ARCHITEKTURA UKRAINY OD(NOWA)

Architektura czasu wojennego. Nieplanowana. Niezapowiadana. Ważna dziś i jutro. Jaka jest, jaka być powinna? Wizja architektury Ukrainy. Wizja nowej architektury. Ten niełatwy temat poprowadzimy przez najbliższe miesiące z Koordynatorem projektów w Narodowym Związku Architektów Ukrainy, który jest inicjatorem szeregu projektów związanych z realiami pracy architektów w ukraińskich miastach oraz planów odbudowy po zakończeniu działań wojennych. Nie ulega wątpliwości, że skala prac odnowienia będzie duża. Wezmą w nich udział przede wszystkim polskie firmy, które już interesują się rynkiem ukraińskim. Jakie mają propozycje i rekomendacje usług oraz rozwiązań? Szybkich technologii budowania, systemów naprawczych, produktów wytrzymałych i spełniających wymogi bezpieczeństwa, profesjonalnych maszyn i sprzętu budowlanego ułatwiającego od(budowę)? Te pytania kierujemy do branży chcącej włączyć się w przygotowania do odbudowy zniszczonej tkanki urbanistycznej, architektonicznej i infrastruktury miast oraz osiedli, które stały się celem rosyjskich pocisków.

Część 1. Bezpieczna architektura w niebezpiecznych czasach

Obecnie triadę witruwiańską można uzupełnić o kolejny punkt – bezpieczeństwo. Aktywne działania wojenne, które niszczą tkankę urbanistyczną oraz infrastrukturę, stały się dziś istotnym czynnikiem w podejściu do projektowania miast i mniejszych osiedli. Doświadczenie czterech miesięcy wojny pozwala nam również ocenić decyzje planistyczne oraz projektowe budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej, które znalazły się pod ostrzałem artyleryjskim lub rakietowym. Kumuluje się doświadczenie w ekspertyzach budynków oraz obiektów infrastruktury zniszczonych w czasie wojny. Aby usystematyzować i wykorzystać to cenne doświadczenie, Związek Architektów Ukrainy powołał Radę Ekspertów, której członkowie będą uczestniczyć w oględzinach oraz ocenach obiektów. Memoranda współpracy zostały już podpisane ze Stowarzyszeniem Miast Ukrainy, burmistrzami miast Czernihow, Sumy i Makarow.

Można powiedzieć, że kluczem do bezpieczeństwa remontowanych budynków powinno być profesjonalne podejście na wszystkich etapach poprzedzających badania przedprojektowe, projektowanie i budowę. Ten profesjonalizm przejawia się również w decyzjach urbanistycznych, np. w zakresie funkcjonalnego zagospodarowania osiedli. W końcu wiele domów zniszczonych przez ostrzał w miastach Ukrainy znajdowało się w niebezpiecznej bliskości terytoriów przedsiębiorstw przemysłowych, które stały się celem rosyjskich pocisków.

Podczas działań wojennych prace architektoniczne są testowane pod kątem wytrzymałości i bezpieczeństwa dla ich użytkowników. Z kolei architekci oraz inżynierowie Ukrainy zdobywają doświadczenie w ochronie budynków przed uszkodzeniem, ocenie zniszczeń i szybkiej restauracji zniszczonych obiektów. Na bardziej oddalonych od działań wojennych obszarach architekci pracują nad projektami urbanistycznymi i architektonicznymi związanymi z budowaniem mieszkań dla osób przesiedlonych oraz infrastruktury dla przeniesionych firm. Doświadczenie architektów ukraińskich może być bardzo cenne dla architektów z innych krajów europejskich. W końcu, jak pokazują doświadczenia ostatnich miesięcy, inwestowanie w bezpieczeństwo nigdy nie jest nadmierne. Ukraińscy architekci będą dzielić się swoimi doświadczeniami z czytelnikami „Buildera”.

Wojna zmusiła architektów i deweloperów do zrewidowania swojego podejścia do kwestii bezpieczeństwa. Okazało się, że nowoczesne systemy uzbrojenia, zastosowane w obrębie dużych miast, mogą spowodować znaczne zniszczenia oraz liczne ofiary. Obecny system schronów dla ludności cywilnej, w sytuacji realnej wojny, nie zdał egzaminu. Schronisk było za mało, nie nadawały się na dłuższe pobyty. Zgodnie z obowiązującymi przepisami pełnowartościowe obiekty służące ochronie ludzi były zapewniane tylko przy strategicznych jednostkach przemysłowych i budynkach rządowych. Piwnice domów, parkingi podziemne, piwnice centrów handlowych oraz podziemne stacje metra miały służyć jako schrony dla mieszkańców miast. Te pomieszczenia w większości nie miały sprawnych urządzeń sanitarnych, ogrzewania i wentylacji oraz odpowiednich wyjść ewakuacyjnych. Wiele z tych obiektów obrony cywilnej zostało sprywatyzowanych i przekształconych w kawiarnie, sklepy oraz magazyny. Przebywanie zimą w nieogrzewanych schronach dla wielu osób, zwłaszcza starszych, kończyło się wychłodzeniem i chorobą.

