ARCHITEKTURA HYBRYDOWA
prof. dr hab. inż arch. Ewa Kuryłowicz
dr inż. arch Marcin Goncikowski
Kuryłowicz & Associates, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej
W przypadku galerii Młociny idea i inspiracje są głównie urbanistyczne. Architektura bardzo dużej kubatury miała za zadanie manifestować hybrydowość zawartych w niej funkcji – handlu, rozrywki, sportu oraz biur.
Pierwszy shopping mall otwarto w USA w 1922 roku, czyli prawie 90 lat temu [1]. Stulecie pod znakiem gromadzenia ludzi wokół handlu jest świadkiem ogromnego rozwoju tego konceptu, powstawania kolejnych generacji centrów handlowych, które rozwinęły się od połączonych wokół pasaży sklepów aż do układów hybrydowych, gdzie wymiana towarów między ludźmi stymuluje chęć do korzystania z innych usług: rzemieślniczych, kulturalnych, prozdrowotnych aż do oświatowych i biurowych.
Centra handlowe są obiektami miejskimi wyrosłymi z miejskiej kultury i gospodarki, w której wg Thomasa Pikkety’ego 90 procent jest ulokowane w miastach [2]. Budynki są lokatą kapitału, a te przeznaczone dla handlu wydają się mieć szczególne z pieniądzem powiązania. Wszak w nich wymiana angażująca środki finansowe ukształtowała schemat budynków, jak i wywołała sposób odczytywania ich przestrzeni. Pierwsze centra amerykańskie, budowane na planie krzyża, opierały się na umieszczaniu drogich sklepów na jednym jego ramieniu, tańszych zaś na drugim.
Wielkopowierzchniowe centra handlowe, jak pisał Rem Koolhas 20 lat temu w swojej książce S, M, L, XL, zatarły klasyczną i modernistyczną spójność formy budynku z jego wnętrzem, ukrywając za „skórą” zamykającą kubatury różne układy komunikacyjne i funkcjonalne, w sposób mniej lub bardziej efektowny eksponujące różnego rodzaju sklepy dostępne z wewnętrznych tras, na zewnątrz zaś oferujące pełne ściany będące tłem dla reklam i logo różnego rodzaju.
Tak było na początku. Można znaleźć wiele przykładów takiej architektury, która nieco wykrzywiła potoczne pojęcie o tzw. WOH, każąc kojarzyć go z beznamiętnym i nieczytelnym pudłem. Nie ma jednak żadnego powodu, aby rezygnować z prób opowiedzenia o handlu środkami architektonicznymi w sposób podobny do szukania wyrazu architektury w przypadku innych zadań i funkcjonalnych przeznaczeń. Oczywiście można podać szereg takich przykładów. Od Złotych Tarasów w Warszawie autorstwa Jerde Partnership, gdzie krzykliwość architektury odpowiada głośno zachwalającym swój towar sklepikarzom – można powiedzieć: i tak się handluje. Przez pokazywane ostatnio na WAF 2018 w Amsterdamie i nagrodzone w kategorii centrów handlowych Shanghai Greenland Center NIKKEN SEKKEI – pokazujące możliwe połączenie aktywnej rekreacji, zieleni oraz naturalnej topografii. Aż do powściągliwych Tarasów Zamkowych (Stelmach i Partnerzy) w Lublinie, które, choć wpisane w kontekst lubelskiej starówki i za to chwalone, nie uchroniły się przed marketingowymi działaniami oraz apetytami specjalistów od reklamy właściciela i ostatnio (marzec 2019) zmieniły nazwę na Vivo z logo na różowym tle. Tak jakby sama architektura i powodzenie centrum mierzone liczbą klientów je odwiedzających nie wystarczyły.
Poszukiwania w tej mierze, które prowadzimy w naszej pracowni, opisuje kilka projektów: Lublin Plaza, CH Targówek w Warszawie, Galeria Warmińska w Olsztynie, żeby wymienić te większe, aż do Galerii Młociny, której projekt chcemy tutaj zaprezentować .
