AKADEMIA REWITALIZACJI

Widoczny postęp w zakresie rewitalizacji Zamościa nastąpił w okresie programowania 2007–2013, natomiast okazją do podjęcia debaty na temat wyłonienia kolejnych ważnych przedsięwzięć było opracowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Zamość na lata 2017–2023. Dokument powstał w ramach projektu pt. Zamojska Akademia Rewitalizacji, mającego przełomowe znaczenie dla miasta.

Zamość jest miastem o wyjątkowych walorach historycznych i urbanistycznych. Wzniesione w końcu XVI wieku przez włoskiego architekta Bernarda Morando, stanowi unikatowy zespół architektoniczny jedynego w Polsce renesansowego „idealnego miasta-twierdzy”, wpisanego na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO. Stąd też ważnym elementem w kreowaniu polityki gospodarczej i kulturalnej miasta są projekty rewitalizacyjne mające na celu odtworzenie fragmentów dawnych fortyfikacji bastionowych oraz obiektów pofortecznych. Rozwój gospodarczy miasta, w kontekście położenia w sąsiedztwie Parku Krajobrazowego Roztocza, w dużym stopniu uzależniony jest od rozwoju turystyki. Jednym z celów strategicznych Zamościa jest więc dobrze rozwinięta infrastruktura społeczna i turystyczna. Zgodnie z wyznaczonymi kierunkami, przy współudziale mieszkańców, lokalne władze podejmują starania zmierzające do osiągnięcia wysokiego prestiżu miasta i ciągłego polepszania jego pozytywnego wizerunku. Po wejściu Polski do UE prace związane z przywracaniem miastu utraconej zabytkowej struktury uległy znacznemu zintensyfikowaniu, a uwaga włodarzy skierowana została przede wszystkim na zachowanie substancji zabytkowej zespołu staromiejskiego.

Rewitalizacyjne osiągnięcia

Widoczny postęp w zakresie rewitalizacji nastąpił w okresie programowania 2007–2013. Na szczególną uwagę zasługują 4 projekty dotyczące Starego Miasta, których realizacja spowodowała, że wiele zabytków odzyskało swój blask i znaczenie. Przedmiotem projektu Rewitalizacja zabytkowego Starego Miasta…, realizowanego w kwocie blisko 6,5 mln zł, był remont, przebudowa i zagospodarowanie ważnych dla miasta obiektów oraz przestrzeni publicznych: Rynek Wodny, Rynek Solny wraz z Placem Jana Jaroszewicza oraz ulicami przylegającymi: Pereca, Zamenhofa, Solna, Ratuszowa. Zakres prac objął również remont, konserwację oraz naprawę elewacji frontowej i wieży Ratusza oraz schodów. Piwnice oficyn Ratusza zostały przystosowane do zwiedzania dla turystów. Wyremontowane przestrzenie wyposażono w system monitoringu oraz zapewniono dostęp do bezprzewodowego internetu. Z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego pozyskano kwotę ponad 8,5 mln euro na kontynuację prac dotyczących rewitalizacji obiektów o bardzo dużym znaczeniu historyczno-naukowym. Konserwacją, renowacją i adaptacją na cele kultury objęto pięć zespołów fortecznych Starego Miasta: Bastion VII z Nadszańcem i Bramą Lwowską Starą, Brama Lubelska Nowa, Brama Lubelska Stara z Kojcem, Brama Szczebrzeska z Wartownią oraz Kazamata Bastionu I. Ważne z historycznego punktu widzenia były szeroko zakrojone prace związane z utworzeniem zespołu pod nazwą
Muzeum Fortyfikacji i Broni, obejmującego teren w rejonie XVII-wiecznego Bastionu III oraz obiekty zabytkowe: Arsenał i Prochownię. Projekt zrealizowano w kwocie 27,6 mln zł. Zrekonstruowano wał forteczny przy murze kurtyny od Bastionu III do Bramy Szczebrzeskiej z wybudowaniem pod jego nasypem muzeum oraz magazynu i pracowni konserwacji eksponatów. Do muzeum przeniesiono eksponaty broni artyleryjskiej i ciężkiego sprzętu wojskowego, zlokalizowane poprzednio na ekspozycji plenerowej. Przeprowadzono także remont konserwatorski wraz z modernizacją ekspozycji oraz powiększono powierzchnię wystawienniczą obiektu Arsenału mieszczącego Muzeum Barwy i Oręża. Podobnie zrekonstruowano i zaadaptowano do funkcji kultury obiekt Prochowni oraz wał forteczny od Bastionu III do ul. Królowej Jadwigi. Rewaloryzacja objęła również zdegradowany fragment krajobrazu warownego twierdzy, który oczyszczono i uzupełniono nasadzeniami zieleni fortecznej i parkowej. Przebudowano ul. Zamkową jako niezbędną infrastrukturę towarzyszącą muzeum. Całość inwestycji została zabezpieczona systemem monitoringu. W ramach projektu przeprowadzono także prace konserwatorskie eksponatów z wystawy plenerowej Uzbrojenie Wojska Polskiego oraz zdigitalizowano zbiory muzeum. Ekspozycje w obiekcie wyposażono w nowoczesne urządzenia audiowizualne i teleinformatyczne, które pozwoliły na utworzenie wirtualnej instytucji kultury. Dopełnieniem wszystkich inwestycji był projekt Zamość miasto UNESCO, Pomnik Historii RP produktem polskiej gospodarki zrealizowany w kwocie ponad 70 mln zł, który stanowił zamknięcie wszystkich inwestycji realizowanych wewnątrz zespołu staromiejskiego. Projekt pozwolił na odnowienie pierścieni obronnych twierdzy okalających Stare Miasto, w tym: odtworzenie Bastionów I–IV z możliwością wyeksponowania najdłuższej kurtyny murów Bastionu II i zarysowania południowego widoku twierdzy Zamość, rewitalizację Parku Miejskiego i Lunety przed kurtyną Bastionu V–VI wraz z przebudową amfiteatru, częściowe zrekonstruowanie murów skarpowych i profilu Bastionu VI, odwzorowanie Bastionu VII, rewitalizację rawelinu II– III przed Bramą Szczebrzeską, odnowę kurtyny Bastionu III–IV, rewitalizację północnego przedpola twierdzy, budowę parkingów oraz ciągów pieszo-jezdnych i ścieżek terenowych. Odnowione obiekty zostały wyposażone w małą architekturę oraz system monitoringu i Wi-Fi. Ogółem na realizację tych przedsięwzięć wydano 136 872 050 zł. W ślad za zrealizowanymi projektami pojawiła się atrakcyjniejsza oferta turystyczna ze strony przedsiębiorców. Równocześnie, wsłuchując się w głosy mieszkańców i widząc nasilający się ruch turystyczny, podjęto decyzję o odrestaurowaniu i zagospodarowaniu innych części miasta, m.in. rozbudowie zoo, budowie nowoczesnego Centrum Kultury Filmowej i częściowym uporządkowaniu dzielnicy Nowe Miasto. Efekty projektów realizowanych w poprzednim okresie programowania oraz ich pozytywny odbiór wśród mieszkańców, turystów i przedsiębiorców zachęciły miasto do podejmowania kolejnych wyzwań i rewitalizacji obiektów ważnych dla kultury polskiej.

