ZERO energetyczny

Pierwszy i jedyny do tej pory konkurs architektoniczny w Polsce uwzględniający efektywność energetyczną budynków zaowocował zespołem obiektów, które udowadniają, że w Polsce możemy budować obiekty zeroenergetyczne, jedyne bariery blokujące dalsze realizacje nie maja natury ekonomicznej czy technologicznej, tylko wynikają z mentalności, panujących zwyczajów i braku kompetencji.

PIOTR KUŚ
ARCHITEKT PUNKT ZERO

Historia projektu Mareckiego Centrum Edukacyjno-Rekreacyjnego sięga 2011 r., kiedy to w grudniu podwarszawskie miasto Marki ogłosiło konkurs architektoniczny na projekt zespołu obiektów edukacyjnych wraz z zapleczem sportowym. Jednym z najważniejszych kryteriów oceny prac było uzyskanie minimalnego zdyskontowanego kosztu całkowitego w 15-letnim cyklu użytkowania, obejmującego koszty budowy i eksploatacji związane z użytkowaniem wody oraz energii. Zamawiający w ramach przekazanych materiałów dostarczył uczestnikom precyzyjnie określoną metodykę do obliczeń parametrów efektywności energetycznej, dzięki której możliwe było wymierne porównanie wszystkich prac konkursowych. Takie rozwiązanie nie powtórzyło się w żadnym kolejnym konkursie architektonicznym w Polsce.

Założenia początkowe
Na samym początku prac nad projektem postanowiliśmy, że jakość rozwiązań architektoniczno- urbanistycznych i funkcjonalnych nie powinna cierpieć z powodu technologii zapewniającej efektywność energetyczną. Wyzwaniem było zaprojektowanie obiektów, które na pierwszy rzut oka nie będą zdradzać swojego stopnia komplikacji. Zaproponowaliśmy, co zostało docenione przez jury konkursowe, odrębne budynki edukacyjne i jeden wielofunkcyjny z zapleczem sportowym rozmieszczone wokół dużego miejskiego placu, którego w Markach brakowało.

Dlaczego wielofunkcyjność?
W budynku mieszczącym zaplecze sportowe zlokalizowane są równocześnie trzy główne funkcje, tzn. basen i SPA, hala sportowa oraz sala teatralno-widowiskowa. Dodatkowo każda z nich ma dość rozbudowany program. Poza 25-metrowym basenem pływackim zaprojektowano basen rekreacyjny z atrakcjami wodnymi, brodzik, wanny jacuzzi oraz zjeżdżalnię o długości 56 m. W SPA został zlokalizowany kompleks czterech różnych saun, basen schładzający, grota solna oraz grota śnieżna. Hala sportowa spełnia wymagania krajowych rozgrywek i transmisji dla piłki ręcznej czy siatkówki, dodatkowo wyposażona jest w ścianę wspinaczkową oraz pomocnicze sale fitness i sztuk walki. Sala teatralno-widowiskowa z widownią na 350 osób posiada pełną technologię mechaniki sceny, oświetlenia, a także profesjonalny system elektroakustyczny. Jeśli teraz wyobrazimy sobie, że w tym budynku zlokalizowana jest również technologia uzdatniania wody basenowej oparta o najnowszy system elektrolizy, urządzenie do odzysku ciepła ze ścieków, specjalistyczne centrale wentylacyjne, agregat kogeneracyjny, ogniwa fotowoltaiczne – to prawdopodobnie wielu czytelników zada sobie pytanie, dlaczego tak to skomplikowaliśmy. Jednak ta wielofunkcyjność i ponadprzeciętna integracja różnych instalacji nie jest przypadkowa oraz stanowi jedną z głównych realizowanych przez nas strategii pozwalających uzyskać zakładaną efektywność energetyczną, a ponadto zoptymalizować wydatki związane z budową. Najciekawsze jest jednak to, że z punktu widzenia użytkownika ten opisany przed chwilą skomplikowany technologicznie system jest zupełnie niewidoczny. Wręcz przeciwnie, przenikanie się poszczególnych funkcji sprawia, że obiekt ma szansę być nie tylko zapleczem sportowym szkoły, lecz ważną przestrzenią publiczną miasta, zwłaszcza w połączeniu z ogólnodostępnym placem znajdującymi się pomiędzy budynkami.

Szkoła, od której można się czegoś nauczyć
Punktem wyjściowym do opracowania koncepcji budynku szkoły podstawowej dla prawie 1200 uczniów były zebrane przez nas informacje dowodzące, że zdolność uczenia dzieci spada drastycznie w momencie wzrostu stężenia dwutlenku węgla w pomieszczeniu, zwłaszcza przy wartościach powyżej 800 ppm. Niestety w większości szkół podstawowych opartych o grawitacyjne systemy wentylacji takie warunki występują we wnętrzach przez większość lekcji. W przypadku opisywanego obiektu już na etapie projektu konkursowego zaproponowaliśmy rozproszony system mechanicznej wentylacji z wysokowydajnym odzyskiem ciepła, oparty na indywidualnych dla każdej z klas centralach wentylacyjnych sterowanych stężeniem dwutlenku węgla. Takie rozwiązanie nie tylko pozwoliło nam uzyskać wymaganą jakość powietrza i wysoką efektywność energetyczną, ale dodatkowo zapewniło bardzo dużą dynamikę całego systemu, który może w szybki sposób reagować na zmiany liczby użytkowników.