Architektura o urbanistycznym źródle
Lokalizacja centrum handlowego Galeria Młociny przy węźle komunikacyjnym, terenach byłej Huty, w dzielnicy, która była długo zaniedbana, nie dała tak wyrazistych przyczynków do sformułowania idei projektu, jak było to możliwe np. w przypadku galerii Warmińskiej w Olsztynie. Tam i pejzaż, i tradycje budowania zainspirowały nas do oparcia się o charakterystyczny wątek spoin w kamiennych murach lokalnej architektury. Wątek ten, przeniesiony na strukturę ścian oraz przetłumaczony na betonowe prefabrykaty oraz aluminiowe ażury, obecny też w formie przestrzennej całości galerii, miał sens dzięki wyjątkowemu położeniu działki i jej topografii.
W przypadku galerii Młociny idea i inspiracje są głównie urbanistyczne. Architektura bardzo dużej kubatury miała za zadanie manifestować hybrydowość zawartych w niej funkcji – handlu, rozrywki, sportu i biur.
Zasadą kompozycyjną na etapie projektu koncepcyjnego i budowlanego autorstwa Kuryłowicz & Associates było stworzenie obiektu wielofunkcyjnego o zwartej bryle, wpisującego się w charakterystyczny kształt działki, oraz stworzenie układu respektującego naturalne piesze szlaki komunikacyjne łączące węzeł komunikacyjny Młociny, przystanek tramwajowy oraz ciąg komunikacyjny, jakim jest ulica Zgrupowania AK Kampinos.
Układ urbanistyczny o dużej skali polega tu na zrealizowaniu zespołu zabudowy o charakterze pierzejowym, tworzącym zgodnie z zapisami planu miejscowego czytelne linie zabudowy wzdłuż ul. AK Kampinos oraz – od strony zachodniej działki – pierzeję naprzeciwko skweru 30 pułku strzelców Kaniowskich, w rejonie którego położona jest stacja metra Młociny i miejski hub komunikacyjny.
Cały zespół składa się z następujących członów:część o funkcji handlowo-usługowo-rozrywkowej położona na kondygnacjach -1, 0 i +1;
- część o funkcji rozrywkowej położona na kondygnacji +2;
- części biurowe położone na kondygnacjach powyżej części handlowej, od strony ul. Zgrupowania AK Kampinos;
- garaż podziemny położony na kondygnacjach -1, -2 i -3.
Główna część handlowa otwiera się placem publicznym na stację metra Młociny i za pośrednictwem pieszego połączenia wzdłuż ulicy Kasprowicza (pomiędzy stacją metra a istniejącą zabudową biurową) łączy się z przewidzianym w planie miejscowym ogólnodostępnym terenem zielonym, który ma być miejscem wypoczynku oraz aktywności sportowej dla mieszkańców dzielnicy i Warszawy.
Dodatkowo na dachu budynku Centrum Młociny była projektowana strefa rekreacyjna – place sportowe, boiska, ścieżki sportowe, jak również amfiteatr. Przestrzeń ta miała być dostępna bezpośrednio z głównych holów i stref gastronomicznych całego centrum handlowego.
Galeria zorganizowana została wokół pasażu handlowego („mallu”), który biegnie jednym, potem rozdwajającym się pasażem z czterema punktami węzłowymi, w jakich zaprojektowano komunikację pionową, mechaniczną dla klientów.
Główna strefa handlowa mallu zorganizowana jest na dwóch poziomach (0 i +1) i doświetlona poprzez świetliki oraz galerie. Strefa mallu łączy ogólne przestrzenie otwarte – Food Court, Main Court oraz piony komunikacyjne spinające ze sobą poszczególne kondygnacje.
Wysokość obiektu waha się od ok. 12,3 metra w rejonie strefy dostaw przez 16 metrów w części handlowej do ok. 25 metrów w części biurowej.
Dostęp do obiektu
Wejście główne zlokalizowano od strony ul. Kasprowicza, od zachodniej granicy działki. Wejścia do części biurowych umieszczono od strony ul. Zgrupowania AK Kampinos. Obsługa komunikacyjna odbywa się od ul. Zgrupowania AK Kampinos poprzez 3 zjazdy dwukierunkowe prowadzące do garażu podziemnego.