Przedsięwzięcia zaplanowane

Okazją do podjęcia debaty na temat wyłonienia kolejnych ważnych dla miasta przedsięwzięć było opracowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Zamość na lata 2017–2023. Dokument powstał w ramach projektu pt. Zamojska Akademia Rewitalizacji. Koncepcja miała przełomowe znaczenie dla miasta, ponieważ do pracy nad dokumentem LPR-u włączyły się liczne podmioty zainteresowane działaniami rewitalizacyjnymi: wydziały Urzędu Miasta oraz jednostki jemu podległe, a także instytucje, urzędy, przedstawiciele przedsiębiorców i organizacje pozarządowe, które zaangażowały się w przeprowadzenie badań oraz ankiet. Na ich podstawie szczegółowo przeanalizowano problemy występujące w mieście. Kolejne etapy prac nad dokumentem były konsultowane z mieszkańcami. W rezultacie, oprócz opracowania LPR Miasta Zamość, powstały również inne dokumenty: Strategia wzrostu partycypacji społecznej mieszkańców Miasta Zamość na lata 2017–2023, Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji społecznych z mieszkańcami, a także Wieloletnia Strategia Współpracy organizacji pozarządowych z Miastem Zamość na lata 2017–2023. Program rewitalizacji ma znaczenie strategiczne i planistyczne, ponieważ wyznacza kierunki działań, których celem będzie przywrócenie obiektom zabytkowym ich historycznej formy, poprawa warunków życia mieszkańców oraz zwiększenie atrakcyjności gospodarczej miasta. Program skierowany jest do wszystkich podmiotów zainteresowanych realizacją przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Jego przyjęcie było warunkiem koniecznym do aplikowania o środki unijne, w szczególności w ramach zawartego w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Lubelskiego działania 13.3 Rewitalizacja obszarów miejskich. W dokumencie LPR Miasta Zamość wypracowano 22 pomysły na projekty na łączną kwotę 179 494 334 zł, z czego 16 wyszło od podmiotów spoza sektora publicznego. Wśród zaplanowanych przedsięwzięć znalazły się propozycje w obszarze przestrzenno-funkcjonalnym, społecznym i gospodarczym.