Bagno na dachu
Niewątpliwie ciekawym rozwiązaniem, unikatowym w przypadku szkół na skalę światową, są tzw. dachy bagienne, które dzięki roślinności z wysoką zdolnością transpiracji w ciągu roku statystycznie oddają do atmosfery więcej wody, niż na nie spada. Dzięki temu stają się naturalnym klimatyzatorem i regulują klimat wokół oraz wewnątrz budynku, jak również niwelują efekt wyspy ciepła i oczyszczają wodę. Warto wspomnieć, że te zielone dachy są elementem całego systemu gospodarowania deszczówką, w którego skład wchodzi także zbiornik retencyjny znajdujący się pod trybuną boiska piłkarskiego oraz połączone z nim pobliskie stawy. Ze względu na bogactwo i różnorodność biologiczną opisywane rozwiązanie wniosło także dodatkową funkcjonalność dla szkoły w postaci zlokalizowanej na dachu ścieżki edukacyjnej dla uczniów.

Materiały
Zgodnie z pierwotnymi założeniami wygląd zewnętrzny budynków Mareckiego Centrum Edukacyjno-Rekreacyjnego nie zdradza ich energooszczędnego charakteru i zaawansowanych technologii. Jedynym elementem dającym pewną wskazówkę są zaprojektowane pod kątem tej inwestycji czerpnio-wyrzutnie ścienne systemów wentylacji klas, zlokalizowane głównie w wewnętrznych otwartych dziedzińcach budynku szkoły podstawowej. Na wszystkich elewacjach występują charakterystyczne detale wykończenia otworów okiennych w postaci kompozytowych ram połączonych z elementami z olejowanego modrzewia syberyjskiego, zintegrowane z zewnętrznymi roletami zacieniającymi. Dodatkowo na ścianach zewnętrznych od strony placu zastosowaliśmy okładzinę z szarej cegły wykonaną w systemie mineralnej płytki klinkierowej. Takie rozwiązanie okazało się złotym środkiem pomiędzy odpornością i estetyką a parametrami termicznymi ściany. Warto też wspomnieć, że dla każdego z tych elementów opracowaliśmy autorskie detale ciepłego montażu, minimalizujące możliwość występowania jakichkolwiek mostków termicznych.

Laboratorium nowych technologii
Opisywana inwestycja Mareckiego Centrum Edukacyjno-Rekreacyjnego ze względu na swój indywidualny charakter nie ma dużego odniesienia do wcześniej realizowanych inwestycji. Jest to pierwszy polski obiekt użyteczności publicznej certyfikowany w BREEAM (poziom VERY GOOD), pierwsza zeroemisyjna szkoła. Budynki gromadzą dane na swój temat poprzez setki czujników połączonych z BMS i w przyszłości utworzą bazę danych stanowiącą dość cenne źródło informacji dla kolejnych tego typu realizacji. Podstawowe parametry związane z efektywnością i ekologicznym charakterem inwestycji wyświetlane są na informacyjnych monitorach wewnątrz budynku sportowego. Tym samym obiekt nie tylko służy nauczaniu dzieci, ale również edukuje swoich użytkowników w dziedzinie zrównoważonego budownictwa oraz oswaja z nową technologią.

Dlaczego w Polsce nie powstaje więcej takich budynków?
W mojej opinii większość zagadnień w dziedzinie energetyki budynków, zwłaszcza w przypadku realizacji zamówień publicznych, rozpatrywana jest powierzchownie, na poziomie pustych haseł, niepotrzebnych zakupów drogich „ekologicznych” technologii i braku jakichkolwiek konsekwencji, gdy zakładana efektywność budynku nigdy nie dochodzi do skutku, a wydane pieniądze idą na marne. Inwestycja w Markach pokazuje jednak coś odmiennego – to, że w Polsce możemy budować nowoczesne, efektywne energetycznie budynki, unikatowe nie tylko w kontekście naszego kraju, a mieszczące się w budżetach przewidzianych dla tradycyjnych realizacji. Nie ma już barier ekonomicznych i technologicznych, a jedynie mentalne oraz zwyczajowe. W przypadku opisywanej inwestycji decydujące okazały się świadomość i kompetencje stron zaangażowanych w ten proces. Po mądrze przeprowadzonym konkursie miasto powołało do zarządzania projektem odrębny, wyspecjalizowany podmiot – Mareckie Inwestycje Miejskie. Decyzje podjęte przez tę spółkę, m.in.: ścisła współpraca z biurem projektowym, zatrudnienie niezależnych konsultantów czy zlecenie dodatkowych analiz i aktualizacji projektu, były kluczowe w kontekście sukcesu zakończonej realizacji. Należy wspomnieć również o generalnym wykonawcy, pilnującym na równi z inwestorem i projektantem zakładanej efektywności energetycznej obiektów – firmie Budimex, która na potrzeby przyspieszenia oraz optymalizacji procesu budowlanego we własnym zakresie opracowała projekt w technologii BIM i sprzęgła z nowatorską platformą online obsługującą przepływ informacji
dla całej inwestycji.