Główny dostęp dla pieszych do galerii zaprojektowano na poziomie terenu, z kierunku stacji metra Młociny, od strony południowo-zachodniej. Dodatkowe wejścia z poziomu terenu zaprojektowano w fazie projektu koncepcyjnego: od strony północno-zachodniej (od ul. Zgrupowania AK Kampinos), od strony północno-wschodniej (od przystanku tramwajowego). Dostęp dla pieszych do części usługowo-biurowej zaprojektowano od strony ul. AK Kampinos oraz poprzez część handlowo-usługową.
Dostęp dla ruchu kołowego – samochodów i rowerów – zapewniony jest od ul. AK Kampinos. Ruch kołowy samochodów osobowych oraz dostawczych został rozdzielony mimo bardzo wymagającej pod względem komunikacyjnym lokalizacji, która umożliwiała dostęp dla obu typów samochodów wyłącznie od ulicy AK Kampinos.
Od strony stacji metra Młociny na terenie inwestora zaprojektowano główną strefę wejściową – plac stanowiący strefę reprezentacyjną.
Założenia
W odniesieniu do rozwiązań funkcjonalnych w procesie projektowym przyjęto kilka podstawowych założeń:
- połączenie kilku różnych funkcji związanych z przestrzenią publiczną;
- nawiązanie do lokalizacji i układu urbanistycznego miasta, stworzenie przyjaznej oraz atrakcyjnej przestrzeni;
- realizacja zadanego przez zamawiającego programu;
- czytelne wyodrębnienie poszczególnych funkcji wraz z ich obsługą komunikacyjną;
- uniwersalność przestrzeni handlowo-usługowej w kontekście możliwości swobodnego aranżowania – łączenia i dzielenia przestrzeni w celu uzyskania możliwie różnorakiej struktury wielkościowej usług.
Założenia te podczas realizacji obiektu zostały zweryfikowane i częściowo wielofunkcyjność obiektu została ograniczona przez zmniejszenie skali realizowanych biur oraz zakresu i programu realizacji otwartych przestrzeni rekreacyjnych na dachu części handlowej.
Obiekt posiada 3 kondygnacje podziemne (-2, -1, -0,5), z czego podwójnej wysokości poziom -1 w połowie powierzchni zajmuje część handlowa, która potrzebuje dużej przestrzeni wysokościowej.
Dodatkowo cały poziom +1 jest na tyle wysoki, iż istnieje możliwość wykonania antresol w lokalach handlowych (jest to możliwe prawie na całej powierzchni handlowej w lokalach na +1).
W części funkcji handlowo-usługowo-rozrywkowej można wyróżnić następujące strefy funkcjonalno-przestrzenne: parking, handel, rozrywka i rekreacja, plac frontowy, biura.
Parking
Ta strefa zajmuje głównie poziomy podziemne budynku: -2, -1, -0,5, ale częściowo również przyziemie (dostawy i komunikacja techniczno-zapleczowa). Wstęp do strefy zapewniają dwa wjazdy: jeden z ulic bezpośrednio na poziom -0,5 – główny wjazd dwupasmowy do części handlowej oraz jeden z ulic bezpośrednio na poziom -2 (wjazd na parking dla części biurowej). Ten drugi pełni również funkcję wyjazdu. W przypadku kiedy biura nie funkcjonują, zapewnia części handlowej wyjazd bezpośrednio na zewnątrz z poziomu -2.
Na poziomie -0,5 znajduje się: parking tylko dla części handlowej (w tym część strzeżona), parking dla motocykli i rowerów. Na poziomie -1 zlokalizowano: parking tylko dla części handlowej, parking dla motocykli oraz rowerów, przejazd techniczny, doki rozładunkowe. Na poziomie -2 przewidziano: parking dla części handlowej, parking dla części biurowej, parking dla klientów potencjalnej kliniki medycznej, myjnię samochodową.
