy ponosi strona, która nie odpowiada za okoliczności, jakie legły u podstaw takiej sytuacji?
Zdarza się, iż w procesie budowlanym zadanie zostało wykonane po terminie z powodu wprowadzenia znacznej ilości poprawek i zmian projektowych, za co zostaje obciążony karą umowną wykonawca. Zgodnie z artykułem 471 k.c. w takiej sytuacji to wykonawca musi obalić domniemanie, że owo nieterminowe wykonanie umowy wynika z okoliczności, za które wykonawca nie odpowiada. Od strony dowodowej zadanie wykonawcy jest trudne, często nawet niemożliwe. Zwykle bowiem wykonawcy nie dysponują tak szczegółowym materiałem dowodowym, aby mieć pewność, że obalą ww. domniemanie. Jeśli wykonawcy nie uda się obalić domniemania, że okoliczności, za które odpowiada, spowodowały nieterminowe wykonanie, zostanie on obciążony karą umowną. Stanie się tak, chociaż opóźnienie w realizacji kontraktu może wynikać w decydującym stopniu z okresów spowolnienia prac i przestojów w oczekiwaniu na uzupełnienie dokumentacji projektowej, czyli okoliczności będących po stronie zamawiającego. Jak wynika z przytoczonych argumentów, wpływ wad projektowych na inwestycje budowlane jest znaczny. Wady projektowe mogą stać się przyczyną przerwania procesu inwestycyjnego przez wstrzymanie prac budowlanych lub ich znaczne spowolnienie w stosunku do zakładanego tempa. Przyczyną takiej sytuacji często jest konieczność oczekiwania przez wykonawcę na wykonanie dokumentacji uzupełniającej lub zamiennej. Zwykle wykonawca jest zmuszony istotnie ograniczyć zakres wykonywanych prac w oczekiwaniu na projekt zamienny lub zupełnie wstrzymać prace, co skutkuje brakiem zakładanego w harmonogramie postępu prac i może stanowić zagrożenie dla terminowego wykonania umowy. W takiej sytuacji zamawiający może ponieść konsekwencje w ramach zmiany zakładanego zakresu świadczenia wykonawcy. Często uzupełnienie dokumentacji projektowej skutkuje koniecznością wykonania prac dodatkowych, których zamawiający wykonywać nie planował i nie zabezpieczył środków na takie roboty. Wówczas wykonawca jest uprawniony do wnioskowania o zmianę terminu wykonania umowy. Taka sytuacja może być przyczyną dodatkowych roszczeń ze strony wykonawcy względem zamawiającego. Jak wskazano w jednym z orzeczeń Sądu Najwyższego, dostarczenie przez zamawiającego dokumentacji projektowej dotkniętej brakami lub taką wadliwością, „która nie pozwala na osiągnięcie przez wykonawcę umówionego celu umowy w ogóle lub w uzgodnionym czasie, stanowi o naruszeniu obowiązków, jakie w ramach umowy o roboty budowlane przyjmuje na siebie inwestor. Tego rodzaju naruszenia obowiązków umownych przez zamawiającego mogą być źródłem szkody po stronie wykonawcy, zwłaszcza wtedy, gdy w oparciu o dostarczoną dokumentację projektową i przewidywany czas realizacji inwestycji dokonywał on ekonomicznej kalkulacji zobowiązań, jakie może zaciągnąć”6. W sytuacji gdy ujawnią się wady projektowe, wykonawca ma prawo dochodzić odszkodowania od zamawiającego, z uwagi na fakt, iż na etapie składania oferty kalkulował ściśle oznaczony okres realizacji zamówienia i w tym okresie (nie dłuższym) kalkulował koszty związane z jego realizacją. Wydłużenie się czasu realizacji zamówienia z powodu okoliczności, za które wykonawca nie odpowiada, powoduje powstanie szkody po stronie wykonawcy, np. w związku z utrzymywaniem potencjału kadrowego w czasie dłuższym niż zakładany.

DOI: 10.5604/01.3001.0013.2040

Przypisy
1. Koncepcja nowego prawa zamówień publicznych,
www.uzp.pl, Data publikacji: 12.06.2018 s. 12.
2. Dr inż. Agnieszka Leśniak, Przyczyny opóźnień
budowy w opiniach wykonawców, „Czasopismo
Techniczne” Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej,
Zeszyt 2, Rok 109, 1-B/2012 s. 58.
3. Dr inż. Agnieszka Leśniak, Przyczyny opóźnień
budowy w opiniach wykonawców, „Czasopismo
Techniczne”, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej,
Zeszyt 2, Rok 109, 1-B/2012 s. 59.
4. Wynika to m.in. z tego, że w przypadku ujawnienia
się wad projektowych wykonawca po zgłoszeniu
inwestorowi musi oczekiwać na to, aż projektant
działający na zlecenie inwestora dokona uzupełnień,
zmian lub takiej aktualizacji dokumentacji
projektowej, która umożliwi prowadzenie dalszych
prac. Należy tutaj zaznaczyć, że w przypadku np.
konieczności uzyskania zamiennego pozwolenia
na budowę w związku ze zmianą koncepcji realizacyjnej
wykonawca jest zmuszony oczekiwać na
nowe pozwolenie na budowę, co zwykle skutkuje
znaczną przerwą w możliwości prowadzenia prac.
5. Np. w jednym z zamówień zaprojektowano ścieżkę
rowerową, której parametry nośności nie były
wystarczające do przeniesienia obciążeń pojazdów
technicznych (sprzątanie mechaniczne, odśnieżanie
mechaniczne, koszenie trawy). Zamawiający,
już po rozpoczęciu prac budowlanych przez wykonawcę,
podjął decyzję o doprowadzeniu parametrów
projektowanego obiektu do wymogów wskazanych
w Wytycznych dla infrastruktury pieszej
i rowerowej wydanych przez Generalną Dyrekcję
Dróg Krajowych i Autostrad, wydanie 02 z dnia
16.01.2017 r., co spowodowało: kilkumiesięczne
wstrzymanie prac w związku z oczekiwaniem na
dokumentację projektową zamienną, zmianę parametrów
warstw podbudowy, warstw wiążącej
i ścieralnej, zmianę zakresu świadczenia wykonawcy
oraz zwiększenie wynagrodzenia.
6. Zob. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia
2016 r. I CSK 306/15, LEX nr 2032362.

Abstrakt: Skutkiem ujawnienia się
wad projektowych w procesie budowlanym,
oprócz nieterminowego
wykonania inwestycji, potencjalnej
konieczności wykonania prac dodatkowych
i uiszczenia dodatkowego
wynagrodzenia wykonawcy, może
być również dochodzenie roszczeń
ze strony wykonawcy o odszkodowanie
za szkody, jakie poniósł na skutek
ujawnienia się wad projektowych
i konsekwencji z tym związanych.
Słowa kluczowe: wady projektowe,
odpowiedzialność wykonawcy,
opóźnienia realizacji