Od pierwszych tygodni wojny ukraińscy architekci i projektanci zaczęli opracowywać systemy modułowe, które stworzą małą prywatną przestrzeń w wielkopowierzchniowej hali sklepu przemysłowego lub stacji metra. Za pomocą przegród z tkaniny dla osoby lub rodziny proponuje się stworzyć rodzaj kapsuły, którą można łatwo ogrzać lub oświetlić. Takie rozwiązanie proponuje project PeacefulWeapon, realizowany pod kierownictwem architekta Olega Wolosowskiego.

Doświadczenia mieszkańców miast centralnej i zachodniej Ukrainy pokazały, że od momentu sygnału alarmu lotniczego do przylotu rakiet mijało 10–20 minut. W tym czasie trzeba było zejść ze swego piętra (a mogło być to 5, 9 lub 16) i pospieszyć do najbliższego schronu. Na przyszłość ze względu na bezpieczeństwo mieszkańców specjalnie urządzone schrony powinny znajdować się niemal w każdym budynku mieszkalnym, z możliwością wejścia od wewnątrz domu oraz z zewnątrz.

Ważnym aspektem tworzenia schronów było urządzenie kilku wyjść, które umożliwiają wyprowadzenie ludzi po zniszczeniu domu. Gdy schrony są umieszczane w galeriach handlowych, konieczna jest możliwość wejścia do nich z zewnątrz bez wchodzenia do galerii.

Ogromnym problemem zniszczonych miast był brak prądu i wody. Doświadczenia z oblężenia Mariupola pokazały potrzebę zorganizowania zapasowych źródeł wody pitnej i technicznej, które mogłyby działać po zniszczeniu sieci wodociągowej oraz przy braku prądu.

Ważną cechą bezpiecznego budynku jest jego schemat konstrukcyjny. Doświadczenie pokazuje, że podczas ostrzału artyleryjskiego i rakietowego najbardziej odporne na zniszczenie okazały się budowle szkieletowe o konstrukcji monolitycznej. Domy prefabrykowane z wielkiej płyty, z których większość została zbudowana w czasach sowieckich, traciły swoją wytrzymałość na skutek odkształceń uderzeniowych spowodowanych wybuchami i często składały się jak domki z kart.

Obecność rdzeni usztywniających, którymi są najczęściej monolityczne szyby wind i klatki schodowe, jest ważna dla bezpiecznego schematu konstrukcyjnego. Ukraińskie przepisy przewidują obecnie urządzenie bezdymnych schodów ewakuacyjnych z obowiązkowym dostępem do każdego piętra. Podczas ostrzału osoby ewakuowane takimi schodami mogą zostać zranione odłamkami pocisków. O wiele bardziej celowe byłoby umieszczenie klatki schodowej w dobrze chronionym monolitycznym rdzeniu sztywności, jak to jest na przykład w Izraelu. Według klasyfikacji pożarowej – schody typu H3 z wejściem z podłogi przez wiatrołap oraz ze wspomaganiem tlenowym, z możliwością wielokrotnego nawiewu powietrza w przypadku pożaru w pomieszczeniu. Do takiej pionowej drogi ewakuacyjnej może przylegać pomieszczenie magazynowe z oknami zamykanymi pancernymi żaluzjami. Ta izraelska wiedza jest niezbędna w każdym domu i w każdym domu i w każdym mieszkaniu. Dla miast przygranicznych Ukrainy, zwłaszcza z Rosją, to również powinno stać się normą.

Tworzenie bezpiecznej architektury na Ukrainie powinno rozpocząć się już teraz. Należy zaangażować w ten proces mechanizmy społeczeństwa obywatelskiego. W tym celu Izba Architektów Ukrainy powołała fundację charytatywną.