Układ komunikacyjny na poziomie -2 jest tak zaprojektowany, aby umożliwiał płynne łączenie i przesuwanie granicy rozdzielającej strefę parkingu dla handlu oraz dla biur. W przypadku kiedy biura nie funkcjonują, np. w weekend, a ruch w centrum handlowym jest wzmożony, można połączyć parking w celu wykorzystywania go również przez użytkowników Galerii Młociny. Szczególnie pomocny staje się bezpośredni wyjazd z parkingu z poziomu -2 na poziom 0.
Parking skomunikowany jest z częścią handlową za pomocą 4 trzonów komunikacji pionowej. Oprócz tego zaprojektowano piąty trzon komunikacji pionowej (winda), który ma możliwość działania w trybie 24-godzinnym – np. połączenie parkingu ze strefą rozrywki, która znajduje się na dachu obiektu.
Handel
Strefa handlu zajmuje kondygnacje -1 (część poziomu), 0 oraz +1 (z możliwością antresol). Posiada kilka wejść, w tym główne: terenowe przy placu wejściowym – w południowo-zachodniej części obiektu, z parkingu na poziomach -0,5 i -1 (hol z antresolą); oraz dodatkowe: od strony ulicy AK Kampinos na poziomie parteru, od strony Trasy Mostu Północnego na poziomie parteru – przy linii tramwajowej, 3 wejścia za pomocą trzonów komunikacji pionowej z części podziemnych oraz wejście z możliwością trybu 24-godzinnego od strony południowej.
Układ komunikacyjny centrum handlowego zbudowany jest na planie częściowej pętli z czterema placami (A, B, C, D) – dwie wyspy z lokalami handlowymi plus jedna wyeksponowana centralna wyspa na placu A z dwoma lokalami. Pełnią one rolę zworników, wokół których prowadzone są pasaże handlowe. Przy centralnej wyspie zlokalizowany jest plac wielofunkcyjny oraz główny trzon komunikacji pionowej, który łączy wszystkie poziomy od parkingu przez handel aż po strefę rozrywki. Główna przestrzeń gastronomiczna wraz z foodcourtem znajduje się na poziomie +2 w strefie rozrywki, jednakże jest ona bardzo dobrze połączona, skomunikowana oraz widoczna z poziomów handlowych – dostęp zapewniają dwa trzony komunikacyjne z placu C i D. Mall zbudowany jest z obustronnych galerii łączonych tarasami i mostkami. Poszczególne poziomy łączą 4 trzony komunikacji pionowej (schody ruchome wraz z windami). Mall zawiera wiele otwarć oraz przebić, co zapewnia bardzo dobrą widoczność, doświetlenie oraz orientację użytkowników w obiekcie. To wszystko podwyższa jakość i funkcjonalność całego obiektu.
Układ konstrukcyjny oraz projekt pasaży zapewnia swobodną aranżację i modyfikację lokali handlowych. Duże lokale mieszczą się przy wyspie centralnej (zworniku) oraz w końcowej części pasaży. Takie rozmieszczenie jest optymalne i zapewnia różnorodność handlu. Na poziomie -1 znajduje się miejsce dla lokali wymagających bezpośredniego zaopatrywania, jak np. market spożywczy. Dodatkowo poziom +1 został tak zaprojektowany, aby umożliwiał wykonanie antresol w lokalach handlowych. To zapewnia bardzo duże możliwości aranżacyjne tego poziomu oraz zwiększenie powierzchni handlowej. Kolejnym atutem tego rozwiązania są duże witryny oraz bardzo przestrzenny pasaż, co również wpływa na komfort i jakość.
Lokale handlowe mają do dyspozycji duże doki rozładunkowe (jeden zewnętrzny na poziomie parteru oraz dwa podziemne dostępne z przejazdu technicznego). Dodatkowo obiekt posiada 6 wind dostawczych, co ułatwia zaopatrywanie poszczególnych lokali handlowych. Zaprojektowano kilka tras zaopatrzeniowych, tak aby jak najmniej ingerowały w przestrzenie publiczne i pasaże handlowe. Wykorzystują one przejścia oraz korytarze techniczne.