Zamojska Akademia Kultury

Sztandarowym projektem miasta będzie rewitalizacja historycznego obiektu Akademii Zamojskiej, realizowanego w ramach Działania 8.1 Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w kwocie przekraczającej 41,5 mln zł. Zakres prac obejmuje remont konserwatorski budynku oraz dziedzińca wraz z elementami zagospodarowania i uzbrojenia terenu oraz zaadaptowanie wybranych pomieszczeń Akademii na ekspozycję muzealną, a całego poddasza na cele kulturalno-edukacyjne. Z prac wyłączone są pomieszczenia przeznaczone na działalność oświatową. Zaplanowano także budowę szybu windowego i remont klatki schodowej. Ważnym przedsięwzięciem tej inwestycji będzie przywrócenie pierwotnej konstrukcji dachu mansardowego oraz liczne roboty remontowe, renowacyjne i wykończeniowe. Wymienione będą również instalacje elektryczne i sanitarne. Do zaplanowanej działalności w Akademii zostanie zakupione wyposażenie aranżacyjne oraz multimedialne na potrzeby: ekspozycji muzealnej Dzieje Akademii Zamojskiej i drukarni akademickiej, Zamojskiego Centrum Ilustracji, Kina studyjnego, Biblioteki Multimedialnej, Akademickiej Pracowni Humanistycznej, Pracowni Wielokulturowej, Poligonu warsztatowego. Dla orkiestry symfonicznej im. Karola Namysłowskiego w Zamościu oraz Zamojskiego Domu Kultury wybudowana zostanie Muzyczna Scena Plenerowa oraz Teatr w Akademii.

Rewitalizacja Starego Miasta

Pomimo dotychczasowego zaangażowania w rewitalizację Starego Miasta wciąż pozostają przestrzenie i obiekty wymagające natychmiastowej interwencji konserwatorskiej lub odpowiedniego ich zagospodarowania. Odpowiedzią na te potrzeby jest rewitalizacja Bastionu VI i Nadszańca z przeznaczeniem na powstanie schroniska młodzieżowego oraz centrum integracyjno-edukacyjnego. Planuje się również przeprowadzenie prac związanych z bezpieczeństwem budynku, jego funkcjonalnością i dostępnością dla osób niepełnosprawnych – remont schodów oraz montaż windy osobowej. Zakres rzeczowy zadania przewiduje zakup wyposażenia schroniska i centrum, wymianę instalacji wewnętrznych, zagospodarowanie terenu plateau bastionu obejmujące remont boiska szkolnego wraz z ogrodzeniem. Teren wyposażony zostanie w małą architekturę, oświetlenie oraz monitoring. W zakres prac włączona jest także przebudowa ulicy Łukasińskiego oraz budowa zewnętrznej infrastruktury technicznej – wodociągu, kanalizacji deszczowej, oświetlenia, przebudowa gazociągu oraz kanalizacji teletechnicznej. Wokół obiektu zaplanowane jest utworzenie terenu rekreacyjnego o charakterze ogólnodostępnym dla dzieci, młodzieży i dorosłych z placem zabaw, siłownią zewnętrzną oraz położeniem zróżnicowanych nawierzchni z trawnikami. Całkowita wartość inwestycji wyniesie blisko 16,4 mln zł.Rotunda zamojska Jest obiektem specyficznym historycznie i kulturowo dla miasta. Ta XIX-wieczna działobitnia podczas II wojny światowej była więzieniem śledczym gestapo, obozem przejściowym i miejscem kaźni mieszkańców Zamojszczyzny. Obecnie pełni funkcję mauzoleum – powstałego dzięki staraniom mieszkańców, którzy z własnej inicjatywy podjęli prace na rzecz odbudowy Rotundy jako miejsca upamiętniającego martyrologię Zamojszczyzny. Zachowanie takich miejsc podtrzymuje i wzmacnia lokalną tożsamość kulturową oraz chroni przed zatarciem ukształtowanych historycznie struktur przestrzennych. Projekt Rewitalizacja Rotundy Zamojskiej w Zamościu zakłada przeprowadzenie robót budowlanych przy obiekcie oraz prac konserwatorskich elementów i detali o wartościach historycznych, budowę systemu monitoringu, montaż urządzeń teletechnicznych, bezprzewodowego dostępu do internetu oraz licznika odwiedzin. W zakresie prac jest także przebudowa oświetlenia, montaż paneli fotowoltaicznych, adaptacja sanitariatów dla potrzeb osób niepełnosprawnych, rozbudowa ekspozycji muzealnej – wyposażenie jej w nowe plansze informacyjne, ekrany multimedialne, gabloty, tyflograficzną mapę obiektu, makiety dotykowe i informacje zapisane Braille’m. Wartość projektu wynosi 8 mln zł. Przedstawione projekty zaplanowane do rewitalizacji to tylko część inwestycji miasta. Łączna wartość przedstawionych koncepcji to 66 092 251 zł. Wraz z inwestycjami miejskimi realizację swoich przedsięwzięć rewitalizacyjnych rozpoczęły również instytucje kościelne, przedsiębiorstwa i właściciele prywatni. Po zakończeniu realizacji wszystkich projektów miastu przybędzie kilka zrewitalizowanych obiektów świeckich i kościołów oraz odnowionych ulic, chodników i placów spacerowych. Zakres prac podejmowanych przez te podmioty jest także znaczny i przyczynia się do uatrakcyjnienia walorów historycznych i turystycznych miasta.

Renata Kondrraciuk