Jej priorytetami strategicznymi są:

• zwycięstwo Ukrainy i wsparcie architektów w siłach zbrojnych, obronie terytorialnej, wolontariat;
• zachowanie zawodowego potencjału intelektualnego na Ukrainie;
• rozwój Ukrainy w nowych znaczeniach zgodnie z Manifestem Architektów Ukrainy. Znaczenia, które powinny zapewnić powstanie nowej Ukrainy, opierają się na zasadach: interakcja, współpraca, wsparcie i obrona.

Ukraińska architektura musi wnieść nowe znaczenia całemu światu: szacunek dla ludzi, znaczenie wspólnych przestrzeni, niezależność energetyczną, dostępność, bezpieczeństwo, siłę społeczności.

Wykorzystamy humanitarne podejście w tworzeniu nowego środowiska, biorąc pod uwagę zarówno uniwersalny design, jak i doświadczenia dzisiejszych tragicznych wydarzeń w dziedzinie obrony cywilnej.

Wśród projektów fundacji jest studium światowych przypadków odbudowy miast zniszczonych po II wojnie światowej. Odbyły się już seminaria internetowe na temat odbudowy Coventry, Le Havre, Warszawy, Hiroszimy i Nagasaki, Rotterdamu, Drezna, Kijowa i Berlina.

Planowane jest opublikowanie raportu analitycznego, banku wykładów wideo, wniosków i refleksji ukraińskich architektów.

Nie ulega wątpliwości, że tworzenie bezpiecznych miast powinno opierać się na odpowiednim planowaniu przestrzennym i wizjach urbanistycznych. W szczególności opracowanie kompleksowych programów odbudowy miast oraz terytoriów w oparciu o zrównoważony rozwój i koncentrację na człowieku, opracowanie strategii miejskich, współpraca ze światowymi ekspertami.

Kierunek legislacyjny w pracy funduszu przewiduje opracowywanie ustawodawstwa, regulaminów, reprezentację interesów środowiska architektonicznego, społeczności i ludzi jako klientów, współpracę z Radą Najwyższą, ministerstwami, Kancelarią Prezydenta, zasięg informacji dla społeczności.

W zakresie działań międzynarodowych fundacja będzie promować integrację z europejskimi i światowymi instytucjami architektonicznymi, uczestniczyć w komisjach oraz rozwijać wspólne projekty z Europejskimi Izbami Architektury, Międzynarodową Unią Architektów (UIA), Radą Europy (ACE).

Wśród priorytetowych obszarów działalności znajdują się:

• rozwój nowych standardów mieszkaniowych;
• zasady, podejścia, mapa drogowa odbudowy;
• przywrócenie zniszczonego dziedzictwa;
• badanie zapytań osób, społeczności, wojska;
• stworzenie platformy do konkursów architektonicznych.

Budowa mieszkań, których klientami są stowarzyszenia obywateli: zamawiają projekt bezpośrednio w firmie architektonicznej, a po jego zatwierdzeniu zawierają bezpośrednią umowę z wykonawcami.

Na swoją działalność fundusz przeprowadzi zbiórkę pieniędzy, w szczególności będzie gromadził środki, które przyjdą na odbudowę Ukrainy.

Jako specjalista ds. bezpieczeństwa chciałbym zwrócić uwagę na konieczność zmiany prawa budowlanego w zakresie budowy i użytkowania obiektów podziemnych, takich jak parkingi, centra handlowe, magazyny, piwnice. Wszystkie tego typu przestrzenie podziemne z powodzeniem mogą służyć jako schrony dla ludności cywilnej w czasie wojny podczas ostrzału i bombardowania. W zdecydowanej większości projektowanych budynków zarówno stworzenie, jak i aranżacja takich przestrzeni musi być obowiązkowa. W czasie pokoju przestrzenie te mogą być wykorzystywane do celów cywilnych, pod warunkiem, że w czasie zagrożenia militarnego można je zamienić na schrony w kilka godzin, montując drzwi pancerne, uzupełniając zapasy wody, sprawdzając działanie awaryjnych źródeł zasilania prądem.

Sieci techniczne w takich pomieszczeniach należy rozmieścić w taki sposób, aby wybuchy nie naraziły osób znajdujących się w pobliżu sieci, tj. przewody z gorącą wodą lub gazem powinny być prowadzone na zewnątrz schronu.

Montaż sanitariatów i pomieszczeń technicznych powinien być obowiązkowy. Schemat konstrukcyjny budynków wysokościowych powinien zawierać rdzenie sztywności, którymi mogą być szyby wind. W tych rdzeniach sztywnych można również umieścić schody ewakuacyjne.