Rozrywka i rekreacja
Strefa rozrywki i rekreacji znajduje się na poziomach +2 oraz +3 – częściowo zajmuje strefę zewnętrzną na dachu. Jest to najbardziej rozbudowana funkcjonalnie i przestrzennie strefa w obiekcie. Zawiera się w niej wiele funkcji:
- część gastronomiczna z foodcourtem – obejmująca liczne restauracje, lokale typu fast-food czy drobne lokale gastronomiczne;
- kino;
- klub fitness – z bezpośrednim wyjściem na dach obiektu, gdzie znajduje się część parkowo-rekreacyjna ze ścieżką zdrowia do biegania;
- kidsplay – strefa zabaw dla najmłodszych zlokalizowana bezpośrednio przy części gastronomicznej;
- park rekreacyjno-sportowy – zajmujący większość terenów dachu nad całym obiektem;
- planowane centrum medyczne – znajdujące się w części południowo-zachodniej obiektu (nadwieszenie nad placem frontowym) z bezpośrednim połączeniem zewnętrznym.
Cała strefa dostępna jest z poziomów handlowych poprzez dwa duże trzony komunikacji pionowej (C i D). Pasaże zawierają liczne otwarcia i przebicia architektoniczne, które zapewniają bardzo dobrą widoczność oraz dostępność. Dodatkowy trzon komunikacji pionowej, który ma możliwość działania w trybie 24-godzinnym, również zapewnia dostępność. Do tej strefy można dostać się także bezpośrednio z zewnątrz.
Plac frontowy i układ komunikacyjny
Przed głównym wejściem do obiektu znajduje się plac. Jest to przestrzeń publiczna i reprezentacyjna przeznaczona na organizowanie wydarzeń oraz atrakcji związanych z działalnością galerii – imprezy promocyjne, drobne występy etc. Na placu znajdują się liczne atrakcje charakterystyczne dla przestrzeni miejskich: fontanna, skwery zielone, ławki, murki, miejsca do odpoczynku oraz parking rowerowy, przestrzeń dla restauracji itd.
Biura
Strefa biur jest najbardziej wydzieloną częścią w obiekcie. Składa się z jednej wieży oraz 3 jednokondygnacyjnych obiektów zlokalizowanych na dachu części handlowej. Mają one niezależne wejścia i wyjścia. Układ funkcjonalny jest zaprojektowany tak, aby pozwalał na niezależne funkcjonowanie części biurowej względem handlu oraz rozrywki.
Wieża biurowa posiada oddzielne wejście znajdujące się od strony ulicy AK Kampinos. Wejście zawiera lobby oraz pomieszczenie techniczne (np. ochrona). Trzon komunikacji pionowej składa się z 4 wind (w tym jedna ppoż.) oraz dwóch klatek schodowych. Dodatkowo na poziomie +2 (pierwszy poziom biur) zaprojektowano wyjście na dach, co pozwala na korzystanie z funkcji rozrywki i rekreacji oraz zapewnia połączenie z częścią handlową. Każdy poziom biur daje swobodę podziału i aranżacji. Każde piętro posiada trzon z możliwością aranżacji pomieszczeń socjalnych oraz toalet zarówno dla jednego, jak i wielu najemców.
Postscriptum
Powstały obiekt ma architekturę zmienioną w stosunku do projektu budowlanego naszego autorstwa, jako że w fazach po tym projekcie przeszedł już w inne ręce. Utrzymując pomysł na funkcjonowanie bardzo dużego centrum handlowego i zasadę układu funkcjonalnego oraz gabaryty – elewacje, materiały i poszczególne fragmenty rozwiązań we wnętrzu ma inne. Mamy nadzieję, że przyczyni się do ożywienia rejonu, w którym powstał oraz będzie dobrze służył mieszkańcom północnej Warszawy na jej lewym brzegu.
Wizualizacje i rysunki arch. Kuryłowicz&Associates
Przypisy:
[2]
Piketty, Capital in the Twenty – First Century (Cambridge, MA, Harvard University Press, 2013).
[3]
https://www.worldarchitecturefestival.com/winners-2018 pobranie 11.06.2019.