Deweloperzy od dziesięcioleci nie zwracali należytej uwagi na kwestie bezpieczeństwa. Cena mieszkania dla sprzedającego i kupującego była ważniejsza niż lokalizacja domu czy obecność odpornych na zniszczenie rozwiązań konstrukcyjnych. Bezpieczny dom jest oczywiście droższy, ale w krytycznej sytuacji może uratować życie jego właścicielom.

Przy odbudowie zniszczonych domów prawdopodobnie pojawi się pokusa oszczędzania na kwestiach bezpieczeństwa. Dlatego organizacje publiczne, a zwłaszcza środowisko architektoniczne, powinny zwracać uwagę zarówno na przestrzeganie obowiązujących norm bezpieczeństwa, jak i tworzenie nowych norm, które będą chronić ludzi w sytuacjach krytycznych.

Nikt dziś nie ma wątpliwości, że dodatkowe inwestycje w bezpieczeństwo w architekturze nie mogą być zbyteczne. A ponieważ pełnej ochrony nie da się osiągnąć a priori (a broń odstraszania w postaci pocisków średniego zasięgu czy obrony przeciwlotniczej wykracza poza nasze kompetencje zawodowe), możemy mówić o metodach optymalnych pod względem kosztów, złożoności wdrożenia i efektów. Najbardziej oczywistymi rozwiązaniami jest aktywniejsze wykorzystanie infrastruktury podziemnej i połączenie jej ze stałą funkcją parkingową w celu jednoczesnego rozwiązania 2 bolesnych problemów ukraińskich: braku parkingów i zapewnienia bezpieczeństwa; oraz całkowite lub wybiórcze wzmocnienie konstrukcji nowych budynków, zarówno nośnych, jak i ogrodzeniowych. Ale ponieważ rozwiązanie pierwszego zadania leży nie tylko w architekturze, ale także w obszarach urbanistycznych oraz legislacyjnych, a drugie nakłada dużą odpowiedzialność na inżynierów, chciałbym podkreślić jeszcze jeden aspekt, który nie znajduje się w gestii technologii cyfrowej i architektury.

Technologie cyfrowe, które są coraz częściej wykorzystywane w budownictwie, pozwalają na bardziej efektywne tworzenie i przekształcanie przestrzeni do życia oraz pracy.

Jedno jest pewne – architektura nie będzie taka sama jak dotychczas i metody obliczeniowe w tym pomogą. Przyzwyczailiśmy się, że architektura obliczeniowa ułatwia metody konstrukcyjne, rzucając wyzwanie nowoczesnym metodom analizy strukturalnej oraz wytwarzania i coraz częściej pozwala na uzyskanie uzasadnionego kontekstualno-czułego środowiska.

Jednak architektura obliczeniowa jest również skuteczna pod względem bezpieczeństwa, ponieważ względy bezpieczeństwa można traktować jako parametry.

Począwszy od projektu, który parametrycznie uwzględnia cechy konstrukcyjne zbrojenia, przestrzeń architektoniczna jest przekształcana wraz ze zmianą rozwiązania inżynierskiego, sztuczna inteligencja (AI) pomaga obliczyć najlepsze typy/typologie rozwiązania przestrzennego nie tylko ze „zwykłego” punktu widzenia, ale także z punktu widzenia szybkości ewakuacji, ochrony konstrukcji, kontynuując sztuczną inteligencję, która kontroluje multikomfort budynku, a zwłaszcza jego chronionych części w sytuacjach krytycznych oraz połączenie „mózgu” domu z systemami ostrzegawczymi z odpowiednim przygotowaniem oddzielnych systemów

Projekt UnitE budowlanych (w tym ewentualnie elewacji) do zagrożeń (przemiana głuchych okiennic w celu ochrony przed stłuczeniem szkła, usprawnienie czyszczenia i dopływu powietrza do pomieszczenia itp.).

Oczywiście istnieje inna strona ochrony, zwana zdolnościami adaptacyjnymi i mobilnością.

Dlatego w projekcie UnitE zastosowano modułowość wielkości pomieszczenia – uniwersalny woksel (voxel = piksel objętościowy), za pomocą którego można elastycznie „kompletować” budynki różnych funkcji. Projekt UnitE [adaptacyjny system architektoniczny do życia i pracy] firmy Aranchii Architects zajął I miejsce w konkursie architektonicznym Re: Create UA na odbudowę Ukrainy w czerwcu 2022. Jury doceniło wszechstronność (zdolność do obsługi wielu funkcji w wielu miejscach) oraz wykonalność systemu.